7
” وريام ڀائو، ڪھڙن خيالن ۾ گم آھين؟ “ سندس سنگتي ڏاتر ڏني کيس ٺونٺ ھڻندي پڇيو.
” ڏاترنا، اھو پئي سوچيم ته اڄ آسمان ڪيترو نه دونھاٽيل دونھاٽيل پيو لڳي! “ ھن جي نڙيءَ ۾ ڪا ڳنڍ اٽڪي پئي ھئي. ھن کي ڪجھه به سمجھه ۾ نه آيو ته ھو پنھنجي سنگتيءَ کي ڪھڙو جواب ڏئي.
” غلاميءَ جو آسمان ھميشہ دونھاٽيل ھوندو آھي، وريام! “ ڏاتر ڏني ڄڻ ته سندس دل جي ڳالھه جھٽي ورتي ھئي.
” اھو دونھون ھٽائڻ اسان جي وس ۾ ڪونھي..... “ سندس ھڪڙي ٻئي ساٿي غلاموءَ وچ ۾ چئي ڏنو.
” پنھنجي وَس ۾ ڇو ڪونھي .....؟ اڄ به جيڪڏھن سنڌي ٻڌي ڪري، الله توھر ڪن، ته مغلن کي آگرو به ھٿ ڪونه ايندو! “ ھڪڙي ٻئي ھمراھه ڳالھه ۾ شامل ٿيندي چيو.
” جکرا، چئين ته سچ ٿو..... ھڪڙي سانوڻ ارغونن ۽ ترخانن کانسواءِ مغلن کي به ڏينھن جا تارا ڏيکاري ڇڏيا آھن! جي اسين گڏجي ھمٿ ڪريون ته اھڙا سوين سانوڻ سنڌ ۾ ملي پوندا- ڦُڙي ڦُڙي تلاءَ وانگر! پوءِ ڌارين کي ڌِڪڻ ڏکيو نه ٿيندو! “ وريام جي منھن تي ھڪ نئين جوت اچي ويئي.
” پويان ابو امڙ نه ھجي ته آءٌ ته ڪڏھوڪو وڃي سانوڻ سان شامل ٿيان ..... “ جکري حسرت مان چيو.
” ادل، ھر ڪنھن سان ” ابو امان “ لڳو ئي پيو آھي! ڪنھن کي ابو امان آھي ته ڪنھن کي اولاد آھي، ننگ آھن، ملڪيت آھي، ھَٽُ آھي، ھَـرُ ھُرلو آھي، زمين آھي، مال آھي..... اھي به ته ابو امان آھن. جيڪڏھن ائين سوچبو ته پوءِ سنڌ لاءِ ڪير اٿندو؟ اسان جو سڀ کان وڌيڪ ابو امڙ ته سنڌ جي ڌرتي آھي: جنھن مٽي ۽ پاڻيءَ مان جڙيا آھيون، ان جو به ته ڪو حق آھي! سنڌ آزاد آھي ته ابو امڙ به آزاد آھن، اولاد به آزاد آھي، ھَـرُ ھُرلو به آزاد آھي. غلام ابي امڙ کي ڇا ڪنداسون؟ “ وريام ڄڻ ته پنھنجي پاڻ سان ٿي ڳالھايو.
اوچتو ھو خاموش ٿي ويو، ۽ اشاري سان پنھنجي ھمراھن کي به ھوشيار ڪري ڇڏيائين. سامھون ڪجھه مغل لشڪري گشت ڪندي محلي ۾ داخل ٿيا ھئا. وريام ۽ سندس ساٿين کي ڏسي، لشڪري پاڻ ۾ ڪجھه سُس پُس ڪرڻ لڳا، ۽ پوءِ اڳتي وڌندا آيا. جڏھن وريام جن جي ويجھو پھتا، تڏھن ھڪ وچولي عمر جي مغل ڪڙڪي سان فارسيءَ ۾ پڇيو: ” توھين ڪير؟ “
وريام جواب سنڌيءَ ۾ ڏنو: ” اسين ھن محلي جا پھريدار آھيون. “
” پر پھريداريءَ جو ڪم اسان مغلن جو آھي:اوھين ڪير ٿيندا آھيو پھريداري ڪرڻ وارا؟ “ مغل ٿورو شڪي ٿيندي چيو.
” محلي وارن اھو فيصلو ڪيو آھي ته مغل سپاھين کي محلي جي ماڻھن سڃاڻڻ ۾ تڪليف ٿي ٿئي ، سو محلي جي پھريداري خود محلي جا جوان ڪندا..... “ وريام تحمل سان چيو.
” ان لاءِ اوھان کي شھر جي ڪوٽوال کان اجازت وٺڻي پوندي، “ مغل رُکائيءَ مان چيو.
” ڪوٽوال ان جي اجازت حافظ بلال کي روبرو ڏيئي ڇڏي آھي، “ وريام وري به ڌيرج سان جواب ڏنو.
” اسان کي ڪنھن به حافظ بلال جي خبر ڪانھي. ڪھڙي خبر اوھين سردار خان جي ٽولي جا شاھينگ ھجو، “ مغل اڃان ئي سختيءَ سان چيو: ” اوھان کي اسان سان گڏ چونڪيءَ تي ھلڻو پوندو! “
” سرادر خان جي ٽولي جا ھجون ھا ته ائين ٿلھي تي ڪونه ويٺا ھجون ھا. رھي چونڪيءَ تي ھلڻ جي ڳالھه، سو اسين ڪونه ھلنداسون، “ وريام پنھنجي پنھنجي ڪاوڙ روڪيندي چيو.
