4
ان ساقي خاني جي ھڪڙي ٻي به خاص ڳالھه ھئي ته ساليانو نوروز جي موقعي تي زبردست جشن ملھايو ويندو ھو، ۽ ان جشن جي خاص ڳالھه ڪنيزن ۽ ساقين جو ساليانو نيلام ھوندو ھو. اميرن وٽ جيڪي به ڪنيزون ۽ ساقي ھئا، سي گھڻو تڻو ان نيلام مان ورتل ھوندا ھئا ۽ ساقي به فخر سان ھام ھڻندا ھئا ته ھو سلطاني نيلام ۾ وڪاڻل ھئا. تاتار، ترڪستان، اصفھان، شيراز، قنڌار ۽ ھرات کان ڪنيزون ۽ ساقي اچي گڏ ٿيندا ھئا، ۽ سندن حسن جي ھاڪ ملتان، لاھور، دھلي ۽ آگري تائين پھچندي ھئي، ۽ اتان جا امير ۽ سوداگر اھي ڳالھيون ٻڌي جشن ۾ اچي شريڪ ٿيندا ھئا، ۽ نيلام ۾ ٻولي ڏيندا ھئا. ٺٽي جا سمورا بااثر امير جڏھن پنھنجين پنھنجين مسندن تي ايندا ھئا، ۽ انگوري ۽ ساقين سان دل وندرائيندا ھئا ته وندر کان سواءِ حڪومت ۽ سياست جا معاملا به اتي ئي ٿيڻ لڳندا ھئا، ۽ جيڪڏھن کين تخليئي جي ضرورت ھوندي ھئي ته خود ساقي خاني اندر خاص ڪمرن جو انتظام ٿيل ھو. ھر ڪمري ۾ ٻه ٻه حبشي خواجه سرا پھرو ڏيندا ھئا، ۽ ڪنھن جي مجال نه ھئي جو بنا اجازت جي ڪنھن ڪمري ۾ گھڙڻ جي ڪوشش ڪري. انھن خواجه سرائن کي بنان اجازت ايندڙ ماڻھوءَ کي اُڦٽ ماري رکڻ جي اجازت ھوندي ھئي، ۽ اھڙو پروانو خود وقت جو عامل پنھنجي مھر سان لکي ڏيندو ھو. سياست ۽ حڪمرانيءَ جا مسئلا نبيرڻ وقت جاسوسن ۽ مخبرن کان بچڻ خاطر با اثر امير خود پنھنجا ماڻھو پاڻ سان آڻيندا ھئا، جيڪي ھنن جي درٻارين ۽ صلاحڪارن طور سندن مسندن آڏو اطلسي موڙن تي ويٺا انگوريءَ سان دل وندرائيندا ھئا ۽ سندن نظر ھر وقت ايندڙ ويندڙ ماڻھن تي ھوندي ھئي، ۽ ڪنھن اوپري ماڻھوءَ جي اچڻ شرط، ھنن جا ھٿ پنھنجن خنجرن جي مُٺين تي ڦَٻي ويندا ھئا. ائين ڪيترائي جاسوس ۽ مخبر بي موت مري چڪا ھئا. پر اھڙا قتل عام رواجي ڳالھه ھئي، ۽ گھڙيءَ کان پوءِ امير ۽ سندس درٻاري پنھنجي وندر ۾ مصروف ٿي ويندا ھئا!
ارغونن ۽ ترخانن جو دور ختم ٿيو ۽ مغل آيا، تڏھن به سلطاني ساقي خاني جي معمول ۽ انتظام ۾ ڪو فرق ڪونه پيو. خود مغل امير ڪا مسند ھٿ ڪرڻ لاءِ مغل عامل کان سفارشون ڪرائيندا رھندا ھئا. پنھنجي خاص ماحول، پنھنجي ذاتي غلامن ۽ ڪنيزن کانسواءِ، مغل اميرن لاءِ به سلطاني ساقي خاني جي وندر ھڪ غنيمت کان گھٽ نه ھئي. مغل اميرن وٽ ڦرلٽ جو تازو پئسو ھو، ۽ ان کي لٽائڻ ۾ ھنن کي ڪو عار محسوس نٿي ٿيو. ارغون ۽ ترخان سردارن سان دوستيون ۽ ياريون رکڻ، ھنن جي سياست لاءِ ضروري ھو. انڪري سلطاني ساقي خانو جيئن پوءِ تيئن اميرن لاءِ عيش عشرت ۽ سياست جو ھڪ مستقل ذريعو بڻجندو ويو.
