8
” حضور جو سر سلامت ھجي: ھينئر ھينئر خبر آئي آھي ته ارغون سردارن، سنڌين جي مدد سان شاھي قافلي تي حملو ڪري، شاھي قيدي آزاد ڪري ورتا آھن! “ تاشي بنا ڪنھن ھٻڪ جي چيو. ھو اھڙن نظارن ۽ اھڙن واقعن جو عادي ھو.
” ڇا؟ ھنن جي اھا جرات؟ ! پر..... پر پوءِ آءٌ ظل الاھيءَ کي ڪھڙو جواب ڏيندس؟ ڇا قافلي سان مغل سپاھي ننڊ ۾ ھئا؟ “ رستم بيگ ڄڻ ته پنھنجي پاڻ سان ڳالھائي رھيو ھو.
” سپاھين مان ڪيترا ارغون سردارن کان وڏيون رقمون وٺي چڪا ھئا، ۽ وقت اچڻ تي ميدان ڇڏي ڀڄي ويا! قاصد ته اھو نياپو آندو آھي! “ تاشي خان ائين ڳالھه ڪئي ڄڻ ھن کي اڳي ئي ان ڳالھه جو خدشو ھو.
” تاشي........... تاشي، تون گستاخ ٿيندو وڃين! اسان جي غضب کي سڏ نه ڪر، پنھنجي حيثيت سڃاڻ: مغل سپاھي ائين پئسن تي ڪيئن ٿا وڪامي سگھن؟ رستم بيگ غضبناڪ ٿيندي چيو.
” حضور جو سر سلامت ھجي: جيڪڏھن حڪم ھجي ته آءٌ پنھنجي زبان بند رکان! “ تاشي خان جواب ۾ اھڙي ڏيکائي ڏني، ڄڻ ھن ھاڻ مسئلي ۾ پوڻ نه ٿي گھريو.
رستم بيگ پنھنجي ڏاڙھيءَ ۾ آڱريون وجھندي، ڦڻيءَ وانگر ھيٺ لاھيندي، پنھنجي آس پاس جو جائزو ورتو ۽ پوءِ بيد جي لڪڻ سان ٻنھي ڪنيزن کي چوڪ ڏيندي چيو: ” اٿو، ھاڻي وڃو، وڃي پنھنجي ڪم ڪار سان لڳو، ۽ ھان، ھي اشرفيون پاڻ ۾ ورھائي کڻو...... تاشي، اسان جا شاھي ڪپڙا ڪڍ، اسين ديوانِ خاص وڃڻ گھرون ٿا! “
ڪنيزون تڪڙيون تڪڙيون اُٿندي، پلنگ تي پيل پنھنجا ڪپڙا سنڀالينديون، ٻاھر نڪري ويون. تاشي خان درٻار ۾ وھڻ وارا ڪپڙا آڻي پلنگ تي رکيا، ۽ ھٿ ڪڇن ۾ وجھي ادب سان ھڪ پاسي بيھي رھيو.
رستم بيگ ڪپڙن پائڻ کان اڳ، بيد جو لڪڻ پنھنجي ٻئي ھٿ تي ھڻندي، ڪمري ۾ ڪجھه وقت اچ وڃ ڪندو رھيو. اوچتو ھو ھڪ شاھي آئيني اڳيان اچي بيھي رھيو، ۽ غور سان پنھنجي پاڻ کي ڏسڻ لڳو. ھن جي نظر پنھنجي اوگھڙ تان ٿيندي، ڇاتيءَ تائين پھتي، جتي ڇاتيءَ کان ٿورو مٿڀرو ھڪ ڊگھو چھڪ ھو، ڄڻ ته ڪنھن خنجر سان ڳچيءَ جي ماس ڪورڻ جي ڪوشش ڪئي ھئي، اھو گھاءُ ڀرجي نه سگھيو ھو. ھن جي نظر منھن تي پئي: سندس ڏاڙھي تقريباً چؤڪنڊياري ھئي. خضاب جي ڪري ان جي چؤڪنڊي صورت ھيڪاري واضح ٿي وئي ھئي، ۽ سندس منھن کي ھٿرادو ويڪراڻ ڏئي رھي ھئي. سندس اکيون ائين اندر کتل ھيون ڄڻ ته مئل ماڻھوءَ جون اکيون ھيون، جيڪي اوچتو جيئريون ٿي پيون ھيون. ھن کي پنھنجي چھري کان ڀؤ ٿيڻ لڳو، ۽ ھن رڙ ڪندي چيو:
” تاشي، الله سائين اسان کي ايترو بدصورت ڇو خلقيو؟ ڇا اسين حضرت شاھه اسماعيل صفويءَ جا پڙَپوٽا نه آھيون؟ ڇا اسان جو والد بزرگوار حضرت سلطان حسين مرزا قنڌار جو حَسين ترين ماڻھو نه ھو؟ ۽ مون کي جواب ڏي ته ظل الاھي اسان کي محض اسان جي بَدصورتيءَ جي ڪري ڇو ٿو تنبيھه ڪري؟ ڇا اسان ملتان جي صوبيداريءَ جي وقت مغل شھنشاھيت کي مضبوط نه ڪيو؟ ڇا اسان ظل الاھيءَ جي ھڪڙي ھڪڙي مخالف کي ھاٿيءَ جي پيرن ھيٺان، گھوڙن جي سُنبن ۾، اذيت خانن ۾ چيڀاٽي نه ڇڏيو ھو؟ ٻڌاءِ، تاشي خان، جواب ڏي، تون ته اسان سان ھميشہ گڏ رھيو آھين؟ ڇا بدصورت ھجڻ گناھه آھي؟ ! “ مرزا رستم بيگ جي وات مان گِف وھڻ لڳي، ۽ ھن بيد جو لڪڻ زور سان آئيني تي وھائي ڪڍيو. آئينو وچان ڀڄي ٽي ٽڪر ٿي ويو، ۽ ڀڳل جاين تان مرزا رستم جي شڪل، وڌيڪ ٽيڏي ٿي، نھايت ڀيانڪ ٿي پئي.
تاشي خان اڳتي وڌي مرزا جي ھٿ مان لڪڻ ائين ڇڏايو ڄڻ ڪنھن ٻار جي مٺ کولي، سندس ضد ڀڃي رھيو ھو، ۽ کيس ڪلھن ۾ ٻانھن وجھي، پلنگ تائين وٺي آيو. ” ڪير ٿو چوي ته حضور جن، منھنجي وات ۾ شل ڪنڊا پون، بدصورت آھن. مردن کي خوبصورتيءَ جي نه پر مردانگيءَ جي ضرورت ھوندي آھي، ۽ اوھان پنھنجي مردانگي ثابت ڪري ڏيکاري آھي. قنڌار ۾، ملتان ۾، ۽ وقت آيو آھي ته ٺٽي ۾ پنھنجي مردانگي ثابت ڪري ڏيکاريو! ظل الاھيءَ جي دشمنن کي اھڙي سيکت ڏيو جو وري ڪنھن کي آڱر چورڻ جي به ھمت نه ٿئي! “ تاشي خان نھايت دلداري ۽ پاٻوھه مان اھي لفظ به چوندو ويو، ۽ مرزا کي ڪپڙا به پارائيندو ويو.
