ديس جي تباھيءَ جا ڪارڻ
ھن وقت سنڌ کي جيڪي اھم مسئلا درپيش آھن، اھي ھي آھن:
1 ــ ماحولياتي تباھي: سنڌ ۾ ماحولياتي تباھي عروج تي آھي. وڻن کي بيدرديءَ سان وڍيو ۽ جانورن کي بيدرديءَ سان ماريو پيو وڃي. اسان وٽ ڪوبهاهڙو قانون ڪونھي، جيڪو ظلم جي ان لهر کي روڪي سگهي.ڪنهن کي ڪوبه چوڻ يا پُڇڻ وارو ناھي. امير ماڻھُو، شڪار جي شوق خاطر جانورن کي مارڻ ۾ پورا آھن. آدمشماري وڌڻ ڪري وڻن جي واڍي به تيزيءَ سان جاري آھي، جنھنڪري وڻ به تيزيءَ سان ختم ٿي رھيا آھن. ماڻهو ڪاٺ کي وڪڻِي، پنهنجو پيٽ گذر ڪري رھيا آھن.
2 ــ پاڻيءَ جو جائز حصو نه ملڻ: سنڌ، جيڪو زرعي ديس آھي، جنھن جي 60 سيڪڙي کان وڌيڪ آباديءَ جو گذر سفر زراعت تي آھي، انھيءَ کي پنھنجو سنڌو درياءُ ھئڻ باوجود،نه صرف پاڻيءَ جو جائز ۽ صحيح حق نه ٿو ڏنو وڃي،بلڪه جيڪو ٿورو گهڻو پاڻي موجود آھي، انھيءَ تي به ڊيم اَڏڻ جون ڳالھيون ڪري، سنڌُوءَ جي پاڻيءَ چورائڻ جا سانباهاڪيا پيا وڃن. جيڪا سراسر ناانصافي آھي. جڏھن ته حڪومت 1991ع واري پاڻيءَجي ٺاھ (سنڌ طاس معاهدي) تي بهپوريءَ طرح عمل ناهي ڪرائي سگھي. جنھنڪري سنڌ کي پاڻي، وقت تي ۽ مناسب مقدار ۾ به نٿو ملي. انڪري فصل به پنھنجي پنھنجي وقت تي نٿا ٿين ۽ ان سان گڏوگڏ انھن مان گُھربل اُپت به نٿي ملي. سٺي اپت نه ملڻ ڪري سنڌ کي مسلسل معاشي نقصان رسِي رهيو آهي.
3 ــ اين ايف سي ايوارڊ مان جائز حصو نه ملڻ: سنڌ، معدنيات سان مالا مال ملڪ آھي. تيل، ڪوئلو، گئس وغيره سڀ ھتان نڪرن ٿا. جيڪي سڄي ملڪ جُون معدني ضرورتون پوريون ڪن ٿا. نتيجي ۾ سنڌ کي ڪجھ به نٿو ملي. سنڌين کي پنھنجن وسيلن تي ئي مالڪيءَ جو حق ڪونھي. ھميشه ڌارين ھتي اچي قبضا ڪري سنڌ کي پئي لُٽيو آھي. ايتريءَ حد تائين جو سنڌ ۾ ڪم ڪندڙ اھي بين الاقوامي ڪمپنيون، جيڪي ’سنڌ جو تيل ڪڍي رھيون آھن‘، سي به اُتان جي مقامي سنڌي ماڻهن کي ٻي نوڪري ته نٿيوُن ڏين، پر گهٽ درجي وارين ملازمتن کان بهمقاميماڻھن کي محرُوم رکن ٿيُون. سنڌين کي پنھنجن وسيلن تي جيستائين مالڪي نه ملندي، تيستائين اھي مسئلا حل ڪونه ٿيندا.
4 ــ امن امان جي خراب صورتحال: سنڌ، جيڪا امن، پيار، محبّت، سُکَ ۽ شانتيءَ جي ڌرتي آھي، اتي گهڻي وقت کان امن امان ناھي.قانون جي عملداريڪانھي. جنھن کي جيڪو ٿو وڻي،بنا رنڊَ روڪ جي اهو ٿو ڪري. ماڻھو پنھنجي گھر ۾ به محفوظ ناھي. جرڳائي سسٽم، ڪاروڪاري ۽ سرداري ۽ قبيلائي سسٽم، سنڌ جي امن امان کي برباد ڪري ڇڏيو آھي.
