بدين ۽ ٺٽي ضلعي ۾ ”ڄار“ جي وڻ جي نسل ڪُشي
”ڄار“ جو وڻ ٻن قسمن جو ٿئي ٿو: هڪ ’مٺِي ڄار‘ ۽ ٻئي ’کارِي ڄار‘. مٺِي ڄار تهسنڌ ۾ ٻين به ڪافي علائقن ۾ ملي ٿي، پر کارِي ڄار رڳو بدين ۽ ٺٽي ضلعي ۾ عام جام ملي ٿي. اها کارِي ڄار وري مختلف ڪمن ۾ استعمال ٿئي ٿي ۽ ان ڪري وڍجي به وڌيڪ ٿي. هن جي پاڙ ۾ ڪافي ڪيميڪلز ۽ تيزاب ملن ٿا، جيڪي مختلف طبّي مقصدن لاءِ استعمال ٿين ٿا. هن جِي پاڙ مختلف دوائن توڙي ٽُوٿ پيسٽ ٺاهڻ جي به ڪم اچي ٿي، ته ٻهراڙيءَ جا ماڻهو هن وڻ جي ٽارين کي ڏندڻ طور به استعمال ڪن ٿا. هن وڻ جو ڪاٺ گهرن ٺاهڻ جي به ڪم اچي ٿو. هي وڻ اُٺن سميت ٻين جانورن جي پسند جو چارو به آهي. انهن سمورن سببن جي ڪري هر ڪو هن وڻ کي وڍڻ جي چڪر ۾ هوندو آهي.کارِي ڄار جي پاڙ وڌيڪ قيمتي هُجڻ ڪري، هن کي پاڙ کان وڍيو ويندو آهي، جنهن سان هن وڻ جي نسل ڪُشي ٿي رهي آهي. هن وڻ کي وڏو ٿيڻ ۾ لڳ ڀڳ20 سال لڳي ويندا آهن، تنهنڪري هاڻي نوان وڻ ته ماڻهو پوکين ئي نٿا، باقي جيڪي وڻ اڳي موجود آهن، اهي به تمام تيزيءَ سان ختم ٿي رهيا آهن. واهن جي کوٽائيءَ دؤران به هنن وڻن جو ڪو خيال ناهي رکيو ويندو ۽ واهن جي ڪپن تي موجود کارِيءَ ڄار جي وڻن کي وڍيو ويندو آهي. اڳي ڄارين جا وڏا ٻيلا ۽ ڍورا هوندا هئا، پر هاڻي اهو وڻ ورلي نظر اچي ٿو!
ٻيو ته اسان جي سماج ۾ بيروزگاري وڌڻ ڪري به ماڻهو وڻ وڍَي، ان جو ڪاٺ وڪرو ڪري، پنهنجو گذر سفر ڪن ٿا. انکانسواءِ هن وڻ جو ڪاٺ ڳوٺن ۾ ٻارڻ جي به ڪم ايندو آهي. اها هڪ الڳ بدقسمتيءَ جي ڳالهه آهي،ته جن علائقن مان تيل نڪري ٿو ۽ گيس نڪري ٿي، انهن علائقن ۾ ئي گيس جي سهولت موجود ناهي. انڪري گيس جي سهولت نه هجڻ ڪري ماڻهو وڻن جي ڪاٺ کي ٻاري ان کي رڌ پچاءِ لاءِ استعمال ڪن ٿا.
تنهنڪري هن وقت ضرورت ان ڳالهه جي آهي، ته هن وڻ سميت هر وڻ کي بچائڻ جي ڪوشش ڪئيوڃي ۽ نوان وڻ پوکيا وڃن، ته جيئن اسان ايندڙ خطرناڪ ماحولياتي آفتن کان بچي سگهون. هونئن به هي لاڙ وارو علائقو سدائين قدرتي آفتن جي زد ۾ رهندو آيو آهي، جنهن کي وڌيڪ آفتن کان بچائڻ لاءِ پاڻ ۾ وڻن پوکڻ جي عادت وجهي، موجود وڻن جي واڍي روڪڻي پوندي ۽ ماحول بچائڻ لاءِ جنگي بنيادن تي ڪم ڪرڻو پوندو.
◙
(پندرنهن وار”عبرت“ ميگزين جي سيپٽمبر2007ع واري شماري ۾ شايع ٿيل)