جڏھن مرزا ديوان خاني ۾ آيو ته سڀ امير امراءَ اندر ئي اندر ڪنبڻ لڳا. اڄ وري مرزا جي کاٻي واڇ ڦڙڪي رھي ھئي. سندس اکيون ڄڻ ته ڇنڀڻ وساري ويٺيون ھيون. مسند تي ويھڻ کان اڳ ھن عبدالرزاق معموريءَ ڏانھن ڏٺو، جيڪو اھڙي ڏيکائي ڏئي رھيو ھو ڄڻ ته ڪجھه ٿيو ئي ڪونه ھو. معموريءَ کي اھو به خيال ھو ته مرزا مونکي ڪجھه به نه ڪري سگھندو، ڇاڪاڻ ته ھن کي شھنشاھه جھانگير پاڻ ٺٽي جو ديوان مقرر ڪيو ھو، ۽ ظل الاھيءَ جي مقرر ڪيل ڪنھن به ماڻھوءَ تي ھٿ کڻڻ جي مرزا رستم جھڙي ظالم ۽ نود کي به ھمت نه ٿيندي! اوچتو معموريءَ کي مخاطب ٿيندي، مرزا رستم ڏاڍي ڌيرج سان چيو: ” معموري، مون کي خبر آھي ته ظل الاھي پاڻ توکي ديوان مقرر ڪيو آھي. مون کي اھا به خبر آھي ته شاھي قيدين کي حفاظت سان لاھور پھچائڻ جو ڪم به ظل الاھيءَ پاڻ توتي رکيو ھو. ھاڻ ٻڌاءِ ته آءٌ ظل الاھيءَ کي ڪھڙو جواب موڪليان؟ “
مرزا جي ڌيرج تي سڀني کي حيرت وٺي ويئي. اڄ جو مرزا رستم ڪالھه جي مرزا رستم کان بلڪل مختلف ھو. معموري به ڪجھه نه سمجھندي، ڪنھن اڄاتي خوف کان، ھٻڪندي چيو: ” حضور مرزا صاحب جن کي خبر آھي ته آءٌ پاڻ سڄو انتظام ڪري ويو ھوس، پر ڀانئجي ٿو ته جن جٿن جو بندوبست مون ڪيو ھو، سو اوھان کي پسند نه ھو ۽ اوھان جيڪي جٿا موڪليا، سي سڀ لشڪري ميدان ڇڏي ڀڄي ويا! “
” معموري.....! توکي جيڪڏھن اسان جي قھر جو ڊپ نه آھي ته گھٽ ۾ گھٽ خدا جي قھر کان ڊڄ! اسان تي تھمت ھڻڻ کان اڳ ڪجھه ته سوچين ھا! “
معموريءَ کي رڦڻي وٺي وئي. ھن کي ته اھوئي ٻڌايو ويو ھو ته مرزا رستم بيگ پاڻ مغل لشڪرين بدران ترخان سپاھين کي مقرر ڪيو ھو. ھن ترخان سپاھين جي سپھه سالار مظفر بيگ ڏانھن معنيٰ ڀريل نظرن سان ڏسندي چيو: حضور، گھٽ ۾ گھٽ مظفر بيگ ته ائين ٿي چيو..... “
مظفر بيگ سڄو پِيلو ٿي ويو. ھن پنھنجي جاءِ تان اٿڻ جي ڪوشش ڪئي، پر ھو سڄو ٿڙڪي رھيو ھو. مظفر بيگ حد کان وڌيڪ ٿلھو مڙس ھو، انڪري ھو پنھنجي ڏڪڻيءَ کي روڪي نه سگھيو. ھن کي موت مرزا رستم جي اکين مان پاڻ ڏانھن گھوريندي نظر آيو.
” مظفر بيگ، توکي ڇا چوڻو آھي؟ “ مرزا رستم اڃا تائين ڌيرج سان ڳالھائي رھيو ھو، جيتوڻيڪ سڀني کي اھو نظر اچي رھيو ته مرزا جون مُٺيون مسند جي مُٺين تي ڀڪوڙجي ويون ۽ ممڪن ھو ته ھن جا ھٿ ڦٽجي ويا ھئا!
” حضور، مون کي ھي پروانو اوھان جي خاص معتمد قيصر بيگ ارغون موڪليو..... “ ائين چئي ڏڪندڙ ھٿن سان ھن پنھنجي چوغي مان پروانو ڪڍي اڳيان وڌايو، ۽ ٽيڏي اک سان قيصر بيگ جي خالي مسند ڏانھن نھاريائين.
تاشي خان اڳتي وڌي پروانو مظفر بيگ جي ھٿن مان ورتو، ۽ ادب سان مرزا رستم جي اڳيان جھليائين. مرزا کيس اشارو ڪيو. تاشي خان پروانو کولي مُھر ڏانھن ڏٺو، ۽ ھڪ ھلڪي مرڪ ھن جي چپن تي اچي وئي. ھن ٿورو اڳتي وڌي مرزا کي ڪَن ۾ ڪا ڳالھه چئي. مرزا جي منھن تي ڪوبه نئون رنگ نه آيو. جڏھن تاشي خان پوئتي موٽي، پنھنجي جاءِ تي بيھي رھيو، تڏھن مرزا پھريون ڀيرو خفگيءَ مان چيو: ” ۽ اڄ قيصر بيگ ڪٿي غرق ٿي ويو آھي؟ “
قيصر بيگ جي نائب پائندہ خان، ادب مان ھٿ ڇاتيءَ تي رکندي چيو: ” حضور، قيصر بيگ جي طبيعت ٻن ڏينھن کان ناساز آھي، انڪري حاضر نه ٿي سگھيو آھي! “
” چه چه چه ..... طبيعت ناساز ٿي پئي آھي يا ڪو نئون ساقي مليو اٿس؟ “ مرزا رستم بيگ غضبناڪ ٿيندي چيو.
