شاهه لطيف جو ڳوٺ ترائيءَ ڏانهن سفر ۽ مختلف روايتون
تنهن جوري واريءَ جوءِ ويو شهر ورائيو،
سڙيءَ لام منجهان ڪوء، ڪو جو مورو موريو.
ان کان پوءِ سردار کي پٽ ڄائو ۽ اهو خاندان اڄ تائين قائم رهندو اچي.
ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ، ڪتاب، شاهه عبداللطيف،مهراڻ اڪيڊمي شڪارپور، ڇاپو 1990ع، ص: 30 تي لکي ٿو ته، ڀٽائي صاحب موجودهه تعلقي ڳڙهي ياسين ۾ ابڙن جي راڄ ۾ ويندو هو، جو اتي گھڻا سندس حب وارا هئا. ” ترائي“ ۾ اڃا تائين ڀٽائي صاحب جو اوتارو موجود آهي. چون ٿا ته ڪمارين ابڙن مان هڪ مائي ڀٽائي صاحب جي معتقد هئي، جنهن ڀٽائي صاحب کي چيو ته، سائين سواءِ هڪ گھر جي هاڻي ڪمارين مان ڪو ڪو نه بچيو آهي. تون ڪا دعا ڪر ته سندن پيڙهي پڌري ٿئي. ان موقعي تي ڀٽائي صاحب بيت ڏنو ته:
جوري واري جوءِ، ويندو راڄ ورائيو
سڙي لامان ڪوءِ، ڪو جو مورو موريو
پوءِ ان مائي کي اولاد ٿيو ۽ وڏو راڄ ٿيو.
نصرت حسين ابڙو کي 1990ع ۾ انٽرويو ۾ اصل حقيقت ٻڌائيندي، سردار نادر حسين ڪماريو چيو ته جنهن جڳهه تي ڀٽائي جو تڪيو آهي. اصل ان جڳهه تي ترائيءَ جو ڳوٺ هيو. ان وقت ابڙا قبيلي جو سردار فتح علي خان ڪماريو هو ۽ سندس وڏي باغ ۾ ڀٽ ڌڻي عبادت ڪري سڪون محسوس ڪندو هو. ڀٽائي صاحب جي تڪئي وٽ هڪ کوهه آهي. ۽ پاڻ پنهنجي هٿن سان هڪ مسجد به ٺاهي هئي، پر جيئن ته صدين جو وقت گذري ويو اها اصل مسجد ته شهيد ٿي وئي، ڀٽ ڌڻي پنهنجي مبارڪ هٿن سان ان مسجد ۾ هڪڙو شهتير وڌو هو. اها ڪنڊيءَ واري ڪاٺي اڄ به مسجد ۾ تبرڪ طور رکيل آهي.
سردار فتح علي خان کي اولاد نه ٿيندو هو، اولاد لاءِ ڀٽ ڌڻيءَ کي دعا لاءِ عرض ڪيو ويو، ڀٽائي سرڪار ان ڳالهه تي راضي ٿي هي بيت دعا طور چيو:
تنهن جوري واريءَ جوءِ، ويو شهر ورائيو،
سڙي لام منجھان ڪوءِ، ڪو جو مورو موريو.
سردار فتح علي خان جي زماني ۾ جڏهن سندن همشيره هن دنيا مان لاڏاڻو ڪيو ته ان جي ميت نوشهري ابڙي ڳوٺ ڏانهن دفنائڻ لاءِ کڻي پئي ويا، ڇاڪاڻ ته ڪماريه خاندان جو اصل ڳوٺ ۽ سرداري نوشهري ابڙو ۾ هئي، تنهن ڪري خاندان جو قبرستان به نوشهري ابڙي ۾ هئو. ڀٽ ڌڻي سائين ان ميت سان گڏ پيادل پورو وقت هلندو رهيو ۽ ڪفن دفن ۾ شرڪت ڪئي ۽ پنهنجي عنايت سان دعا به گھري.
ڀٽ ڌڻي جنهن زماني ۾ هن ڳوٺ ۾ رهيو ۽ پوءِ جڏهن هن ڳوٺ مان روانو ٿيو ته سندن ڪجھه سامان جنهن کي ”حال ڌاڳا“ سڏجي ٿو. اهي ڪماريه خاندان وٽ موجود آهن. جن ۾ لطيف سائينءَ جو چولو، ٽوپي، ڪؤنرو، ميڻ بتي، ڪنٺا، نماز جو مصلو ۽ ٻهاري شامل آهن.