سلطاني ساقي خاني جي تھخاني ۾ قيصربيگ جي داخل ٿيڻ سان، اتي اڳ ئي موجود ماڻھن ۾ اوچتو ماٺ ڇانئجي ويئي. قيصربيگ کي ڪنھن به کيڪاريو ڪونه، ھڪڙي ٻن ھمراھن رڳو ڪنڌ جي ڌوڻ سان ھن جو ائين آڌرڀاءُ ڪيو ڄڻ ته ھو سندس اچڻ تي خوش ڪونه ھئا، پر لاچار ھن ۾ ڪم پيو ھون، ان ڪري مجبوراً ھن سان ڳالھائڻ لاءِ تيار ٿيا ھئا. قيصربيگ جو منھن اھا ڳالھه محسوس ڪندي ٽامڻي ھڻي ويو، پر ھن پاڻ تي ضابطو رکندي، ھڪ اطلسي موڙي تي ويھندي چيو: ”مونکي ائين سڏائڻ سان اوھان نه رڳو مونکي خطري ۾ وڌو آھي، پر خود پاڻ وڏو خطرو کنيو اَٿوَ! “
گھڙيءَ لاءِ ھن کي ڪنھن به جواب ڪونه ڏنو، ۽ ھن جي منھن ۾ تڪيندا رھيا. پوءِ ھڪ پيرسن اڇي ڏاڙھيءَ واري، ھوريان چيو: ” شاھه رخ، تون اسان سڀني پاران ڳالھاءِ! “
شاھه رخ جي ننڍي قد، ڀريل بُت ۽ معمول کان وڏين ڳاڙھين اکين ۾ اھڙو تيج ھو، جنھن قيصربيگ کي ڪنبائي ڇڏيو. ھن کي پاڻ سان سلوڪ تي جيڪا ڪاوڙ ھئي، سا ڪافور ٿي ويئي، ۽ ھن شاھه رخ ڏانھن سڌو نھارڻ جي ھمٿ نه ساري، اکيون زمين ۾ کوڙي ڇڏيون. شاھه رخ پنھنجي موڙي تان اٿيو، ۽ لاپرواھيءَ سان ڇڪ ڏيئي خنجر جي آبنوسي ڳن ۾ ھٿ وجھي، ڇڪي ڪڍي ورتائين ۽ خنجر جي ڌار کي آڱر سان تپاسيندي، قيصربيگ تائين وڌي آيو. قيصربيگ نه چاھيندي به ڏڪڻ لڳو. سندس ڏڪڻيءَ کي محسوس ڪندي، شاھه رخ ائين ڏيکائي ڏني، ڄڻ ته ھن کي قيصربيگ تي ڪھل اچي ويئي ھجي.
” قيصربيگ، تون اسان سڀني کي سڃاڻين ٿو. ائين نه سمجھه ته ھاڻ ترخان حڪومت ۾ نه آھن ته منجھن طاقت نه آھي. اسين اڄ به چاھيون ته تو جھڙن کي ماڪوڙيءَ وانگر چيڀاٽي سگھون ٿا. مغل به توکي اسان جي قھر کان بچائي نه سگھندا. انڪري اسين توکان جيڪي پڇون، تنھن جو صحيح صحيح جواب ڏيندين ته تنھنجي حق ۾ بھتر ٿيندو! “
قيصربيگ ڪُڇي جھڙي ڀت. لفظن کان وڌيڪ شاھه رخ جي بي پرواھيءَ ھن کي احسان ڏياريو ته ھن جيڪڏھن ھڪڙو لفظ به غلط وات مان ڪڍيو ته شاھه رخ خنجر سان سندس سسي ڪپي ڇڏيندو. ھن جي وات مان ھٻڪندي رڳو لفظ ” جي! “ نڪتو.
