13
ٺٽي جون مسجدون ۽ مدرسا به ويران ٿيندا ويا. ائين ٿي ڀانيو ته پکي پکڻ به موڪلائي ويا ھئا يا موڪلائڻ تي ھئا. گھٽيون ڀڙڀانگ، بازاريون برباد ۽ مڏيون مردار ۽ مسافرخانا مجاورن جا آستانا بڻجي ويا. جيڪڏھن سنڌين سان ويل ھو ته ارغون ترخان به سک ڪونه ٿي ستا. ھنن لاءِ ساقي خانن ۽ غلامن جي نيلامن ۾ شامل ٿيڻ تي تيسين منع ھئي جيسين ڪنھن مغل امير جي پناھه ۾ نه ھجن. مغل شھزادن کي لاھور، آگري، دھلي ۽ فتح پور مان دعوتون ڏيئي گھرايو ويو ته قنڌاري ۽ شيرازي ساقي جيترا سنڌ ۾ سستا آھن، اھڙا خود قنڌار ، ھرات ۽ شيراز ۾ به نه ھوندا. مغلن جا قافلا ٺٽي تي ڪڙڪڻ لڳا: ڪي خريداريءَ جي شونق ۾، ڪي ساقي خانن ۽ ڪنيزن جي شھرت ٻڌي آيا ته ڪن کي وري رستم بيگ، تاشي خان، معموري ۽ پائندہ بيگ دعوتون ڏيئي گھرائي ورتو ته ٺٽي جا محلات اوھان جا منتظر آھن، ترخانن ۽ ارغونن جون جاگيرون ۽ زمينداريون کين مفت ٿي ڏنائون. مغل شھزادا، اميرزادا ۽ سوداگر پاڻ سان سوين ھاري ناري، منشي، ڪاراوا ۽ ڪامورا وٺي آيا. ٿوري وقت ۾ ٺٽي ۾ ائين ٿي ڀانيو ته سنڌي ته رڳو اٽي ۾ لوڻ وڃي رھيا آھن. ٺٽو سنڌ جو شھر نه پر لاھور يا آگري جو ڪو محلو بڻجي ويو ھو. سنڌي ويچارا ته ڊپ کان پاڻ ۾ به سنڌي ڪونه ڳالھائيندا ھئا، متان سڃاپي پون ۽ مغل لشڪري کانئن آنڪي ڀرائڻ لاءِ اچي ڪڙڪن. ھنن ته پنھنجي پوشاڪ به بدلائي ڇڏي. مغلن وانگر ڪمربند ۽ چست پاجامو پائڻ لڳا. پر ڇا ڪن، سندن سنڌي شڪل شبيھه ته پري کان پڌري ٿي پوندي ھئي. ۽ وڏي ڳالھه ته منجھانئن اھا ڳالھه بلڪل نه وئي ته رستي تي ھلندي، مغلن ۽ ترخانن جي ابتڙ، سندن اکيون پنھنجن پيرن ۾ ھونديون ھيون: ھڪ ته متان ڪنھن پرائي زائفان تي نظر کڄي وڃي ۽ ٻيو ته ڪو جيت جيتامڙو پيرن ھيٺ اچي چيڀاٽجي نه وڃي!
سنڌين جو ڪو اوھي واھي ته ھو ڪونه جنھن کي دانھن ڏين. ارغونن ۽ ترخانن ته وري سيوھڻ ۽ قنڌار تائين مرزا غازي بيگ وٽ دانھون ڪوڪون ڪيون ته ھنن جو تدارڪ ٿيندو رھندو ھو ۽ مغل وري ڪنھن ارغون ترخان محلي ڏانھن رخ ڪونه رکندا ھئا. مرزا غازي بيگ جي جھانگير جي درٻار ۾ وڏي ھلندي پڄندي ھئي، مغل رڳو ان کان ٿي ڊنا. ھونئن به ارغونن ترخانن ۾ اڃا ھٿياربند گھڻا ھئا. ھنن وٽ محافظ به ھئا ۽ پنھنجا لشڪري به، جيڪي جيتوڻيڪ وڙھڻ جو ڍنگ وساري ويٺا ھئا پر تلوار ۽ ھٿيار جو سپ نه ھو ته به سراپ ضرور ھو. مغلن کي به آخر پنھنجي جان پياري ھئي، ان ڪري سمورو عتاب سنڌين تي ھو. ماڻھو ته ائين به چوڻ لڳا ته سنڌين کان الله سائينءَ به منھن موڙي ڇڏيو ھو. اھائي ڳالھه ھئي، جنھن ماڻھن کي وري حافظ بلال ڏانھن ڏسڻ تي مجبور ڪيو.
