ادبي ميلا ۽ مچَّ ڪچهريُون
انهن ميلن ۽ ڪچهرين ۾ منهنجي مشاهدي ۾ جيڪي ڳالهيون آيون آهن، اهي دوستن سان ونڊيان ٿو:
ــ اهي ادبي ميلا ۽ مچَّ ڪچهريُون، چند فردن لاءِ نالو ڪڍرائڻ، ڪاروبارڪرڻ، گهڙي کن جي چهچٽي ۽ واندن جي وندر کانسواءِ ٻيو ڪجهه به ناهن. هن وقت تائين انهيءَ کانسواءِ انهن جو ٻيوڪوبه سماجي ڪارج سامهون ناهي آيو.
ــ انهن ميلن ۽ ڪچهرين ۾ ادب جي خدمت جي نالي ۾ رڳو ذاتي پذيرائي ٿئي ٿي.
ــ جڏهن ڪو همراهه ڪنهن سيشن ۾ شامل ڪيو وڃي ٿو، ته اُن لاءِ اهو ميلو ڀلو آهي ۽ جيڪڏهن کيس ڪنهن سيشن ۾ دعوت نٿي ڏنيوڃي، ته اهو ميلو (بقول ان شخص جي) بيڪارٿيو پوي. اِهو رَوّيو به عام آهي.
ــ انهن ميلن کي ڏسڻ لاءِ ايندڙن ۾ گهڻو ڪري سنجيده ماڻهن بجاءِ اڪثر ڇڙواڳ ۽ غير سنجيده ماڻهن جا انبوهه ملن ٿا، جيڪي رڳو سيلفي بازيءَ توڙي هُلڙبازي ۾ پورا هوندا آهن.
ــ تقريباً هر سال انهن ادبي ميلن جي سيشنز جا موضوع به ساڳيائي هوندا آهن... اسپيڪر به ساڳيا... ته ماڊريٽر به لڳ ڀڳ ساڳيائي هُوندا آهن. آخر انهن مدي خارج خيالن ۽ موضوعن جي ادب کي ڪهڙي ضرورت آهي، جو هر ڀيري ساڳيا همراھ اسٽيجن تي ويٺا آهن.
ــ اهڙن ميلن ۾ سائنسي ادب متعلق توهان کي ڪوبه سيشن ڪونه ملندو. خير! سائنس سان اسان جو پري پري تائين واسطو به ناهي!
ــ تعليم تي رڳو هر ڀيري ساڳين يونيورسٽين جي ساڳين وائيس چانسلرن کي گهرائي، ساڳئي ئي نوعيت جا سيشن ڪوٺايا وڃن ٿا. ڇا تعليم رڳو يُونيورسٽين تائين ئي محدود آهي؟ يا ڇا تعليم رڳو ”اعليٰ تعليم“ ئي آهي؟ انهيءَ جا ٻيا پاسا ۽ پهلُو آهن ئي ڪونه!؟
ــ گهڻو زور رڳو مشاعرن تي هوندو آهي، جيڪو رڳو شاعرن جي دل خوش ڪرڻ کانسواءِ ڪجهه به ناهي. هونئن به اسان وٽ شاعر جهجها آهن، انهن مان ڪِن کي وارو ملي ٿو، ڪجهه پوءِ به رهجي ٿا وڃن! پوءِ رهجي ويندڙن پاران اها شڪايت عام جام ٻُڌڻ لاءِ ملندي آهي، ته ادب سان وڏو ظلم ٿي ويو!اها به حقيقت آهي ته هن وقت اسان وٽ ٿيندڙ شاعريءَ جو وڏو حصّو ڪو اهڙو آهي به ڪونه، جنهن جوڪو سماجي ڪارج يا قومي ۽ اجتماعي مقصد يا اهميت هجي! يا جيڪو اجتماعي انقلابن جي سرواڻي ڪري سگهي.
ــ ڪتابن جي اسٽالن تي به ماڻهن جا رڳو انبوهه بيٺل نظر ايندا آهن، جن مان ڪتاب خريد ڪندڙ تمام ٿورا هوندا آهن، باقي رڳوانهن ڪتابن سان پنهنجيون سيلفيُون ڪڍڻ ۾ پورا هوندا آهن.
ــ اهڙن ادبي ميلن ۾ نفسيات ۽ سماجي سائنس جي موضوع تي ڪي به سيشن ناهن ڪوٺايا ويندا. جيڪڏهن ڪوٺايا ويندا به آهن ته انهن ۾ به لاڳاپيل فيلڊ جا ماڻهو ناهن هوندا! رڳو خانا پوري ڪئي ويندي آهي.
ــ ڪيڏو نه ڀلو ٿئي! جيڪڏهن انهن ميلن، شامُن ۽ ڪچهرين تي خرچ ٿيندڙ پئسو، ادارا سازيءَ تي خرچ ڪيو وڃي،نؤجوانن کي هنري سکيا ڏئي روزگار ڏيڻ تي خرچ ڪجي يا اڳي موجود ادبي ادارن جي بهتريءَ تي خرچ ڪجي!
ــ هنن ميلن ۾ عام ماڻهوءَ جي شموليت نه هجڻ برابر آهي. اُنڪري اهڙي قسم جون سرگرميُون ڪجن، جن ۾ عام ماڻهوءَ جي شرڪت به ممڪن ٿي سگهي.
هي خالصتاً منهنجو ذاتي رايو آهي، جنهن سان اختلاف ڪرڻ هر ڪنهن جو حق آهي. باقي مونکي اهڙن ميلن جي نه ڪنهن سيشن ۾ وڃڻ جو ڪڏهن ڪو شوق رهيو آهي ۽ نه ئي ضرُورت! مون پنهنجي پُوري حياتيءَ ۾ رڳو هڪ ڀيري هڪ ئي ميلي جو هڪ ئي سيشن اٽينڊ ڪيو هو، جيڪو ملڪ جي نامياري سائنسدان (نيوڪليئر طبعياتدان) ڊاڪٽر پرويز هودٻائيءَ جو هو. اڳتي اهڙي قسم جا ڪارآمد سيشن منعقد ٿيا، ته اهي ضرور اٽينڊ ڪبا. جن مان ماڻهوءَ جي سوچ کي نوان رخ ملي سگهن.
◙