خاڪي پنهنجي فطرت ۾
”اهو هو ماهي؟“ آئون رخ مان ئي کيس سهي ڪري ويو هوس.
”ها، سائين.“ علوءَ ميسڻو منهن ڪري جواب ڏنو.
”شڪل ۾ ته ڀيڻسان سکو ٿو ڏيکارجي.“
آئون ڪوڙ نٿو ڳالهايان، هو واقعي سک پئي لڳو. سندس چيلهه تي پوندڙ ڊگها وار ۽ لڻيءَ تي ڀڳل ڏاڙهي سکن وانگر هئي. اوئين ئي سکن وانگر وات تي پوندڙ وڏا وڏا شهپر هئي. فرق رڳو اهو هو جو سک هميشه پاڻ سان ڪرپان کڻندا آهن ۽ هن کي ڪلهي تي وڏي ڪهاڙي هئي، جنهن جي ڦر تي ڪيترا ڪارا ڪارا داغ هئا، جي علوءَ جي چوڻ مطابق انساني رت جا هئا.
”آدم سر الاهي آهي ۽ ان جي رت جي داغن کي ڪيتري به واري هڻين، ڪونه لهندا.“ علوءَ مون کي سمجهائيندي چيو هو.
هو ڪير هو، ڪٿان آيو هو؟ ڪن ٿورن کي خبر هئي. هونئن ته جيترا وات هئا، اوتريون ئي ڳالهيون هيون. ڪن جي خيال ۾ هو مشهور ڌاڙيل عبدالرحمان بروهيءَ جو ساڄو هٿ هو ته ڪي وري سندس دليري ڏسي کيس تازو واردات تي مئل ليمي ڪوش جو ساٿي سمجهندا هئا، جنهن کان سرڪاري ڊاڪٽر پوسٽ مارٽم وقت ٻه هيانءَ ڪڍيا هئا. هو هن ڳوٺ ۾ به لڙيءَ سومهڻيءَ آيو هو. ڪنهن ڏورانهين زميندار جو خط آندو هئائين. اچڻ سان ئي وڏيري وڏي سان ملڻ جي طلب ڪئي هئائين، ڪو سندس ٻڌي هڪدم ٻاهر آيو هو. وڏيري وڏي خط پڙهي چشمن تي رکيو هو ۽ کيس چيو هو: ”ابا، تون بي فلڪو ٿي ره، هتي تنهنجي وار کي به ايذاءُ نه ايندو.“ ان بعد هو هتي رهڻ لڳو هو. پر حرام جون مانيون هن کي به نه وڻنديون هيون. ويسند پئي ڏٺائين ته ڪڏهن وڏيري سان ذڪر ڪڍي موڪل گهري. آخر هڪ ڏينهن وڏيري وڏي پنهنجن همراهن جون ٻانهون ڏيئي کيس چرڻ پرڻ جي موڪل ڏني هئي. کيس رڳو ايترو چيو هو: ”ابا، جي ڌڪي ٿئين، ڦٽي ٿئين ته رڳو رات جي پهر ۾ پاڻ هتي کڻائي اچج، پوءِ اولو ئي ڪونهي.“ وڏيرو وڏو زماني جو ماڻهو هو. اوکيءَ ويل لاءِ ٻه چار اڻ گس مڙس وٽس هوندا ئي هئا. بس، اشاري جي دير هئي، خان خانان جي سريءَ لاهڻ کان به ڪونه ڊڄندا هئا. ڪنهن ڳالهه جو فڪر ڪونه هو. ضلعي جي ڪل ڪامورن ۾ سندس رسائي پهچندي هئي. ڪو ڪامورو بدلي ٿي ايندو هو ته ان وٽ پهرئين ئي ڏينهن تي پهچبو هو. کيس موسم مطابق ڏالي ڏبي هئي. پر جي ڪامورو ڪرڙو هوندو هو ۽ انهيءَ قسم جي ڏي وٺ پسند نه ڪندو هو ته کيس شڪار جي دعوت ڏبي هئي. ڪامورو خوش ٿي ويندو هو ۽ پوين کي به وڏيري جون پارتون ڪري ويندو هو. ڪيترن