ايندڙ حڪومت کي تعليم جي بھتري لاءَ ڪجھ گذارشون
اڄ ھتي اسان تعليم جي شعبي جي حوالي سان ايندڙ حڪومت کي ڪجھ گذارشون بـ ڪنداسين ۽ ڪجھ اھم مسئلن کي بحث ھيٺ بـ آڻينداسين. اسان تعليم جي شعبي کي ٽن حصن ۾ ورھائي سگھون ٿا، جنھن ۾ ھڪ حصو پرائمري يا بنيادي تعليم، ٻيو حصو سيڪنڊري ۽ ھائير سيڪنڊري تعليم ۽ ٽيو حصو ٽرشري تعليم يعني يونيورسٽي جي تعليم. اسان ھر ھڪ حصي تي الڳ الڳ بحث ڪنداسين ۽ ان ۾ موجود مسئلن جو بـ ذڪر ڪنداسين ۽ ان سان گڏوگڏ انھن مسئلن جي حل لاءَ وس آھر صلاحون بـ ڏينداسين.
1. پرائمري تعليم
پرائمري تعليم ٻار جو تعليمي بنياد ھوندو آھي، جتان ھو پنھنجو تعليمي سفر شروع ڪندو آھي. اھو سفر ٻار لاءَ خوشگوار بـ ٿي سگھي ٿو تـ ساڳي وقت خوفناڪ ۽ اڻوڻندڙ بـ ثابت ٿي سگھي ٿو. ان جو سڄو دارومدار ان ڳالھ تي آھي تـ اسان تعليم ادارن ۾ ٻارن کي ماحول ڪھڙو ٿا ڏيون؟ ڇا ٻار کي سڀ بنيادي سھولتون ملن ٿيون؟ مون اھو مشاھدو ڪيو آھي تـ سنڌ جي اڪثر اسڪولن خاص طور تي ٻھراڙي جي اسڪولن ۾ ٻارن وٽ اسڪول جو تصور ايڏو سٺو ناھي. ٻار اسڪول وڃڻ کان لنوائيندا آھن. گھڻن ٻارن کي اسڪول کان نفرت ھوندي آھي. اسان ڪڏھن اھو سوچيو آھي تـ اھو آخر ائين ڇو آھي؟ نـ تـ اسڪول تـ ايڏا وڻندڙ ھجڻ گھرجن جو ٻار اسڪول ويندي خوشي محسوس ڪري. منھنجي خيال ۾ ان جو سبب اھو اھي جو ٻار کي بنيادي سھولتون ئي نٿيون ملن. جنھن ۾ فرنيچر، بلنڊنگ، بجلي، باٿ روم وغيرھ. اڪثر اسڪولن ۾ استادن جي بـ کوٽ آھي. ان ڪري اسڪول ۾ ٻار گھڻا ھجڻ ڪري ھڪ استاد انھن کي بھتر نموني نٿو پڙھائي سگھي. نتيجي ۾ ڪٿي ڪٿي استاد تنگ ٿي ٻارن تي سختي بـ ڪن ٿا. ان ڪري ٻارن ۾ دلچسپي گھٽجي ٿي وڃي. ٻيو تـ ڪافي وقت کان ساڳيا ۽ مدي خارج ڪورس وارا ڪتاب ٻارن کي پڙھايا وڃن ٿا، جن ۾ اڄ جي دور جي حوالي سان ڪابـ خاص ڳالھ ناھي. چار چار ڪتابن کي ملائي ھڪ وڏو ڪتاب ٺاھيو ٿو وڃي، جنھن کي ڏسي ٻار ڊڄي ٿو وڃي تـ ھيڏو وڏو ڪتاب ڪيئن پڙھندس؟؟
ان ڪري مان حڪومت کي اھا گذارش ڪندس تـ اسڪولن کي بنيادي سھولتون ڏنيون وڃن تـ جيئن اھي ٻارن لاءِ ھڪ وڻندڙ جاءِ جو ڏيک ڏين. ڪورس کي اپگريڊ ڪري ان ۾ جدت آندي وڃي جيڪو اڄ جي دور مطابق ھجي. جتي جتي استادن جي کوٽ آھي، ان کي پورو ڪيو وڃي. اڳ موجود استادن جا تربيتي ورڪشاپ ڪرايا وڃن، جن ۾ انھن کي پڙھائڻ جا نوان طريقا ۽ ٻار جي نفسيات کي سمجھڻ بابت ٽريننگ ڏني وڃي. پرائمري اسڪولن ۾ بـ ڪلاس سسٽم ھلايو وڃي. ھڪ استاد سڀ سبجيڪٽ نـ پيو پڙھائي پر ھڪ سبجيڪٽ الڳ الڳ استاد پڙھائي. ان سان ٻارن جي ڄاڻ ۾ بـ اضافو ٿيندو ۽ انھن ۾ دلچسپي پيدا ٿيندي. ان سان گڏوگڏ استاد تي بـ وڌيڪ بوجھ نـ ٿيندو. ممڪن ٿي سگھي تـ ٻار کي ڪمپيوٽر جي تعليم بـ ڏجي تـ جيئن ھن ۾ دلچسپي پيدا ٿيڻ سان گڏوگڏ ڪمپيوٽر بابت ڄاڻ بـ وڌندي. منھنجي خيال ۾ ان قسم جون تبديليون ڪري پرائمري تعليم کي بھتر ڪري سگھجي ٿو.