حافظ بلال کي ماڻھن پنھنجو آخري سھارو ٿي سمجھيو. ان لاءِ ٻه سبب ھئا: ھڪ ته ھنن کي اھا ڳالھه سمجھڻ لاءِ ٻي ڪا واھه ڪانه ٿي سجھي ته آخر الله سائين بار بار سنڌين جو اھڙو ڏکيو امتحان ڇو ٿو وٺي؟ سنڌي ويچارا ته نه ڪنھن جي ” ھنئيءَ ۾ نه کنئيءَ ۾! “ سنڌ ته سدائين رحمت ۽ پيار جي ڌرتي ھئي، جنھن انسانن کي ته ڇا، سمورن جاندارن کي امان ڏني ھئي، پناھه ڏني ھئي. سنڌين ۾ ته ايتريون برائيون ۽ بدعتون به ڪونه ھيون: پنھنجيءَ ۾ پورا، گھر کان زمين يا ڌنڌي ڌاڙيءَ تائين يا مسجد تائين. دين ڌرم جا ارڪان جيترا سنڌين ٿي مڃيا ۽ واپرايا اوترا شايد ملائڪن کي به ياد نه ھوندا. گگدامن تي ڪھل ته ڪو سنڌين کان سکي. آئي جو آڌرڀاءُ ڪندي ڪندي ھنن سنڌ سندن حوالي ڪري ڇڏي. رسول (صلعم ) جي پيروي ڪندي ڪندي جيسين ڪنھن مسافر يا غريب يتيم پاڙيواري کي گرھه نه کارائيندا، تيسين پاڻ گرھه نه کائيندا. ۽ سنڌ، ڄڻ ته نبين ۽ اوتارن جي سرزمين، جنھن تي الله سائين پاڻ مھربان ھو: ڇا سندس ماڻھو، ڇا سندس پکي پکڻ، ڇا سندس گل ۽ ٻوٽا، ڇا سندس سنڌو ۽ سمنڊ، ڄڻ ته الله سائين جنت ٺاھيندي ٺاھيندي، سنڌ خلقي ويٺو! پوءِ به ھن جي ماڻھن سان ايڏو ظلم، ايترو بغداد ڇالاءِ؟ الله سائين مٿن ڇو ڏمريو ھو؟ اھا ڳالھه پڇڻ لاءِ ھو حافظ بلال جي چانئٺ جا اچي سلامي ٿيندا ھئا.
- ۽ حافظ بلال جي اکين ۾ ايڏي ويراني اچي ويئي ھئي جيتري سموري سنڌ ۾ به ڪانه ھئي. ھر ھڪ ماڻھوءَ جي روئداد ٻڌي ھن کي ائين محسوس ٿيندو ھو، ڄڻ ته اھو سڀ ڪجھه ھن سان، ھن جي گھر وارن سان، ھن جي پنھنجي ڀاتين سان ٿيو ھو، ۽ لڙڪ ھن جي سُنھاريءَ ۾ منجھي پوندا ھئا: ۽ انھن لڙڪن کي لڪائڻ لاءِ ھو آسمانن جي ھن پار پنھنجي رب پاڪ کي، دل ئي دل ۾، ٻاڏائڻ لڳندو ھو: ” اي ٻنھي جھانن جا مالڪ، تو جن شين قسم سنھن کنيا آھن، انھن ۾ تو سنڌ جو به قسم کنيو آھي؛ تنھنجي محبوب ۽ سمورن نبين جي سردار کي سنڌ جي ھير جي خوشبو معطر ڪري ڇڏيو ھو، پوءِ به سنڌ تي ھي ڏمر ڇو؟ ھي آپدائون ۽ آفتون ڇو؟ سنڌي ماڻھوئڙا ايڏو مجبور ۽ معذور ٿي پيا آھن جو ھنن مان تو ۾ يقين لڏي ويو آھي. اي ٻنھي جھانن جا مالڪ، آخر ڇو؟ آخر ڪيستائين؟ “
آسمان ھن جي اکين جي لڙڪن جو تاب نه جھلي، ڄڻ ته لاجواب ٿي ويندا ھئا، ۽ ان وقت حافظ بلال جلال ۾ اچي چوندو ھو: ” مون وٽ ڇو آيا آھيو؟ آءٌ ڪير ٿيندو آھيان، الله جي ڳُجھه ۾ مداخلت ڪرڻ وارو؟ انھيءَ ساڳئي الله اوھان کي به ٻانھون ڏنيون آھن. انھيءَ ساڳئي الله مغلن لاءِ، ترخانن لاءِ به ترارين ۽ ڀالن ٺاھڻ لاءِ ساڳيو لوھه خلقيو آھي، جيڪو اوھان لاءِ خلقيو اٿس. تراريون ۽ ڀالا ٺاھيو به اوھان ٿا، وڪڻو به اوھان ٿا. ھڪڙو ڀيرو اھي پنھنجي حفاظت لاءِ ڇونه ٿا استعمال ڪريو؟ “
حافظ بلال جو اھو جلال، اھا ڪاوڙ، اھو دليل ماڻھن کي سمجھه ۾ نه ايندو ھو. پر سانوڻ اڪيلو ماڻھو ھو، جنھن ھن جي ان جلال، ان ڪاوڙ ۽ ان دليل کي سمجي ورتو.
