ميريائي مانُ لَهان
صُوفين صافِ ڪَيو، ڌوئي ورق وِجُود جو،
تِهان پوءِ ٿيو، جيئري پَسڻ پرينءَ جو.
(شاهه)
ساڳيءَ طرح سچل سائين فرمايو آهي ته؛
مذهبن ملڪ ۾، ماڻهو مُنجهايا،
شيخيءَ پيريءَ، مُريديءَ بيحد ڀُلايا،
ڪي نوڙي، نمازون پڙهن، ته ڪن مندر وسايا،
اوڏو ڪين آيا، عقل وارا عشق کي.
(سچل)
سڀئي صوفي شاعر همٿ ۽ حوصلي سان، مُڙس ٿي، ڏک ۽ سُک سان، منهن ڏيڻ جي ڳالهه ڪن ٿا.
سانئڻ، پروين موسيٰ ميمڻ جو هيءُ مضمونن جو مجموعو “عالم سڀ آباد ڪرين” لطيف سائينءَ جي شاعريءَ جي فلاسافي، فن ۽ فڪر جي الڳ الڳ پهلوئن جي ڇنڊڇاڻ تي آڌاريل آهي. هيءُ شاندار تجزيو سندس محنت ۽ دل سان ڪيل پورهيي کي عيان ڪري ٿو. سپڪ، سهڻي، مڻيادار اندر جي اُڇل ۽ جذبن جي سچائيءَ سان گڏ تحقيق جو پهلو پڻ اُجاگر ٿيل آهي. شاهه جي شاعريءَ جي ڪافي پهلوئن کي اجاگر ڪيو اٿس. چاهي ٻولي هجي يا سماجي پهلو هجن. تصوف جي اشارن ۽ علامتي اصطلاحن ذريعي شاهه سائينءَ جيڪا انساني اندر کي روشني ۽ رهنمائي ڏني آهي ان کي بيان ڪيو اٿس. سماج جي هر طبقي جي زندگيءَ جا عڪس ۽ اولڙا، ڪڙمي، ڪاسبي، پورهيت هجن يا وري نازڪ جنس عورت جي عظمت جو سوال هجي، سانئڻ پروين وڏي محنت ۽ محبت سان بيان ڪيو آهي ۽ هن اهو پورهيو پنهنجي پيارن پڙهندڙن کي ارپيو آهي. هنن، مضمونن جا عنوان شاهه لطيف جي بيتن مان ورتل آهن. جهڙوڪ، “سورهيه مرين سوڀ کي”، “سڀئي سُبحان جي ڪر حوالي ڪم، “جي ڀانئين جوڳي ٿيان”، “الا! جُنگ جيئن” ۽ ٻين مان سندس ڳوڙهي مطالعي ۽ مشاهدي جي ڄاڻ پوي ٿي. ڪتاب سندس بهترين ساٿي رهيا آهن. سندس ڪافي ڪتاب شايع ٿي چُڪا آهن ته وڏي انگ ۾ ڪيترائي مضمون ۽ مقالا مختلف اخبارن ۽ رسالن ۾ پڻ شايع ٿين پيا. لڳي پيو هوءَ هر وقت علمي ۽ ادبي ڪم ۾ مصروف آهي. سندس ئي چواڻيءَ ته؛ “جنهن ڏينهن ڪجهه لکان ۽ پڙهان نٿي اهو ڏينهن مون کي مڪل ضايع ٿيل لڳندو آهي. ڪتاب منهنجي زندگي ٿي ويا آهن” مون کي سورنهن آنا سچ لڳي رهيو آهي. پروين مون کي پنهنجا ڪافي ڪتاب، دهلي پوسٽ ذريعي موڪليا آهن، جيڪي پڙهي مون کي اندازو ٿئي ٿو ته جڏهن هُن ايترا سَوين صفحن جا ڪتاب لکيا آهن ته هن هزارين صفحا ضرور پڙهيا پڻ هوندا. مطلب ته سندس مطالعو پڻ واکاڻ جوڳو آهي. وٽس وڏو ڪتب خانو به هوندو. هوءَ علم ۽ ادب پرور پنهنجو سفر جاري رکندي. ورهاڱي کي 60 سال ٿيڻ باوجود، سنڌي ٻوليءَ جي قومي ٻولي نه هئڻ ڪري کيس تعليم پرائڻ ۾ ڪيتريون دشواريون درپيش آيون پر پروين موسيٰ شاهه جي سورمين جيان جُستجو ڪندي رهي ٿي. جنهن مان صاف ظاهر ٿئي ٿو ته، سنڌ جي عورت باشعور ۽ تعليم جي اهميت کي اڄ محسوس ڪري رهي آهي نه صرف پاڻ پر ايندڙ پيڙهيءَ جون راهون به روشن ڪري رهي آهي.
Those who have to show the path to others they have to find their path themselves.
انگريزيءَ جي ان چوڻيءَ موجب، جيڪي ٻين کي رستو ڏيکارين ٿا، انهن لاءِ پنهنجا رستا آسان ٿي وڃن ٿا. ان قول کي هن خود عمل ڪندي پنهنجون راهون گهڙيون آهن. حياتي اها زنده جاويد آهي جيڪا ٻين لاءِ آفتاب ۽ ٻين لاءِ روشني مثل پيغام هجي، پروين موسيٰ ان سان پاڻ نڀايو آهي. سانئڻ ڊاڪٽر پروين کي مُبارڪون، جنهن نور نچوئي هيءَ سهڻي سوغات ڏني آهي. سندس لفظن ۾ “سنڌ ڌرتي تهذيبي ورثي جي لحاظ کان سون ورني ڌرتي رهي آهي. جتي ڏات جا ڏيئا، سهڻي روشن لاٽ سان هر روپ ۾ جرڪيا آهن. انهيءَ جرڪندڙ لاٽ جو مهندار حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائي آهي. جنهن جي قرب ڀرين ڪلامن ۽ پيار جي پيغامن ۾ انڊلٺ جهڙا رنگ، آبشارن واري رواني، سمنڊ جهڙي گهرائي، آسمان جهڙي وسعت ۽ گلاب جي گُلن جهڙي مڌُر مهڪَ موجود آهي. سندس شاعريءَ ۾ لاتعداد خوبيون آهن، جن جو ڪاٿو لڳائڻ هر هڪ جي وَس جي ڳالهه نه آهي پر ته به هر پڙهيل يا اڻ پڙهيل جڏهن سيراب ٿيندو آهي تڏهن بي ڌڙڪ اهوئي چوندو ته، بيشڪ، لطيف سائين دنيا جي شاعرن جو مهندار، مڻيادار ۽ تاجدار شاعر آهي”. سو پروين سانئڻ، سنڌي ٻولي ۽ ادب جو جرڪندڙ لاٽ جي مهندار حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائيءَ کي جيڪا مڃتا هن ڪتاب “عالم سڀ آباد ڪرين” وسيلي ڏني آهي، سا تحقيق مڃڻ جوڳي آهي. کيس جَس هُجي ۽ اڃان به هوءَ انهن راهن کي روشن رکندي.
ڏاتار ته تون، ٻيا مڙيئي مڱڻا،
مينهن ته مُندائتا وسڻا، سدا وسين تون،
جي گهر اچين مون، ته ميريائي مانُ لهان.
(شاهه عبداللطيف ڀٽائيرح)
وينا شرنگي
21 سيپٽمبر 2016ع، نئين دهلي