پسند ناپسند
ڪتابَ جِي ڇپائي، ڏيکَ ويکَ، ڪھاڻيُن ۽ ليکڪ جِي شخصيت بابت، اسٽيج تي ويٺلن کان علاوه ڏھاڪو کن قلمڪارن ڳالهايو، جن جي اڪثريت لکاريءَ تي تنقيد ڪندي سندس چڱي کَلَ لاٿِي، ھِڪَ ٻِنِ دوستن ھَلڪَو ھَٿُ رکيُس. پروگرام جَي خاصُ ۽ پهرئين اعزازي مهمانَ سندس ڪھاڻين مان وِڏُون ڪڍيون، سندن چوڻ هُيو؛ ”اظهار عادلَ، ڪتابُ اُجلت ۾ ڇپرايو آهي، کيس ڪهڙي جلدي هُئي ڪتاب آڻڻ جِي، هن کان سينيئر ڪيترا ڪهاڻيڪار آهن، جن جا اڃا تائين ڪتاب نه اچي سگھيا آهن، جيڪڏهن هن دوست جو ڪتاب نه اچي ها، ته ڪهڙو آسمان ڪري پوي ها. اظهار جي ڪهاڻيُن ۾ بهتريءَ جِي ڪافي گنجائش آهي، سندس ڪهاڻيون پڙهي لڳي ٿو، ڪهاڻين کي جيئن لکيو ويو آهي، ايئن ئي ڪتاب ۾ شامل ڪيون ويون آهن. هي نوجوان ادبي سنگت جي ڪلاسن ۾ ڪهاڻيون پڙهندو رهيو آهي، جتي سندس لکڻيُن تي ٽيڪا ٽَپڻي ٿِي آهي، پر لڳي ٿو هن تي، تنقيد جو ڪو اثر ناهي ٿيو.
اظهارَ مختصر کان مختصر ڪهاڻيون، لکڻ کي رواج ڏنو آهي، ٻيو ته ٺهيو هِڪَ سِٽِي ڪهاڻي لِکِي، دادُ وٺڻ جِي ڪوشش ڪئي اٿائين. اهڙي ماڻهوءَ کي ڪير سمجھائي ته، ڪهاڻيءَ جا لوازمات ٿيندا آهن، جيڪڏهن تحريرَ، ان معيار تي پُوري نه ٿِي لهي، ته ان کي ڪهاڻي ڪيئن ٿو چئي سگھجي. اسان اهڙي ڪهاڻيءَ کي تسليم ڪرڻ لاءِ تيار ناهيون، ڇو ته ايئن ڪرڻ سان، صنف ۾ جيڪو بِگاڙُ ايندو، ڇا ان جا ذميوارَ، اسان پاڻ بڻجون؟ اها ڪهاڻي ناهي، اهو اڄ جي دؤر جو ”ٽؤيٽ“ ٿي سگھي ٿو. اظهار عادل کي صلاح آهي، ته هُو حقيقت پسند بَڻجِي، ڪهاڻيءَ کي ڪهاڻي رهڻ ڏئي، کيس تجربا ڪرڻا آهن ته، اهڙي تحريرَ کي ڪنهن ٻئي نانءَ سان متعارف ڪرائي، ضروري ناهي ته اهم صنف ۾ بِگاڙُ آڻجَي.“
ٻئين اعزازي مهمانَ، ڪهاڻيڪارَ جو حوصلو وڌائيندي، کيس شاباس ڏِنِي، بيجا تنقيد ڪندڙن کي مخاطب ٿيندي چيائين؛ ”ايئن نه ٿيندو آ، ڪنھن به ليکڪ جي تحريرُن ۾، رڳو اُوڻايون ناھن ٿينديون، انهن جو بهتر پهلُو ضرور هوندو آهي، نوجوان ڪهاڻيڪار اظهار عادل جَي تحريرُن جو، ڇَيدُ ڪرڻ سان گھڻو ڪجھه ملي ٿو، سماج جَي ڀَلائيءَ لاءِ. اسان وٽ ذاتي پسند ناپسند، سينيئر جُونيئر ۽ امير غريب جي پيماني ۾ ماپڻ جو رواج آهي، جيڪو عَملُ انصاف جون تقاضائون، پُوريون نه ٿو ڪري.