” حافظ، ھاڻ موڪل ڏي ته رت جي راند اسين به شروع ڪريون! “ سانوڻ حافظ بلال جي اکين ۾ نھارڻ کانسواءِ چيو. ھن جڏھن اھي ساڳيون ڳالھيون ٻڌيون، تڏھن ٻيلو ھن لاءِ آڙاھه بڻجي ويو، فراشين تي ليٽندي ھن کي ائين ڀاسندو ھو ته ھو ٽانڊن تي ستو پيو ھو ۽ ان باھه تي ڇنڊو وجھڻ لاءِ، ھو ٻين وانگر حافظ بلال وٽ ھلي آيو ھو!
” سانوڻ، رت جي راند رڳو الله جي راھه ۾ جائز آھي. آءٌ ڪيئن چوان ته اوھين اھا شروع ڪريو! “ حافظ بيوسيءَ مان چيو.
” ته پوءِ اسان کي ٻڌاءِ ته الله جي راھه ڪھڙي آھي، حافظ. “ سانوڻ کان رھيو نه ٿيو ” ڇا الله جي راھه اھا نه آھي ته بيوسن ۽ بيواھن ماڻھن تي جيڪو بيداد پيو ٿئي، تنھن کي بند ڪريون. سنڌين جي جان ايتري سستي، ايتري ارزان ٿي وئي آھي جو مغل لشڪري وندر خاطر سنڌين کي مارڻ لڳا آھن ته جيئن سندن ترارين ڀالن جي مشق پڪي ٿئي. سنڌين جي مال ملڪيت تي ھو ائين ٿا مِڙي اچن ڄڻ ته انھن ۾ سنڌين جو پورھيو ۽ پگھر شامل ئي ڪونھي. سنڌين جي زائفائن کي ھو ائين ٿا کڻن ڄڻ ته اھي مال غنيمت جو ڪنيزون آھن؟ سنڌين جي مندرن ۽ مٺن کي ته کڻي ڇڏي ڏيو، سنڌين جي مسجدن کي به نه ٿا بخشين- چي، جيسين ڪو مغل مولوي نماز نه پڙھائيندو، تيسين نماز جائز ڪانھي. سنڌين جي مدرسن کي ان لاءِ ٿا بند ڪن ته اتي سنڌي ٿي پڙھائي وڃي؟ ڇا الله سائين انھن ڳالھين کي عين اسلام ۽ سنڌين جي انھيءَ بيوسيءَ کي شرڪ ۽ ڪفر ٿو سمجھي؟...... حافظ، مون ھيستائين صبر ڪيو آھي، پر ھاڻ مون کان صبر نه ٿو ٿئي ...... الله ٿو ڄاڻي ته اڳي ئي گھڻي دير ٿي ويئي آھي ..... “
سانوڻ جو سمورو بدن پئي ڪنبيو، ۽ پھريون ڀيرو حافظ بلال ھن جي اکين ۾ اھڙا لڙڪ ڏٺا ھئا، جن بنھه بس نٿي ڪئي. ھن جي پنھنجي دل ۾ چڪَ پئجي رھيا ھئا. ھن کي پنھنجي پاڻ کان، پنھنجي اسلام کان، پنھنجي مدرسي کان، پنھنجي سموري حياتيءَ کان نفرت ٿيڻ لڳي ھئي. ھن اُٿي کڻي سانوڻ کي ٻکُ وڌو..... ڪا گھڙي ٻنھي جون دليون، ھڪڙي ئي آواز ۾، ھڪڙي ئي ڏک ۾، ڌڙڪنديون رھيون، ۽ پوءِ جڏھن ھن سانوڻ کي پاڻ کان ڌار ڪيو، تڏھن ٻنھي جون اکيون لڙڪن جي ڌنڌ کان ھڪ ٻئي کي ائين ڏسي رھيون ھيون جيئن ڪو ماڻھو ڀڳل آرسيءَ ۾ پنھنجو منھن ڏسي، منھن پاسي ڪري ڇڏيندو آھي- ڪنھن اڄاتي ڊپ کان، ڪنھن اڄاتي سمجھه کان، ڪنھن اوچتي ڄاڻ کان!