پائندہ بيگ خاموش رھيو، پر ھن کي پڪ ٿي ته قيصر بيگ جو خير ڪونھي. انڪري موقعو ڏسي ھن چيو: ” گستاخي معاف ٿئي ته بندو ڪجھه عرض ڪري! “
” چئه چئه ..... “ مرزا بيزاريءَ مان چيو.
” حضور، نئين ساقيءَ جي ته مونکي خبر ڪانھي. البت ھڪ نئين سنڌي ڪنيز حاصل ڪئي اٿس، جيڪا ايتري حسين آھي جو ھن کي شاھي حرم ۾ ھئڻ گھرجي! “
عين انوقت قيصر بيگ ديوانخاني ۾ داخل ٿيو، ۽ ڪورنش ڪري، پنھنجي مسند ڏانھن وڌيو. مرزا رستم ڄڻ ته ھن کي ڏٺوئي ڪونه، ۽ ڄڻ ته پنھنجي منھن چوڻ لڳو ھو: ” ھون، شاھي حرم جي لائق ڪنيز! پر قيصر بيگ وٽ ايتري دولت ڪٿان آئي جو اھڙيون ڪنيزون ٿو خريد ڪري؟! “
قيصر بيگ، جتي ھو اُتي ئي ڄمي ويو. ھن پھرين تڪڙي نظر پنھنجي نائب پائندہ خان تي وڌي، ۽ پوءِ مرزا رستم بيگ ڏانھن مھاڙ ڪري چيائين: ” حضور، جو اقبال بلند ھجي! مون کي پاڻ اھا سنڌي ڪنيز تحفي ۾ ارسلان بيگ ڏني ھئي، ۽ سندس حُسن ڏسي مون حضور جي خدمت ۾ پيش ڪرڻ ٿي گھري ته جيڪڏھن ظل الاھيءَ جي لائق ھجي ته کيس لاھور موڪلڻ جو فيصلو اوھان حضور پاڻ ڪريو، ۽ جيڪڏھن اوھان جي حرم لائق ھجي ته حضور جن اھو حقير تحفو پاڻ قبول ڪن ..... باقي، مون لاءِ؟ سو ته حضور جن کي اھو معلوم آھي ته منھنجي وندر ساقين سان آھي، ڪنيزن سان منھنجي ڪا دلچسپي ڪانھي! “
سمورا امير قيصر بيگ جي ھمٿ جو داد ڏيڻ لڳا. حيرت ان ڳالھه جي ھئي ته مرزا جي طبيعت مان واقف نه ھوندي به قيصر بيگ اھا ڳالھه ڪئي ھئي!
” اسان کي تنھنجي ذوق جي خبر آھي، قيصر بيگ! پر تو اھا ڪنيز پاڻ وٽ لڪائي ڇو ويھاري آھي؟ “ مرزا ٿورو سختيءَ سان پڇيو.
” حضور جن جو اقبال بلند ھجي، ظل الاھيءَ جي حڪومت ۾ شينھن ٻڪري گڏ پيا پاڻي پيئن، پر ھتي، گستاخي معاف، حضور جن جا پنھنجا امير به دستبرد کان محفوظ نه آھن! “
قيصر بيگ اھڙي ڳالھه ڪئي جو سڀ امير، مٺيون ڀڪوڙي، اڀا ٿي ويھي رھيا.