اظھار عادلَ کي تنقيد جا نشتر ھڻڻ بدران، سندس ڪھاڻيُن جَي گُڻن واري پاسي تي دادُ ملڻ گھرجي، ھن محنت سان پنجويهه ڪھاڻيون لکيون آهن، وقت ڏنو اٿائين تَحريرُن کي، ڪتاب جَي اشاعت جو خرچُ پاڻ ڀريو اٿس. هتي سڀ ادب سان واڳيَل ماڻهو ويٺا آهيون، آهي ڪو پنڊال ۾ جنھن هِنَ سالِ، ڪھاڻي ڪتاب ڏنو ھُجَي سنڌي ادب کي.
پڌرائيءَ وارِي تقريب ۾ ڪتاب جو خالقُ، گھوٽَ جي حيثيت سان ويٺل ھوندو آھي، ضروري ناهي ته ان جِي تعريف ڪجي، پر بَيجا تنقيد ڪري، سندس پٽڪو لاهِجَي، اهو به نه ٿو جُڳائي. ڏٺو ويو آهي ته اسان، جيڪو پاڻ ڪري نه ٿا سگهون، اھو ٻئي کي ڪندي سَھُون به نه ٿا، ڪِٿان جو انصاف آهي اِهو. آئون اظھار کي لک لک واڌايون پيش ڪريان ٿو، جنهن محنت سان ڪھاڻيون لِکِي، ڪتابي صورت ۾ پڙهندڙن آڏو پيش ڪيون آهن.
مون اظهار عادل جَي ڪھاڻين کي غورَ سان پڙھيو آھي، ھن وڏي مهارت سان سادي ٻوليءَ ۾، سماجي، سياسي ۽ تعليمي مامرن کي سامهون آندو آهي، نه رڳو انهن شعبن ۾ ڪوتاهيُن جِي نِشاندَهِي ڪئي اٿائين، بلڪه انهن جا حَلَ به ڏنا آهن. آئون قابل احترام ڊاڪٽر قريشي صاحب کي، نوجوان لکاريءَ جِي حوصلا افزائي ڪرڻ لاءِ گذارش ڪريان ٿو، سائين جن کي عرض ته هُو، کيس يونيورسٽيءَ ۾ اچڻ تي، ايم فل ۾ داخلا جِي سفارش ڪن، ته جيئن قابل ماڻهو تعليم جي ميدان ۾اڳتي اچي سگھن.“
اعزازي مهمان جَي تقرير تي، سڄو حال تاڙين سان گُونجِي پيو، جنهن سان اظهارَ جَي دل دماغ تي، وڻندڙ هِيرَ گھُلڻ لڳي، کيس مقرَرَ جي لفظن ۽ حاضرين جي تاڙيُنِ، وڌيڪ لکڻ جو حوصلو بخشيو. پروگرام جِي ڪارروائي هلائيندڙ اِرَم، ٻئين اعزازي مهمان جَي خطابَ کي، اديبن ۽ ادبي دنيا لاءِ لاڀائتو سڏيندي، اظھار صاحب کي ويچارَ ونڊڻ لاء سڏيو.
اظھار عادل، تنقيد ۽ تعريف ڪندڙن جا ٿورا مڃيا، ڪيَل ادبي پورهيي بابت ٻڌايائين؛ ”مون ڪهاڻيُن ۽ ڪتاب جي تڪميل تائين ڪيڏو ڀوڳيو آ، ڪيئن افسانوي تَخيل کي، سنگتراش جيان گھڙيو آھي، مُشقت جَي ڪيترن مرحلن مان گذري، هِي تحريرون اوهان تائين پهتيون آهن. ھتي موجود ساٿي قلم ڌڻي آهيو، سڀني کي لفظن جَي حُرمتَ جِي ڄاڻ آهي، ضرورت آهي ته اسان، قدر جِي نِگاهَه ڌاريون، حق جِي ٻولي ڳالهايون، نَوَنِ لِکاريُن جِي همت افزائي ڪريون، سينيئرس کان سِکون ۽ ايندڙ ٽَهيءَ کي سيکاريون، ته جيئن ادب جِي آبياري ٿيندي رَهَي. اوھان سڀني جِي مھرباني، جو ھت اچي مُنهنجِي عزت افزائي ڪئي اَٿوَ.“
اِرَمِ صاحبه، مائيڪ تي اچي، اظھار عادل جَي ڳالهيُن جِي تائيد ڪئي، پنڊال ۾ موجود حاضرين کان اظهار لاءِ ڪليپنگ ڪرائي، ۽ استاد بخاريءَ جي خوبصورت شعر؛
”لفظن ۾ ٿيون سوچون سُڏڪن، گِيتَنِ ۾ ٿيون سوچون سُڏڪن.