۽ پوءِ ان وقت، مدرسي جي صدر دروازي تي ڪڙو کڙڪڻ جو آواز ٿيو. جمعي جو ڏينھن ھو. مدرسي ۾ موڪل ھئي. سواءِ حافظ بلال ۽ سانوڻ جي، ايڏو سارو مدرسو بلڪل خالي ھو. سانوڻ جي اچڻ جي اطلاع تي مدرسي جي پھريدار ۽ پنھنجن چئن خاص شاگردن کي، جيڪي وٽس ئي رھندا ھئا، تن کي به ڪم ڪار ڏسي، ھيڏانھن ھوڏانھن موڪلي ڇڏيو ھئائين.
” اوھين وھو ته آءٌ ٿو ڏسان ..... “ سانوڻ اُمالڪ اُٿيو.
” نه سانوڻ، ڪو اوپرو ماڻھو توکي ڏسندو ته تنھنجي حياتيءَ کي به خطرو ٿي پوندو، ۽ مدرسي تي به حرف ايندو...... “ آخوند بلال جُتي پائيندي چيو.
حافظ بلال دروازو کولڻ کان اڳ، ننڍي تاڪي کولي ٻاھر نھاريو: ٻاھر مغل لشڪرين جو وڏو ھٿياربند جٿونظر آيس، جنھن جي اڳواڻي خود نئون ڪوٽوال پائندہ بيگ ڪري رھيو ھو. صورتحال ڏسي ھن جي ھنئين ۾ ھدڪ پئجي ويو، ۽ پھريون ڀيرو ھن جي دل ۾ ڊپ ۽ مختلف وسوسن اچي گھيرو ڪيو. ھو ڪڏھن به پنھنجي لاءِ نه ڊنو ھو. ھن کي اُلڪو رڳو سانوڻ جو ھو. سانوڻ جھلجي پيو ته ڄڻ سموري سنڌ جھلجي پئي. ھن کي پڪ ھئي، ته ھن ڀيري مغل پوري تياري ڪري آيا ھئا، ۽ سموري ڪوٽ جي ڀت ۽ فصيلن کي ھنن گھيرو ڪري ورتو ھو. پڪ ئي پڪ ڪنھن مغل يا ترخان جاسوس سانوڻ کي ڏسي ورتو ھو نه ته خود رستم بيگ کي به مدرسي سان ھٿ چراند ڪرڻ جي ھمت نه ٿئي ھا. پر ھاڻي ڇا ڪري- اھو ايڏو وڏو فيصلو ھو، جو ھن ايترو تڪڙو ڪرڻ نٿي گھريو. دروازو کولڻ جي معنيٰ سانوڻ کي جھلائڻ ھو. جيڪڏھن دروازو نه کوليائين ته مغل دروازو ڀڃي اندر داخل ٿيندا. ان صورت ۾ به ھو پاڻ ۽ سانوڻ جھلجي پوندا.