” تون ڇا ٿو چوڻ گھرين، قيصر بيگ؟ “
” حضور جو اقبال بلند ھجي! شھر جي ڪوٽوال کي خبر آھي: ڪالھه رات، ڏھاڪو کن مغل منھنجي گھر آيا، ۽ حضور جن جي پيغام جو بھانو ڪري، اندر داخل ٿيا ۽ منھنجن پھريدارن کي رسن سان ٻڌي، منھنجي ٻن معصوم پٽن ۽ سنڌي ڪنيز کي پاڻ سان کڻي ويا، ۽ مَردانخاني جي ڪوٺين ۾ جيڪو مال متاع ھو، سو لُٽي کڻي ويا! “
قيصر بيگ ڪجھه دير ترسندي، ھٿ آسمان ڏانھن ڦھلائيندي، وري چيو: ” حضور، مون کي پنھنجي مال متاع لُٽجڻ جو خيال ڪونھي. حضور جي بخشش ۽ عطا مان ان کان به وڌيڪ ھن وفادار کي ملي پوندو. پر آءٌ .... حضور جن جي اڳيان التجا ٿو ڪريان ته منھنجي معصوم پٽن جي جان بچائي وڃي! “ قيصر بيگ اوڇنگار ڏيندي چيو.
مرزا رستم بيگ پنھنجي مسند تان اُڀو ٿي ويو. ھن ٻئي ھٿ کڻي پنھنجي ڏاڙھيءَ ۾ وڌا، ۽ وڌندو ڪوٽوال وٽ آيو، ۽ سندس ڳچيءَ ۾ ھٿ وجھي ڌونڌاڙيندي چيائين: ” مون کي اڃا آئي مھينو به ڪونه ٿيو آھي ته ھھڙيون سازشون شروع ٿي ويون آھن؟! تون شھر جو ڪوٽوال آھين! تنھنجي سامھون منھنجي اميرن جا پٽ ۽ ڪنيزون اغوا ڪيون ٿيون وڃن، مال لٽيو ٿو وڃي، شاھي قيدي ڇڏايا وڃن ٿا، ۽ تون ايترو بي غيرت آھين جو درٻار ۾ اچڻ جي جراَت ٿو ڪرين! جيڪڏھن اميرن سان ائين ٿو ٿئي ته خدا ڄاڻي عام مغلن سان ڇا ٿيندو ھوندو؟ “
ڪوٽوال ڪڇي جھڙي ڀت. ھن کي پگھر اچي ويا. ھن جي ھٿن ۾ به اھڙي ڏڪڻي شروع ٿي ويئي، ڄڻ ته سيئوتپ چڙھي آيو ھوس.
” حضور، آءٌ وعدو ٿو ڪريان ته قيصر بيگ جي پٽن ۽ ڪنيز کي اڄ ئي ھٿ ڪري ڏيکاريندس!“
پائندہ بيگ وري اٿي بيھي رھيو. ھن کي ڪوٽوال تي به باھيون ھيون: ” حضور، جان جي امانَ ملي ته آءٌ ڪجھه عرض ڪريان! “
مرزا، پائندہ بيگ ڏانھن اھڙين نظرن سان نھاريو، جو گھڙيءَ لاءِ ھن کي خيال آيو ته ڳالھه نه چوري ته چڱو. پر پوءِ ڪجھه سوچيندي چيائين: حضور؛ ترخانن ۽ ارغونن جون سازشون ھڪڙي پاسي آھن، ٻئي پاسي سنڌين جو شورشون آھن. مغل لشڪري ٺٽي جي شھر ۾ پھرو نه ٿا ڏيئي سگھن. سنڌين پنھنجا ھٿياربند جوان ھر محلي ۾ بيھاري ڇڏيا آھن. جيڪو مغل لشڪري لنگھي ٿو، ان کي مارڪُٽ ڪري ڀڄي ٿا وڃن. پڇي ڏسو ڪوٽوال کان؟ “ ائين چئي پائندہ بيگ، ڪوٽوال ڏانھن ڏسندي، ھلڪي مرڪ مرڪندي ويھي رھيو.
مرزا اچ وڃ ڪندي، پنھنجي مسند جي اڳيان بيھي رھيو. ھن جي کاٻي واڇ ڦڙڪڻ لڳي، ۽ گف سندس چپن جي ڪنڊ ۾ جمع ٿيڻ لڳي. پر اڃا به ھن پنھنجي پاڻ تي ضابطو رکندي، فقط قھري نگاھن سان ڪوٽوال ڏانھن ڏٺو. ڪوٽوال کي ھاڻ ته سڌو سنئون پنھنجو موت نظر اچڻ لڳو.