ڪامورن ته کيس سونن اکرن ۾ لکيل پروانا ۽ آفرين ناما به ڏنا هئا، جي سڀ وٽس سنڀالي رکيل هئا. قصو کٽائڻو مڙس امير هو ۽ سندس ساراه مان ڪو ڍاپندو ڪونه هو. سندس دليريءَ جي ڌاڪ پهرئين ڌاڙي ۾ ڄمي ويئي هئي. هن واهوجن ۾ ڌاڙو هنيو هو، ڀاڳيو هلنديءَ وارو هو، ڌاڙي کان ٻه ڏينهن اڳ روپين جا پنج هزار آڻي گهر رکيا هئائين. اهي سڀ ڳالهيون هن هڪ جاچوس معرفت جاچي پوءِ قدم کنيو هو. هو پاڻ به چوندو هو: ”مان ڪو لوسي چور نه آهيان، جو سؤ ڏيڍ جو ٻڌي ڀڳو وڃان. ڌاڙو هڻجي ته گهٽ ۾ گهٽ ڪي ڏينهن ويهي کائجي. ڪو زور پوي ته اڳين کي به ڪجهه منهن ۾ هڻي جان ڇڏائجي.“ ڌاڙي کان اڳ ۾ هن همراهن کي سمجهاڻيون ڏنيون هيون: ”ڀاڳئي کي اسين لهڻون ڪونه جو پاڻ گهر ڦري ڏيندو. مڙسان مڙسيءَ جون ڳالهيون ٿينديون. ڀاڳيو مرڻ مارڻ جي ڪونه ڪندو، جي ڀڄڻو اٿو ته هاڻي ئي وک ڏيکاريو. پوءِ ڀڄندو ته پهرين توهان سان پڄي کائيندس، ٻيون ڳالهيون پوءِ ٿينديون.“ ڌاڙي جي اصولن تي هن چيو هو: ”جي ڀاڳيو مقابلو ڪري ته ان سان هڪ هنڌ بيهي مقابلو نه ڪجي، پر هڪ ڌڪ اڳيان هڻجي ته ڊڪي هڪ ڌڪ پٺيان به هڻي وٺجي، مگر ڌڪ اهڙا هڻجن جو ٻرڙوٽ نه ٿئي، ڪا گهڙي هڪ جاءِ تي سيڪاٽيو پيو هجي. گهڻو روڄ راڙو به مارائيندو آهي.“ جڏهن ڌاڙو هڻي ٻاهر نڪتا ته ٽن ڳوٺن جي واهر اچي پهتي هئي. سندس ساٿي ٽپڙ ڇڏي کڙين تي زور ڏيڻ ۾ هئا ته هن رڙ ڪري همراهن کي چيو هو: ”کلا شڪاري، متان ڀڳا آهيو.“ ان بعد پنهنجن همراهن کي اڳ ۾ ڪري سڄي واهر پلي، پوءِ ٻاهر نڪتا هئا. حرام جو ڪا چيڙه دڳ تي ڇڏي هئائون. اها ڳالهه ٻڌي وڏيري سندس پٺي ٺپي هئي ۽ انعام ۾ پنهنجي پتيءَ مان به ڪجهه کيس ڏنو هئائين. جڏهن ڀاڳئي کان ڪنهن جوٺي وٺي کيس ڌاڙي جي پيرائتي ڳالهه ڪري ٻڌائي ته هو ميل ڪري وڏيري وٽ آيو هو. وڏيري وڏي سندس منهن تي ماهيءَ کان پڇيو به هو، مگر هن انڪاري جواب ڏنو هو. پر جڏهن ڀاڳئي پنهنجي ڏاڏر ڏيکاري ته هن زمين تي آڱر سان ٻه ليڪا ڪڍي چيو هو: ”جي صوبيدار ڏي وڃين ته هيءَ سڙنڪ ٿئي، پر جي سڌو شهر وڃي ناظم کي دانهين ته هيءَ سڌي سڙنڪ وٺيو وڃ، جيئن جلد پهچين!“
سڄي ڪچهري سن ۾ هئي. وڏيرو وڏو به اونهي فڪر ۾ هو. سڀني پئي وڏيري جي منهن کي تڪيو ته ڪهڙو ٿو حڪم نڪري؟ گهڻيءَ دير کان پوءِ وڏيري وڏي، ماهيءَ کي سڏ ڪيو. سندس آواز ۾ ڪاوڙ ۽ رعب هو.