5 ــ زراعت جي تباھي:وقت سر پاڻيءَنه ملڻ ۽ مختلف زرعي جنسن جا مناسب ۽ جائز اگھ نه ملڻ ڪري، سنڌ جي زراعت کي تمام گھڻو نقصان پھتو آھي. ان کانسواءِ ڪيميائي ڀاڻ، تيلَ ۽ کيڙيءَ جا خرچ به تمام گھڻا آھن. جنهنڪري آبادگارن کي ڪجھ به نٿو بچي ۽ ھاري ويچارو ته سدائين قرضي رھندو پيو اچي! مختلف پيسٽيسائيڊ ڪمپنيون به دوائن ۽ ٻجن جي نالي ۾ ماڻھن کي کُلي عام ڦُري رھيون آھن.
6 ــ بيروزگاري: بيروزگاري سنڌ لاءِ ناسُور بڻجي وئي آھي. سياسي نمائندن وٽ روزگار جي حوالي سان ڪابهجامع پاليسي ڪانھي. ھنن کي رڳو ماڻھن کي پنائڻ ۽ خيرات تي ھيرائڻ کانسواءِ ڪجھ به نٿو اچي! جيستائين ڪارخانا، صنعتون يا ٻيا ڪي مستقل روزگار جا ذريعا پيدا نه ڪيا ويا، تيستائين ھي ماڻھو بيروزگاريءَ جي چَڪيءَ ۾ ايئن ئي پِيسبا رھندا.
7 ــ تعليم جي ڳڻتيءَ جوڳي صورتحال: ھي تمام اھم مسئلو آھي، جنھن طرف ڪنھن به حڪومت جو ڌيان ناھي ھوندو! بلڪه ايئن چئجي ته ان ۾ ڪوبه وڌاءُ نه ٿيندو، ته اسان وٽ تعليم، ڪنهن به سرڪار جي ترجيح ڪڏهن به ناهي رهي! ڪنهن به سرڪار جي تعليم بابت ڪا واضح تعليمي پاليسي ناھي رهي! اميرن لاءِ ھڪڙو تعليمي نظام آھي،ته غريبن لاءِ ٻيو!! پرائيوٽ اسڪولن وارا به معياري تعليم ڏيڻ بجاءِ رڳو پئسا ڪمائڻ جي چڪر ۾ آھن. انھيءَ لاءِ اھو ضروري آھي ته سلجھيل ماڻھن جا گروهَه، پنھنجي پنھنجي علائقي جي سرڪاري اسڪولن جي مالڪي ڪن۽ اتي ٻارن جي بھتر تعليم جو ماحول پيدا ڪرڻ ۾ مدد ڪن.
8 ــ صحت جي سھولتن جي اڻھُوند:سنڌ ۾ صحت جي سھولتن جي به حالت غير اطمينان بخش آھي. ڪٿي اسپتالُون ڪونھن، ته ڪٿي ڊاڪٽر ناھن! ڪٿي دوائون ناھن! ڪٿي ڊاڪٽر آھن،ته ڊيوٽيءَ تي ڪونه ٿا اچن! دوائن جي ڪمپنين وارا به ماڻھن کي مارڻ جو سامان تيار ڪرڻ۾ رُڌل آهن. ھاڻي ته دوائون کائڻ سان، ”دوا اندر ۽ دم ٻاھر!“ وارو محاورو سچ ٿي ويو آهي.
انھيءَ ڪري، وقت آهي ته اسان پنھنجي اندر ۾ جھاتي پايُون. اسين ايترا به غريب ناهيون ٿيا، جو پنھنجو منھن بهنه ڌوئي سگُهون! سنڌ ساڳئي ئي آھي، پر اسان جا لڇڻ موڪلائي ويا آھن. سنڌ جون شامُون ۽ سنڌ جا صبحَ ساڳئيءَ طرح حسين ۽ خوبصورت آھن... سنڌ جا ڳوٺ سهڻا آھن... سنڌ جون ٻنيُون اڄ به سايُون آھن... بس رڳو ضرورت ان ڳالھ جي آھي،ته اسان پنھنجن وسيلن جي مالڪي ڪريون ۽ پنھنجي ادارن کي سڌارڻ جي ڪوشش ۾ پنهنجو انفرادي ڪردار ادا ڪريون.
◙
(روزاني ”عبرت“حيدرآباد ۾5 اپريل 2009ع تي شايع ٿيل)