ڀٽ ڌڻي ڳوٺ ترائي ۾ ٻه ٽي دفعا آيو، ڇهن کان اٺ مهينا رهيو ۽ اندازو آهي ته هڪ يا ٻه سال پنهنجو درس ڏيندو رهيو. اتر سنڌ جي تڪين مان ترائي وارو تڪيو سڀني کان وڏو آهي.(ان جي ڀرسان خوشحال فقير جي مزار به آهي.) هن تڪيي تي تقريبن ڏيڍ صديءَ کان هڪ ڏينهن جو ڏڻ ملهايو ويندو آهي. ان کي ”ٽهائي“ ڪوٺيو ويندو آهي. (حوالو ڪتاب، سر رپ، 2002ع،ص: 300، 301،302، 303.)
جلال خان اول جي پوٽي پير محمد خان ابڙي کي پٽ جي اولاد ڪانه پئي ٿئي. ڀٽ ڌڻي بادشاهه (تر ائي) ۾ آيو. جتي هاڻي سندس تڪيي واري جاءِ آهي. پير محمد خان ابڙي. شاهه سائين جي دل و جان سان ڊيوٽي ڏني.
لاکيڻو لطيف ڪجھه عرصوتر ائي ۾ رهيو. ان دوران اولاد لاءِ سڪايل پير محمد خان ۽ سندس گھر واري جُتي سميت جورو تيار ڪرائي. ڀٽائي سرڪار جي خدمت ۾ پيش ڪيو. ۽ کيس اولاد لاءِ دعا ڪرڻ جو عرض ڪيو. ڀٽائي سرڪار آندل نذرانو قبول ڪيو. ۽ تاقيامت نسل قائم رهڻ جي دعا ڪئي. ۽ ڀٽائي سرڪار ”جسم مبارڪ“ تي پهريل وڳو ۽ ڪجھه ٻيون شيون تبرڪ طور عطا ڪيون، جيڪي ڪمارين ابڙن وٽ اڄ ڏينهن تائين محفوظ آهن. جنهن کي ”حال ڌاڳا“ سڏجي ٿو، جنهن ۾ لطيف سرڪار جو چولو، ٽوپي، پاڻي وارو ڪوزو، ميڻ بتي، ڪنٺا، نماز جو مصلو ۽ پيس جو ٻوهارو شامل آهن. چولو پروفيسر اياز حسين ابڙي وٽ ۽ ڪنٺو ۽ ڪشتو عاشق حسين ڪوري ويٺل ترائي وٽ هن وقت به موجود آهن. حوالو، سيد مهدي شاهه، ڪتاب، ابڙو وڏ وڙو، سال 2005ع.
روايت موجب شاهه صاحب پنهنجي تر ۾ ابڙن جي ڳوٺ ٻاهران پنهنجو آستانو بنائي اچي ويهي رهيو. ان وقت ابڙن جو اوج هوندو هو، اها ڳالهه هڪ ابڙي کي نه وڻي ڇاڪاڻ ته کيس بدگماني پيدا ٿي ته شاهه جي نگاھه سندس نياڻي تي پوي ٿي، تنهن شاهه کي تمام گھڻو بد شد ڳالهايو ۽ پوءِ ڇا ڪيائين جو پُور وجھائي گھر مٿي ڪري اڏيائين. خدا جي قدرت جنهن آستاني تي شاهه جو قيام هو، سو زمين جو حصو به مٿي ٿي انهن ابڙن جي گھرن جي ليلول تائين آيو. ابڙن کي ويتر وڌيڪ مٺيان لڳي ته شايد شاهه صاحب به سندن نياڻي کي تڪڻ لاءِ پٽ مٿي ڪرايو آهي. سو سڀ لٺيون کڻي آيا، شاهه صاحب گھڻو ئي کين خلوص نيت بابت يقين ڏيارڻ جي ڪوشش ڪئي، پر هو نه مڙيا ۽ شاهه صاحب کي چڱي مارڪٽ ڪيائون، جنهن تي شاهه صاحب جن جي واتان هي لفظ نڪتا: ”هوندا هميشه، پر اوج نه ڪندا ابڙا.“
ان کان پوءِ ابڙن جو جيڪو ٺاٺ هو، سو ڀڄي پيو ۽ سندن وڏيرا شاهي، رعب تاب، جاهه وجلال تلف ٿي ويو.
(سمون محبوب علي، مصنف، ڀٽائي تي بهتان، علمي ادبي اشاعت گھر مٽياري، ڇاپو پهريون جنوري 1998ع، ص: 47).