2. سيڪنڊري ۽ ھائير سيڪنڊري تعليم
تعليم جي شعبي جي ھن حصي ۾ ھاءِ اسڪول ۽ ڪاليج اچي ٿا وڃن. ھاءِ اسڪول ۽ ڪاليج کي الڳ الڳ سبجيڪٽ اسپيشلسٽز جي ضرورت ھوندي آھي. ھنن تعليمي ادارن ۾ ٻار پنھنجو پروفيشنل ڪيرئير ٺاھڻ طرف روان دوان ھوندو آھي. اتي ھن کي مخصوص سبجيڪٽس جا استاد ئي ناھن ملندا. مون اھو نوٽ ڪيو اھي تـ اسان وٽ خاص طور تي ڪاليجن ۾ سائنس جي سبجيڪٽز جا استاد نـ ھئڻ برابر ھوندا آھن. نتيجي ۾ آرٽس وارا استاد سائنس جا سبجيڪٽ پيا پڙھائيندا آھن. ان سان انھن استادن سان بـ ناانصافي آھي جو ھو کوٽ ۾ پنھنجو سبجيڪٽ پڙھائڻ بجاءِ ٻيو سبجيڪٽ پيا پڙھائين ۽ ٻار سان بـ ناانصافي آھي جو ھو سائنس جو اھم سبجيڪٽ صحيح طريقي سان نٿو پڙھي سگھي. ھتي ھڪ ٻيو بـ اھم مسئلو آھي جو ھنن ادارن ۾ نائين ڪلاس کان وٺي ٻارھين تائين امتحان مختلف امتحاني بورڊ وٺن ٿا. جيڪي پنھنجو ڪم درست نٿا ڪن ۽ نتيجي ۾ ڪاپي سميت ڪرپشن جا ٻيا قسم جنم وٺن ٿا. امتحاني بورڊ رڳو ڪمائي جو ذريعو بڻيل آھن. جيڪي بھتر طريقي سان ٻارن کان امتحان بـ نٿا وٺي سگھن. نتيجي ۾ ٻار ڪاپي جو سھارو وٺن ٿا ۽ سندن صلاحيتون تي بـ ناڪاري اثر پون ٿا. حڪومت کي گھرجي تـ سائنس جي سبجيڪٽز جا استاد مقرر ڪيا وڃن. بورڊ جي امتحاني طريقيڪار کي بـ بھتر ڪيو وڃي تـ جيئن شاگرد ڪاپي جھڙي برائي جو سھارو نـ وٺن. ڪورس کي بـ جديد بڻايو وڃي. خاص طور تي سائنس جي سبجيڪٽز فزڪس، ڪيميسٽري، بائيولاجي ۽ رياضي کي دلچسپ ۽ اڄ جي دور جو بڻايو وڃي.
3. ٽرشري يا يونيورسٽي جي تعليم
انٽر ڪرڻ کانپوءِ شاگرد ڪنھن نـ ڪنھن پروفيشنل يونيورسٽي ۾ داخلا وٺندو آھي تـ جيئن ھو پنھنجي ڪيريئر کي بھتر ڪري سماج ۾ ھڪ ڪارگر فرد جو ڪردار ادا ڪري سگھي. پر افسوس سان چوڻو ٿو پوي جو اسان وٽ اڪثر شاگرد يونيورسٽي جي ڊگري حاصل ڪرڻ کان پوءِ بيروزگاري جي درد مان گذرڻو ٿو پوي. مون نوٽ ڪيو آھي تـ ان جو اھم سبب اھو آھي جو يونيورسٽيون رڳو مال ڪمائڻ پويان آھن. ان ڪري حد کان وڌيڪ داخلائون ڪن ٿيون. ان ڪري سندن زور تحقيق تي گھٽ پر رڳو ڊگريون ورھائڻ تي آھي. ظاھر آھي يونيورسٽيون ھونديون ئي تحقيق جي لاءَ آھن سو اتي تحقيق تـ ٿئي نٿي. ان ڪري ڊگري حاصل ڪيل شخص کي بـ ڪجھ ناھي ايندو. حڪومت کي گھرجي تـ اھا يونيورسٽين کي پابند ڪري تـ اھي داخلائون موجود وسيلن ۽ سھولتن موجب ڏين. تحقيق تـي وڌيڪ زور ڏين. سفارش ڪلچر کي ختم ڪن. شاگردن کي مواد جديد دور جو پڙھايو وڃي تـ جيئن شاگردن ۾ اعتماد پيدا ٿئي ۽ سندن ليڊرشپ واريون صلاحيتون بھتر ٿين. سائنس جي سبجيڪٽز ۾ پڙھندڙ شاگردن کي تجربيگاھن ۾ تجربا ڪرايا وڃن تـ جيئن ھو پريڪٽيڪلي شين کي سمجھي سگھن.
اھي منھنجي مشاھدي م ايندڙ ڪجھ مسئلا ۽ انھن جا حل آھن، جن تي عمل ڪري تعليمي بھتري آڻي سگھجي ٿي. ڇو تـ تعليم کان سواء سنڌي سماج جو سڌارو ممڪن ناھي. اسان ھونئن ئي تعليم جي ميدان ۾ دنيا تـ ٺھيو پر ملڪي سطح تي بـ سڀني کان پويان آھيون. ان ڪري منھنجي گذارش آھي تـ ايندڙ حڪومت پنھنجي ترجيحن ۾ تعليم کي سڀني کان مٿي رکي تـ جيئن اسان جو معاشرو بھتري طرف سفر ڪري سگھي..
(ھي ليک روزاني سنڌ ايڪسپريس اخبار جي سنڊي ميگ ۾ 5 آگسٽ 2018 تي شايع ٿيو)