ھن پاڻ ظاھر ڪرڻ بنان ڪجھه قدر آواز بدلائي چيو: ” ڪير؟ “
” حافظ، دروازو کول: آءٌ آھيان پائندہ بيگ، شھر جو ڪوٽوال! “
” اوھان کي خبر آھي ته ھن مدرسي ۾ مغلن جي اچڻ جي منع آھي ...... خود شھنشاھه ھند جو پروانو رستم بيگ وٽ آھي ... “
” ھوندو، پر اڄ آءٌ خود حضور مرزا رستم بيگ جي حڪم تي آيو آھيان. اسان کي خبر پئي آھي ته سردار خان جو ٽولو شھر ۾ آيل آھي، ۽ اوھان ھن کي پناھه ڏني آھي ...... اسين مدرسي جي تلاشي وٺنداسون. “
” آءٌ پروانو ڏسڻ ٿو گھران ..... “ حافظ ڪجھه سوچيندي چيو.
” پھرين دروازو کول ته پروانو به توکي ڏيکارينداسون ..... “ پائندہ بيگ بي صبريءَ مان چيو.
” تيسين دروازو نه کلندو، جيسين پروانو نه ڏيکاريندا ..... “
حافظ بلال تاڪي بند ڪري ڇڏي، ۽ تڪڙو تڪڙو پنھنجي حجري ڏانھن موٽڻ لڳو. اڃا اڌ پنڌ تي ھو ته ھن دروازي کي زوريءَ کولڻ لاءِ لشڪرين جي ھلان جو آواز ٻڌو. دروازو ايڏو وڏو ۽ مضبوط ھو جو سواءِ ھاٿين جي يا وڏي بُنڊ سان ڀڄڻ جي، ان کي کولڻ محال ھو.
حافظ حجري ۾ پھتو ته حجرو خالي ھو. سانوڻ کي روڪڻ ھونئن به حافظ ناممڪن ٿي سمجھيو، پر ھن کي رڳو اھو اُلڪو ھو ته سانوڻ ٻاھر صحيح سلامت الائجي پھچندو يا نه. ھن کي سانوڻ جي ھمت ۽ جرئت ۾ ايترو ايمان ھو ته مغل جيئري سانوڻ کي گرفتار ڪرڻ جو خواب خيال به نٿي ڪري سگھيا، پر..... نه نه، يا خدا، ائين نه ڪجانءِ، سانوڻ اسان کي بخشي بچائي ڏي .... !
حافظ بلال سجدي ۾ ھو، جڏھن ھن وڏي دروازي جي ڦاٽڻ جي آواز جو خوفناڪ پڙاڏو، ۽ گھوڙن جي ھڻڪارن ۽ ٽاٻڙ ٽاٻڙ جو آواز ٻڌو. پائندہ بيگ حجري ۾ داخل ٿيو ته اوڏيءَ مھل به حافظ بلال سجدي ۾ ھو. حافظ بلال جي شخصيت جي رعب ھن کي اڳتي وڌڻ نه ڏنو. ھن جو ھٿ خنجر جي مٺئي تي ئي روڪجي ويو، ۽ ھو اندر ئي اندر حافظ کي گھٽ وڌ ڳالھائيندو رھيو.
جڏھن حافظ سلام ورايو، تڏھن ھڪڙي نظر پائندہ بيگ تي وڌائين، ۽ ٻي نظر سان ھن ٻاھر بيٺل سپاھين کي ڏٺو.
پائندہ بيگ، ڪجھه قدر پريشانيءَ مان چيو: ” اسان کي اطلاع مليو ته مشھور باغي ۽ ڌاڙيل سردار خان اوھان وٽ ٽڪيل آھي ..... “
حافظ ڪو جواب نه ڏنو. ھو گھور پائي، پائند بيگ کي ڏسندو رھيو.
” ..... ظاھر آھي ته اسان کي غلط اطلاع مليو ھو، ڇاڪاڻ ته اسان مدرسي جي ڪوٺي ڪوٺي اُٿلائي وڌي آھي، پر سردار خان ھتي ڪونه ٿو ڏسجي. حضور مرزا رستم بيگ جو فرمان آھي ته اوھين مغلن سان تعاون ڪريو، ۽ سمورن سنڌين کي سمجھايو ته ھو جتي به ھن کي ڏسن، اسان کي ڄاڻ ڪن ته خدا جي خلق تان آزار لھي ..... ! “
” خدا جي خلق تي آزار مغلن جو آھي يا سردار خان جو، اھو مامرو ھڪڙو الله پاڪ ٿو ڄاڻي، ٻيو اسين شھنشاھه ھند کي لکڻ وارا آھيون ..... “ حافظ بلال ڌيرج سان چيو.