ڪاغذَ تي هِنِ اُڌما اوتِيَلَ، ورقن ۾ ٿيون سوچون سُڏڪن.“
سان ڊاڪٽر پروفيسر قريشي صاحب کي، صدارتي خطاب لاء ڪوٺَ ڏِنِي. لائق پروفيسر ڀٽائي گهوٽ جي شعر سان تقريرَ شروع ڪندي، پروگرام جي آرگنائيزرس ۽ اظهار عادل کي مبارڪون ڏنيون. هُنَ ناڪاري رَوَيَنِ بجاءِ ھاڪاري سوچ ڌارڻ تي زور ڀريندي چيو؛ ”اسان وٽ ڏات ڌڻين ۽ لِکاريُن کي ملي ڇا ٿو، جيڪڏهن همت افزائيءَ بدران کين ميڙاڪن ۾، لفظن سان زخمي ڪيو ويندو، ته اندازو ڪيو، ھُنَنِ کي سماج کان، ماڻهن کان ۽ پورهيَي مان ڇا مليو! اظھار عادلَ ڪتاب جَي مقدمي ۾ جيڪي حالَ اورِيا آهن، ڪَٿا بيان ڪئي آهي، ان مان خبر پوي ٿي، ته ھُنَ ڪيڏا اَھنجَ سَٺا آهن، تخليق جَي ھِنَ عمل ۾. کيس گھرڀاتيُن کان، بيڪار ڪم ۾ مصروف رھڻ جا طعنا مليا آهن، پوءِ به ھن جُرئت ۽ حوصلي سان، سَڦلتا جَي منزل تائين پهچايو آهي لِکڻيُنِ کي.
آئون نُور شاد صاحب جي تجويز کي مانُ ڏيندي، اعلان ٿو ڪريان ته اظهار عادل، يونيورسٽيءَ ۾ ايم فل ڪرڻ لاءِ گُھربل مرحلا طئي ڪري، مون تائين پھتو ته آئون، سندس رھبري ڪرڻ ۾ خوشي محسوس ڪندس. ڪرڻ لاءِ ڳالھيون تمام گھڻيون آهن، پر آئون تقرير جِي پُڄاڻي حيرت جهڙيِ ڳالهه تي ڪندس. مون پروفيسر جي حيثيت سان ڪَي ئِي، ٿَيَڻيُون اَڻَ ٿِيَڻيُون ڏٺيون آهن، ھڪ بااثر شخص جِي ايم فل ۽ پي ايڇ ڊي، اهڙي نموني ڪرائي وئي، جو سندس لاءِ ٿيسز مينيج ڪئي وئي، جُڙتُو سيمينارَ ڪرايا ويا، ٿيسز اسيسمينٽ لاءِ پئسا ڏنا ويا، ايئن اُھو شخص فلاسفر ڊاڪٽر بڻجي، وڏي پوسٽ ماڻي ويو. ان ڪري اسان تي لازم آهي، ته علم ادب وارن جو قدر ڪريون، لائق مقام تي پھچائڻ ۾ سندن ٻانھن ٻيلي ٿيون، ۽ ذاتي پسند ناپسند کي پاسِيرو رکي، تعميري سوچ سان اڳتي وڌون. هڪ دفعو ٻيهر هِي مانڊاڻ مچائيندڙن، اظهار عادل ۽ پروگرام کي خوبصورت انداز ۾ هلائڻ تي، ارم صاحبه کي اَڻڳَڻيون واڌايون، ساٿ سلامت، سنڌ سلامت....، اوهان سڀني جِي مھرباني.“
قريشي صاحب اظهار عادل جي ڪتابَ، ڪهاڻيُن ۽ شخصيت تي سٺو ڳالهايو. عقل، دانِش ۽ علم وارو هئڻ ڪري، سندس اصلاحي تنقيد، پروگرام ۾ موجود سڀني لکاريُن لاءِ بيحد لاڀائتي رهي. هُن ٻوليءَ ۽ لِکتِ جَي سڀني پهلُوئن تي دليلن سان راءِ ڏني، سندس ڪيَل تقرير، اونداهيءَ ۾ لاٽ جيان محسوس ٿِي.