”جيءُ سائين!“ ماهيءَ هڪدم جواب ڏنو.
”رن پٽ جي سري آڻي ڏين ته پوءِ مڃانءَ!“ وڏيرو خار ۾ ڏڪي رهيو هو.
”حاضر سائين!“ ماهيءَ پنهنجن همراهن ڏي نهاريندي جواب ڏنو.
”اڄ ئي وڃ.“ وڏيري کيس چيو.
ڳالهه ڳري هئي، ڪنهن کي مجال جو وڏيري وڏي جي باري ۾ گٿا لفظ ڪڍي. وڏيرو فتح محمد جي پنهنجي ڳوٺ جو چڱو مڙس ۽ ڊنگ زميندار هو، ته به پنهنجي ڪاڻ. وڏيري وڏي ساڻس ڪهڙو اچايو هو جو هن هشام ماڻهن جي اڳيان پوليس جي ناظم کي سندس شڪايت ڪئي هئي ۽ گٿا لفظ ڳالهايا هئا. چي، ”چوريون ٿو ڪرائي، ڌاڙا ٿو هڻائي!“ وڏيري وڏي جا ته مٿس ڪيترا ئي لائق هئا. ڪيترا ڀيرا سندس پنڌ کي سجايو ڪري مال به موٽائي ڏنو هئائين. اها ڳالهه ٻي هئي ته ناظم وڏيري وڏي سان ٺهيل هو ۽ اها ڳالهه کيس پاڻ ٻڌائي هئائين، پر هو ته پنهنجو وارو ڪري بيٺو هو ۽ ان جي سزا کيس لوڙڻي هئي.
ساڳين ٻيرين هيٺان راند پئي کيڏيسين. چهچٽو لڳو پيو هو. علوءَ ۽ مان ٻيءَ ڌر کي سلام ڏنو، تن ڏنڊ ۾ ڪن – گوڇي پئي ڪئي ته خميسو ڀڄندو آيو.
”سائين، وڏيري وڏي ماهيءَ کي ڪڍي ڇڏيو.“
سڀني جي منهن تي مرڪ اچي ويئي، ماهيءَ کان هرڪو ڊڄندو هو.
”ڇو؟“ مون کانئس پڇيو.
”وڏيري وڏي کيس موڪليو هو نه ڪلهه هوڏي؟“ خميسو اشارن ۾ سمجهائڻ لڳو. هونئن به اها ڳالهه هن ئي اسان کي ٻڌائي هئي.
”ها.“
”اتان خالي هٿين موٽي آيو. چيائين ته وڏيرو فتح محمد اندر ڪوٺيءَ ۾ ڀڄي ويو....... هو سندس پٺيان پيا ته سندس نياڻي قرآن کڻي اچي سندن اڳيان بيٺي..... ۽ هو همراهن کي جهلي، قرآن ۽ نياڻيءَ کي موٽ ڏيئي، ٻانهن لوڏيندو واپس موٽي آيو.“ خميسي ٽوڪ جي نموني ۾ چيو.
سڀيئي پنڊ پهڻ ٿي ويا، ڄن ڪنهن جادوگر مٿن جادوءَ جي ڇڙي گهمائي هئي. ٻيا ته ڇڏيو، پر علو جيڪو ڳوٺ ۾ پنهنجي بڪوات ۽ لٻاڙ ڪري مشهور هو ۽ ماهيءَ جو سڀني کان وڌيڪ دشمن هو، سو به ڏسان ته ڪن چٻا ڪري ويٺو هو.