اوچتو ھن ۾ الائي ڪٿان ھمٿ اچي وئي، اٿي بيٺو، ۽ چيائين: ” حضور جو اقبال بلند ھجي! مغل لشڪري ڏاڍا شھزور ٿي ويا آھن: رستي ھلندي سنڌين کي ڦُريندا وتن. ماڻھن جي گھرن ۾ گھڙيو پون. کين جھل پل ڪرڻ وارو ڪير ڪونھي. وڏي مدرسي جو مھتم مولانا حافظ بلال مون وٽ دانھين ٿي آيو، ۽ حضور .... ھن ٿي چيو ته جيڪڏھن اسان ان ڳالھه جو بِلو نه ڪيو ته ھو ظل اِلاھيءَ وٽ دانھين ٿي ويندا. سو خدا جي خلق تان آزار لاھڻ لاءِ مون کين اجازت ڏني ته ھو پنھنجي پنھنجي محلي جي پھريداريءَ لاءِ نوجوان مقرر ڪن. اسان کي به آخر عدل جھانگيريءَ جو مثال قائم ڪرڻو آھي. خدا جي خلق تان آزار لاھڻ ئي الله تعاليٰ حڪومت اسان جي حوالي ڪئي آھي. جيڪڏھن ان ۾ مونکان ڪا خطا ٿي آھي ته آءٌ ھر سزا ڀوڳڻ لاءِ تيار آھيان! “
ڪوٽوال جي انھيءَ جراَت ۽ سچ چوڻ تي اميرن کي حيرت به لڳي، ۽ ڪي ته ڪنڌ ائين ڌوڻڻ لڳا ڄڻ ته ھو ڪوٽوال سان ان ڳالھه ۾ متفق ھئا ته سنڌ ۾ به عدل جھانگيريءَ جو مثال قائم ڪرڻ گھرجي. “
پائندہ بيگ پنھنجي سڄي ڪئي ڪمائي رائيگان ٿيندي ڏٺي ته وري اٿي بيھي رھيو: ” حضور، اھو حافظ بلال اھو آھي، جنھن پنھنجي مدرسي ۾ فارسي لازمي طرح پڙھائڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو آھي. سردار خان جو ٽولو ملڪ ۾ ڌاڙا ھڻندو وتي، سو ان حافظ بلال جي مدرسي ۾ اچي، حافظ بلال کي لُٽيل مال ڏئي ويندو آھي ته جيئن مدرسي جو خرچ ھلائي. اھڙي ماڻھوءَ جي چوڻ تي ڪوٽوال صاحب مغل لشڪرين تي تھمتون ٿو ھڻي! “
مرزا رستم بيگ اوچتو اھڙي رڙ ڪئي جو سڀ ھيسجي ويا: ” بس ڪريو، خدا جي واسطي بس ڪريو! ھاڻ مون ۾ وڌيڪ برداشت ڪرڻ جي قوت ڪانھي! اڄ کان پائندہ بيگ ٺٽي جو ڪوٽوال آھي. ٻن ڏينھن اندر سمورن سازشين - ارغون ھجن يا ترخان، امير ھجن يا لشڪري، - کي گرفتار ڪيو وڃي؛ سنڌي باغين جا سر قلم ڪيا وڃن؛ سنڌي پھرو بند ڪيو وڃي؛ قيصر بيگ جي پٽن ۽ شاھي ڪنيز کي اغوا ڪرڻ وارن کي اھڙي سزا ڏني وڃي، وري اسان جي ڪنھن امير جي مال دولت يا اھل و عيال ۾ ھٿ وجھڻ جي ھمٿ ڪنھن کي نه ٿئي! ۽ پائندہ بيگ اسان حڪم ٿا ڏيون ته قيصر بيگ جي سنڌي ڪنيز، شاھي ڪنيز طور، ظل اِلاھيءَ جي حضور ۾ اسان جي طرفان پيش ڪئي وڃي، ۽ شاھي قيدين واري قافلي سان گڏ رواني ڪئي وڃي .... پر .... پر اسين پاڻ ھن کي ڏسڻ گھرون ٿا. ھن کي سفر تي موڪلڻ کان اڳ اسين تصديق ڪرڻ گھرون ٿا ته ھوءَ واقعي شاھي حرم جي لائق آھي! ۽ شاھي قيدين کي واپس حاصل ڪرڻ سپھه سالار جي ذميداري آھي، جيڪڏھن ٻن ڏينھن اندر شاھي قيدي واپس نه مليا ته ڪنھن جي به سر جو خير ڪونھي .... ھاڻ وڃو: فقط سپھه سالار، مظفر بيگ، پائندہ بيگ ۽ قيصر بيگ ھتي ترسن. ٻين لاءِ درٻار برخواست! “