شاھه رخ پنھنجي خنجر جي ڦر سان کيڏندي وري چيو:
” اسان کي خبر آھي ته تو ڌاڙا ھڻي گھڻو ئي مال گڏ ڪيو آھي، ۽ مغل اميرن کي رشوتون پھچائي، توشي خاني جي عملداري ھٿ ڪئي آھي. اھا عملداري ڪھڙي ڪم جي، جيڪڏھن تون پنھنجن کي ڪم اچي نه سگھين- ڪيئن؟ “ وري به قيصربيگ جي واتان لفظ ” جي “ نڪتو.
” شاباس، اسان کي تومان اھائي اميد ھئي. “ شاھه رخ جي لھجي ۾ نرمي اچي ويئي.
” اوھين جيڪو حڪم ڪندؤ تنھن جي پوئواري ٿيندي، “ قيصربيگ ڪجھه ھمٿ ڪندي چيو.
” ته پوءِ اسان جي چوڻ تي ھڪڙو ٻيو ڌاڙو ھڻڻو پوندئي! “
” جي؟ “
” ھا، سڀاڻي ھڪڙو مغل جٿو، حضور مرزا غازي بيگ مرحوم و مغفور جي اھل و عيال، ۽ مرزا عبدالعلي ۽ خسرو خان چرڪس کي گرفتاريءَ ھيٺ، آگري وٺي ويندو. قيدين سان گڏ شھنشاھه ھند لاءِ ڪجھه سوکڙيون پاکڙيون ۽ ٻه لک درھم پڻ آھن. ڌاڙي وقت تون ۽ تنھنجا ھمراھه سنڌين وانگر، سنڌي پوشاڪن ۾ ٻٽون ٻڌل ھوندا. جيڪو مال متاع ۽ نقدي ھٿ اچي، سا اوھان جو حصو، باقي قيدي اسانجي حوالي ٿيندا! مغل لشڪري سمجھندا ته سنڌين شورش ڪري راتاھو ڏنو آھي. تنھنجي ٽولي تي ڪنھن کي به شڪ نه پوندو! “
” پر، مغل لشڪرين سان وڙھڻ موت کي دعوت ڏيڻي آھي، ۽ تنھن کان سواءِ مون وٽ ايترا ماڻھو به ڪونھن! “ قيصربيگ کي ھڪ نئين ڊپ اچي ورايو. ھن جي پنھنجي ٽولي ۾ ڪيترا مغل لشڪري ھئا، اھي ڪڏھن به ٻين مغل لشڪرين سان نه وڙھندا، تنھن جي ھن کي پڪ ھئي.
مرزا شاھه رخ ڄڻ ته ھن جي خيالن کي پروڙي ورتو، ۽ ڌيرج سان چيائين: ” ڌاڙي ۾ ھن ڀيري تنھنجي مغل ساٿين سان اسان جا سؤ کن چونڊ سوار توسان ھوندا. قيدين جي سنڀال ۽ ھنن کي اسان وٽ پھچائڻ ھنن جي ذميداري ٿيندي، باقي مال متاع اوھين کڻي وڃجو. “
” جيڪڏھن ڪي مغل مونکي يا ڪن ترخانن کي سڃاڻي وٺن ته پوءِ.....؟ قيصربيگ ڊڄندي ڊڄندي اعتراض ڪيو.
” اسان کي يقين آھي ته تون ايترو احمق نه آھين.....“ شاھه رخ جي آواز ۾ وري سختي اچي وئي.