” گستاخ، تنھنجي اھا ھمٿ..... “ ائين چئي جيئن ھن ھٿ وڌائي وريام کي ٿڦ ھڻڻ جي ڪوشش ڪئي، ته وريام سندس ھٿ کي ڪرائيءَ وٽ کڻي جھليو. مغل محسوس ڪيو ڄڻ ته سندس ڪرائي رُڪ جي چنبي ۾ جڪڙجي ويئي. ٻيا ست مغل ھيلتائين ماٺ ڪري بيٺا ھئا، تن پنھنجي ھمراھه جي بيوسي ڏسي، وريام تي باھوڙ ڪئي. پر تيسين وريام جي ھمراھن پنھنجي چيلھن مان خردم ڇوڙي، مغلن تي وسڪارو لائي ڏنو. جنھن مغل جي پٺيءَ، ڪلھي يا ٻانھن تي خردم جو چمڙو ٿي پيو، تنھن جي دانھن خردم جي شپڪي سان گڏ ريھه بڻجي ٿي ويئي. مغلن پنھنجي ھمراھه جي پچر ڇڏي پاڻ بچائڻ شروع ڪيو، ۽ خنجر ۽ ترارون ڪڍي بيھي رھيا. وريام مغل مُھندار جي ڪرائيءَ کي ٿورو موڙو ڏيئي، زور سان گوڏو سندس پيٽ ۾ کوڙي ڇڏيو. مغل کان دانھن نڪري ويئي ۽ ٻيڻو ٿي ويو. وريام سندس ڪياڙيءَ تي پنھنجي ھٿ جي پٺ سان اھڙو ڌڪ ھنيو، جو مغل جي دانھن اڌ ۾ ڪپجي ويئي، ۽ فقط ” اوھه “ جو آواز سندس ناسن مان ٿيندو، ھوا ۾ ڦھلجي ويو، ۽ ھو ٻوٿ ڀر اچي وريام جي پيرن ۾ ڪريو. وريام پنھنجي چيلھه مان خردم ڇوڙي پنھنجي ساٿين جي مدد کي پھچي ويو. ھڪڙي پاسي ترارون ۽ خنجر ھئا، ٻئي پاسي خردم! خردم جي شپڪي سان مغلن ريھه ٿي ڪئي ۽ انھن رڙين تي پاڙي وارا به آھستي آھستي در کولي، وڌندا آيا. مغلن جو ھيترن سنڌين کي وڌندو ڏٺو، سو ڄڻ کين موت نظر آيو، ۽ ھنن ” يا معافي، يا معافي “ چئي ھٿيار ڦٽا ڪيا.
وريام پنھنجن ھمراھن کي اشارو ڏنو، جن مغلن جا خنجر ڀالا ۽ ترارون کڻي، پنھنجي قبضي ۾ ڪيون، ۽ پوءِ وريام مغلن جي مھندار کي ڳٿر کان جھلي، ڏند ڀڪوڙيل آواز ۾ حڪم ڏنو:” جيڪڏھن وري ھن محلي ڏانھن رخ رکيو اٿَـوَ ته پاڻ ٿا ڄاڻو....! وڃو ڪتي جا.... ! “
جيڪي مغل پٽ تي ڪريا ھئا، سي به ڪپڙا ڇنڊيندا اٿيا، ۽ ڪنڌ ھيٺ ڪري، پنھنجي پنھنجي چونڪين ڏانھن روانا ٿيا، ۽ وريام محلي وارن کي چيو: ” ڀائو، ھي ڪتا موچڙي سان سڌا آھن. اوھين ھاڻ بي اونا ٿي گھر وڃو. سڀاڻي ڏينھن شينھن آھي، ڏسون ته مغل ڇا ٿا ڪن؟ “
پاڙيوارا پاڻ ۾ چميگوئيون ڪندا ڇڙوڇڙ ٿي ويا، ۽ وريام پنھنجي ساٿين سان وري اچي ٿلھي تي ويھي رھيو.
اھو سڄو مھينو سنڌين سک سان سمھي ننڊون ڪيون. اھو سڄو مھينو مغل لشڪرين ڪٿي نه ڪٿي موچڙا کاڌا. لشڪرين جون ليلڙاٽيون ٻڌي، خود سنڌين کي کِل ٿي آئي. جن مغل لشڪرين کي ھنن ديو ٿي سمجھيو، سي ته بنھه ڪي جيتامڙا ھئا، جن کي پيرن ھيٺان چيڀاٽڻ ڏکيو نه ھو. بشرطيڪ سنڌين ۾ ٻڌي ۽ تنظيم ھجي! اھي خبرون آس پاس کان ٿينديون سيوھڻ ۽ بکر تائين پھتيون، ۽ جٿي ڪٿي شھرين ۽ ڳوٺاڻن پنھنجي بچاءَ لاءِ جوانن جا جٿا ٺاھي ورتا. سنڌين جو خاص ھٿيار خردم ھو. ڪن جوانن ڪھاڙيون ۽ تراريون به سنڀالي ورتيون.
سنڌين جو مَن وڌي ويو ھو. ھاڻ ته ھو اھو به سوچڻ لڳا ھئا ته بٽئيءَ وقت اڌ کان وڌيڪ سرڪاري عملدارن کي چوٿ ۽ ڏھائي به ڪين ڏيندا. شھرن ۾ واپارين آنڪي ڀرڻ کان لھرائڻ شروع ڪيو. ماڻھن ۾ خود اعتمادي موٽي آئي. تان جو ٺٽي ۾ اھو ھُل ھُلي ويو ته ارغون شاھي قافلي تي حملو ڪري، شاھي قيدين- مرزا عبدالعلي، خسرو خان چرڪس ۽ مرزا غازي بيگ جي حرم- کي ڀڄائي ويا آھن، ۽ عنقريب ارغون ٺٽي جي مغل امير رستم بيگ خلاف اعلان جنگ ڪرڻ وارا آھن.