امير ھري ھري ٿي، پنھنجي جان بچي وڃڻ جا شڪرانا بجا آڻيندا، کسڪڻ لڳا. قيصر بيگ ذري ذري پائندہ بيگ ڏانھن اھڙين اکين سان ٿي ڏٺو جن ۾ نفرت سان گڏ حسد جي باھه ڀڙڪي رھي ھئي. پائندہ بيگ اھڙي ڏيکائي ڏني ڄڻ ته ڪوٽوالي ھن جو حق ھو. ھو سوچي رھيو ھو ته ھر چونڪيءَ تان جيڪڏھن ڏھه اشرفيون به روز اچن ته ٻارنھن چوڪين تان ھڪ سو ويھه اشرفيون گڏ ٿينديون، ۽ ٿورن ڏينھن ۾ ھن کي توشي خاني جي مال ۾ گھوٻين ھڻڻ ۽ قيصر بيگ سان حصو پتي ڪرڻ کان وڌيڪ ملڪيت ملندي. ان کانسواءِ ارغونن ۽ ترخانن کي ھڪ طرف ته سنڌين کي ٻئي طرف سازش جي الزام ھيٺ گرفتار ڪري کانئن چڱي خاصي رقم حاصل ڪري سگھبي، ۽ پوءِ ظل الاھي جي خدمت ۾ سوکڙيون پاکڙيون موڪلي، ٺٽي جي صوبيداريءَ جو خواب ضرور پورو ٿيندو! البت تاشي خان کي پنھنجي پاسي ڪرڻو پوندو. ھن کي خبر ھئي ته تاشي خان ظل الاھيءَ جو مخبر ۽ خاص اعتماد وارو ماڻھو آھي، ۽ ھو ھر ڳالھه جي مخبري سڌو سنئون شھنشاھه ھند وٽ ڪندو رھي ٿو. اھو سوچيندي ھن تاشي خان ڏانھن نھاريو، ۽ پوءِ ٻنھي جي اکين ھڪ ٻئي سڃاڻي ورتو!
قيصر بيگ ان ٻُڏتر ۾ ھو ته ھاڻ جڏھن ڳالھه کلي پئي آھي ته مرزا شاھه رخ وارن جو نالو کڻي يا نه. ھن کي اھا ڳالھه سمجھه ۾ نه آئي ته جڏھن ھنن شاھي قيدين کي ڇڏائڻ جو ڪم مٿس رکيو ھو ته پوءِ ھاڻ ھن جي پُٽن ۽ سنڌي ڪنيز کي اڃا ڇو ھن جي حوالي نه ٿا ڪن؟ ھاڻ ته رستم بيگ کي به شڪ پئجي ويو آھي. ھن کي وري پنھنجي پٽن ۽ سنڌي ڪنيز نُوريءَ جو خيال آيو. ھن پاڻ سوچيو ھو ته سنڌي ڪنيز کي ظل الاھيءَ جي خدمت ۾ موڪلي ڏيندو ته جيئن توشي خاني جي عملداري قائم رھندي اچي. ھوءَ ھئي به ته شاھي حرم جي لائق: ڇا نڪ ڇا نقشو: ائين ٿي ڀانيو ڄڻ ته خدا کيس واندڪائيءَ ۾ ويھي ٺاھيو ھو. شاھي ڪپڙن ۾ ھوءَ نورجھان بيگم کي به مات ڪري ڇڏيندي. جيڪڏھن ھن کي پاڻ ڪنيزون وڻنديون ھجن ھا ته ھو ھن کي پاڻ وٽ رکڻ لاءِ بغاوت ڪرڻ کان به ڪين ڪيٻائي ھا، پر ھن کي ته پنھنجي ساقين کانسواءِ گھڙي پل به سُک نه ٿي آيو! ۽ ھن جا معصوم پٽ؟ شاھه رخ وارن وٽ ڇوڪرن کي باندي رکڻ جو ڪھڙو جواز ھو؟ شاھي قيدي ملين ته پوءِ منھنجي پٽن کي پاڻ وٽ ڇو جھليو ويٺا آھن؟ ترخان اميرن مرزا غازي بيگ جي وقت ۾ مون کي ڪھڙيون پڳون ٻَڌايون، جيتوڻيڪ ھو پاڻ به ته مرزا باقي بيگ جي اولاد مان ھو. سندس ماءُ ڪنيز ھئي ته ڇا ٿي پيو! ائين ته مرزا شاھه رخ به ..... مرزا رستم سان مرزا شاھه رخ جي ڳالھه ڪرڻ مناسب ٿيندي يا نه؟ جيڪڏھن ھنن کي ڪو شڪ پئجي ويو ته ٻنھي ڇوڪرن کي قتل ڪرڻ کان ڪونه مڙندا! بھتر ائين ٿيندو ته پھرين آءٌ پاڻ ساڻن ڳالھائي ڏسان ..... نه نه ...... ائين دير ٿي ويندي، ۽ ڇوڪرن کي ڪجھه نقصان پھچڻ جو انديشو ٿيندو. مرزا رستم سان ڳالھه ڪڍڻ سان مغلن سان وفاداري به ظاھر ٿي پوندي ۽ ڇوڪرن جي جان به بچي پوندي. مغلن سان سڌو سنئون وڙھڻ جي مرزا شاھه رخ وارن کي به ھمٿ نه ٿيندي. مون کي پھرين ئي اھو سوچڻ گھرجي ھا پر ٻن لکن درھمن جي لالچ مون کان منھنجا پٽ به وسارائي ڇڏيا. ته ڇا مرزا مظفر بيگ منھنجي پٽن کي ڇڏائڻ ۾ ڪامياب ٿيندو؟ ھن مظفر بيگ ڏانھن نھاريو. عين ان وقت مظفر بيگ به ڏانھس نھاريو. ٻنھي جي اکين ھڪٻئي جو نياپو سمجھڻ کان اڳ زمين ۾ ڪجھه ڳولڻ شروع ڪري ڏنو!
مرزا مظفر بيگ کي پنھنجي سپھه سالاري خطري ۾ نظر اچڻ لڳي: جيڪڏھن شاھي قيدي حاصل نه ٿيا ته مرزا رستم بيگ سندس جڻ ٻچو ڪھائي ڇڏيندو. پر شاھي قيدين کي ڇڏائڻ مان ارغونن جو ڪھڙو مطلب ٿي ٿو سگھي؟ سواءِ ان جي ته ھڪ ڀيرو وري ھو مرزا عبدالعليءَ کي تخت نشين ڪري، مغلن خلاف ڪو محاذ قائم ڪن. پر قيصر بيگ جي پٽن ۽ سنڌي ڪنيز جي اغوا جي واقعي جو شاھي قيدين سان ڪھڙو سٻنڌ آھي؟ متان قيصر بيگ به ڪا چال کيڏي رھيو آھي؟ ھن وري قيصر بيگ ڏانھن نھاريو، جيڪو اڃا تائين زمين ۾ گھوري رھيو ھو!
تاشي بيگ ٽنھي ڏانھن واري واري سان ڏٺو، ۽ دل ئي دل ۾ظل الاھيءَ کي مڪمل احوال لکڻ لاءِ مضمون سندس دماغ ۾ ھُرڻ لڳو. پائندہ بيگ صوبيداريءَ جي شوق ۾ يقيناً ھر ڳالھه ڪرڻ لاءِ تيار ٿي ويندو. قيصر بيگ جي پٽن جي اغوا جو معمو البت ھن کي به سمجھه نه ٿي آيو، ۽ مظفر بيگ پنھنجي سپھه سالاري قائم رکڻ لاءِ ارغونن سان جنگ ڪرڻ کان به نه ڪيٻائيندو. پر ڇا ھن وقت ارغون سرادرن سان ڦٽائڻ مغل شھنشاھيت لاءِ فائديمند ٿيندو؟ ڇونه سمورو ڏوھه سنڌين جي شورش تي ھڻجي! ۽ ھن جي نظر مرزا رستم تي پئي، جنھن پنھنجي ھيٺئين چپ کي چڪ ھڻڻ شروع ڪيو ھو، ۽ تاشي خان سمجھي ويو ھو ته ھن کي وري ڪنيزن جو اگھاڙو جسم ۽ بيد جو لَڪڻ ياد اچي رھيو ھو!*