” ۽ ھا، ياد رک، جيسين قيدي ڪاميابيءَ ۽ حفاظت سان اسان وٽ پھچن، تيسين تنھنجا ٻئي پٽ- طغرل بيگ ۽ مظفربيگ - تنھنجي سنڌي ڪنيز نوريءَ سان گڏ اسان جي حفاظت ۾ رھندا! “
قيصربيگ جي دل ۾ چَڪُ پئجي ويو. گھڙيءَ لاءِ ھن جي دل ۾ اھو خيال آيو ھو ته ھو سربستي ڳالھه مغل عامل رستم بيگ يا ديوان معموريءَ سان ڪري، ان مصيبت مان بچي ويندو ۽ ساڳي وقت انعام اڪرام جو به حقدار ٿيندو. پر ھاڻ ته ھن جون سڀ واھون بند ٿي ويون. ھن کي يقين ھو ته جيڪڏھن ھو ڌاڙي ۾ ناڪام ٿيو ته مرزا شاھه رخ سندس معصوم ابھم پٽن کي انھيءَ خنجر سان ٻوٽي ٻوٽي ڪري، ڪتن کي کارائي ڇڏيندو!
ھن وري به ھمت ساريندي چيو: ” اوھان کي منھنجي وفاداريءَ ۾ شڪ ڪرڻ جي ضرورت نه ھئي! “
” برابر، تون صحيح ٿو چوين! پر ھي معاملو تنھنجي وفاداري پرکڻ تائين محدود نه آھي. سنڌ تي ترخانن جو موروثي حق آھي. مغل پَرمار ٿي ھتي آيا آھن. اسان کي ھر قيمت تي کين ھتان ڪڍڻو آھي. سنڌ جي تاج جو حق مرزا عبدالعليءَ جو آھي. اسين اھو حق ھن کي وٺي ڏينداسين، پوءِ ڀلي اسان کي شھنشاھه ھند سان مقابلو ڇونه ڪرڻو پوي. ارغونن ۽ ترخانن ۾ اڃا ايتري مردانگي آھي ته پنھنجو حق تلوار جي زور تي وٺي سگھن! “
مرزا شاھه رخ ھاڻ ڄڻ پنھنجي پاڻ سان ڳالھائي رھيو ھو. پر اوچتو ھن وري قيصربيگ جي اکين ۾ نھاريندي چيو: ” تنھنجي وفاداري پرکڻ جو اڃا ڪو ٻيو موقعو ايندو. آخر تنھنجي رڳن ۾ به ته ترخاني خون آھي. اسان کي اميد آھي ته تون پنھنجي خون کي ڪونه لڄائيندين. وقت اچڻ تي اسين تنھنجي ھن ” احسان “ کي ھرگز نه وسارينداسين. اسين پاڻ ان جو انتظام ڪنداسون ته توشي خاني جي عملداريءَ کان بھتر ٻيو ڪو عھدو توکي ڏياريون! “
مرزا شاھه رخ خنجر کي وري مياڻ ۾ وجھندي، وري پنھنجي موڙي تي وڃي ويٺو، ۽ اڇي ڏاڙھيءَ واري ترخان کي ھلڪو اشارو ڪيائين. پيرسن قيصربيگ کي وٺي دروازي تائين آيو. دروازي تي ٽي دفعا ٺڪ ٺڪ ڪيائين ته دروازو کلي پيو، ۽ ھڪڙو حبشي خواجه سرا ادب سان الڳ ھٽي بيھي رھيو.
” قيصربيگ، ھن کاٻي ھٿ واري ڪمري ۾ تنھنجو ساقي موجود آھي. جيڪڏھن ڪجھه وندر ڪرڻ گھرين ته تنھنجي مرضي، نه ته کيس پاڻ سان وٺي، واپس پنھنجي مسند ڏانھن وڃي سگھين ٿو. ساقي خاني ۾ موجود امير اڳي ئي اھو ٿا سمجھن ته تون پنھنجي ساقيءَ سان ڪجھه دير اڪيلائيءَ ۾ وندر ڪرڻ لاءِ خلوت گاھه ڏانھن ويو ھئين! “
قيصربيگ ڄڻ شڪر گذاريءَ مان پيرسن جي ڪلھي تي ھٿ رکندي چيو: ” مھرباني آغا جان. آءٌ ڪجھه دير آرام ڪري پوءِ نڪرندس! “