پائندہ بيگ جو ھٿ وري خنجر جي مٺئي ڦٻي ويو. جيڪڏھن رستم بيگ ھن کي حافظ بلال تي ھٿ کڻڻ کان منع نه ڪئي ھجي ھا ته ھو ان کان گھڻو اڳ خنجر حافظ بلال جي ڇاتيءَ ۾ ٽنبي ڏئي ھا. البت ھن کي اھا ڳالھه سمجھه ۾ نٿي آئي ته ھن ماڻھوءَ ۾ ڪھڙي ڳالھه ھئي جو ھن سان ڳالھائڻ وقت، ھن جي پنھنجي زبان ھٻڪڻ ٿي لڳي.
” في الحال اوھان کي اسان سان ھلڻو پوندو. اھوئي شاھي فرمان آھي. اوھان جو فيصلو حضور مرزا رستم بيگ جن ڪرڻ پسند فرمايو آھي ...... “
” ۽ جيڪڏھن آءٌ نه ھلان ته ..... “ حافظ بلال وري به ڌيرج سان چيو.
” ته پوءِ اسان کي اھو حڪم آھي ته اوھان کي گرفتار ڪري حضور مرزا صاحب جن وٽ پيش ڪريون ..... ! “
” ته پوءِ ڪريو مونکي گرفتار، ڇاڪاڻ ته آءٌ اوھان سان ھلڻ لاءِ بلڪل تيار نه آھيان ..... ! “
پائندہ بيگ منجھي پيو. ھن جو حڪم بلڪل واضح ھو ته حافظ بلال کي ڪجھه ٿيو ته پائندہ بيگ ذاتي طرح ان لاءِ جوابدار ھوندو. ھن سنڌيءَ کان مغل ايترو ڇو ٿا ڊڄن، اھا ڳالھه اڃا تائين ھو سمجھي نه سگھيو ھو. آءٌ تاشي خان سان ضرور ڳالھائيندس ته آخر ھو شھنشاھه ھند کي اصل حقيقتن کان واقف ڇونه ٿو ڪري ته مغل شھنشاھت کي ترخانن ۽ ارغونن کان نه پر اصل خطرو حافظ بلال جھڙن سنڌين کان آھي، جن جو سمورو وجود مغلن لاءِ نفرت جو اعلان ڪندو ٿو رھي، جن جي اکين ۾ سمورن ڌارين لاءِ ڌڪار کان سواءِ ٻيو ڪجھه نه آھي، جن جي لفظ لفظ ۾ ڌارين لاءِ وڄ جا شعلا ۽ باھه جا ڀڀڙ پوشيدہ آھن!
لاچار ٿي ھن سپاھين کي آواز ڏنو: ” حافظ صاحب کي عزت سان شاھي مھمانخاني وٺي ھلو. پر ڏسو کيس ڪجھه ٿيو ته اوھان جي سرن جو خير ڪونھي ..... ! “
سپاھي ھي حڪم ٻڌي اچرج ۾ پئجي ويا. ھڪڙي سنڌيءَ کي گرفتار ڪرڻ ۾ ايترو احتياط ھنن جي خواب خيال ۾ ئي ڪونه ھو. سنڌين کي ته ھو ڪتن ٻلن وانگر گھلي يا گھوڙن جي پڇن ۾ ٻڌي ڪاھي وڃڻ جا عادي ھئا، ۽ جيڪڏھن ڪو سنڌي گھلجڻ يا ڪاھجڻ کان بچي ويندو ھو ته ھن جي بدن جي اھڙي حالت ھوندي ھئي جو ھو ٻاڏائي چوندو ھو ته يا الله، مون کي موت ڏي ته ھن عذاب کان نجات ملي!
ھو به دل من ھڻندي، اڳتي وڌيا، ۽ جيئن تيئن ڪري، حافظ کي کنڀي کڻي ورتائون ۽ اچي کيس گھوڙي تي چاڙھيائون. حافظ مدرسي جي حالت ڏسي سمجھي ويو ته دروازي کي ڀڃڻ جا انتظام اڳي ئي ڪري آيا ھئا. ڀڳل دروازي سان گڏ رسن سان ٻڌل بنڊ به اتي ئي پيو ھو، ۽ ويھارو کن سپاھي ھڪڙو ٻيو بنڊ رسين جي ڇيڙن سان کنيو بيٺا ھئا .....*