شاهه لطيف جي ڪورين سان ڪچهريءَ بابت مختلف روايتون
1696ع ۾ برسات نه پوڻ جي ڪري ٺٽي ۽ ان جي پسگردائيءَ ۾ اسي هزار ماڻهو پليگ سبب مري ويا، اهي سوٽي ۽ پٽ جي ڪپڙي جا ڪوري هئا. ٺٽي کان سواءِ نصرپور ۽ سيوهڻ ۾ اٽڪل ست هزار ڪورين جا ڪٽنب ڪپڙي جي ڪاروبار ۾ مشغول هئا. اهي ٽئي شهر ڪپڙي جي صنعت ۾ مرڪزي حيثيت رکندا هئا. ان کان علاوه ڪنڊيارو (قبل مسيح ۾ نالو ناگراما پوءِ مغلن جي دؤر ۾ پتوئي پور) درٻيلو (ڊڀرو) بکر، روهڙي (لوهري) گمبٽ، بوبڪ ۽ سن شهر ۾ پڻ چڱي تعداد ۾ ڪپڙو تيار ٿيندو هو، مجموعي طرح سنڌ ۾ ڪپڙي جي صنعت ۾ اٽڪل هڪ لک پورهيت ڪم ڪندا هئا. اهو ڪپڙو پرڏيهي واپاري اچي خريد ڪندا هئا. ڀٽائي سرڪار سنڌ جو چپو چپو گهمي ڪورين جي ڪرت کان تمام گھڻو متاثر ٿيو. انهن جي پورهيي جو قدر ڪندي کين سر ڪاپائتي ۾ ياد ڪيائين. (حوالو، ڀٽ جو شاهه)
عاصي عبدالواحد هڪڙو پنهنجي مقالي ۾ لکي ٿو ته، شاهه صاحب جڏهن نصرپور ويو ته اتان جي بزرگن کان علاوه اتان جي ڪورين، کٽين، لوهارن ۽ ڪنڀارن سان به ويجھو واسطو ٿيس. نصرپور جو عنات ڪوري ۽ سندس ڀاءُ دوسو، جن مان عنات ڪوري هڪ پهتل ۽ صاحب ڪرامت شخص هو، انهن سان ڀٽائي صاحب جي تمام گھڻي دوستي هئي. وٽن ڀٽائي صاحب هڪ ٻن پهرن جو آيو، ڪوري پنهنجي ڪرت ۾ ئي قابو هئا. ڀٽائي صاحب عنات ڪوري جي آزمودي وٺڻ لاءِ کيس چيو ته ”عنات اسين اڄ پلو کائينداسين.“ اها موسم اهڙي هئي جو پلو ملڻ مشڪل هو، عنات ڪوريءَ ڇا ڪيو جو ڪپڙي اڻڻ وقت جنهن کڏ ۾ پير وجھي ويهندا آهن، ان ۾ هٿ وجھي ٻه تازا پلا ڪڍي سندس ڇوڪر کي ڏنا جن مان پاڻي پئي ٽميو، لطيف سائين ان موقعي تي چيو ته،
نئون نياپو آيو راڻي ملان رات،
لڌي سون لطيف چئي ڏاتر وٽان ڏات،
ڪانه پڇي ذات، جي آيا سي اگهيا.
ڪورين اهي پلا رڌائي شاهه صاحب ۽ سندس فقيرن کي ماني کارائي. شاهه صاحب انهن ڪورين جي آڏاڻن ڪم ڪار، ڪپڙي ڳنڍڻ ڇنڻ جون ڳالهيون پنهنجي رسالي جي سر ڪاپاتيءَ ۾ ڪيون آهن. انهي عنات ڪوري ۽ دوسو ڪوري جي پيچ ڀٽائي صاحب کي اهڙو ته قابو ڪيو جو پاڻ انهن ڪورين وٽ پيو ايندو ويندو هئو، ساڻن حال احوال اوريندو هئو. هڪ دفعي جو ذڪر آهي ته شاهه صاحب جو ڪيترن ئي ڏينهن تائين نصرپور ۾ اچڻ ڪونه ٿيو، انهيءَ ڪري ڀٽائي صاحب ڏي عنايت ڪوري چوائي موڪليو ته ”سائين پنهنجا ڀلارا قدم اسان جي آستاني تان گھمائي وڃو“. ڀٽائي صاحب اهو پيغام ٻڌي ڪورين ڏانهن هلڻ جي تياري ڪئي، فقيرن شاهه صاحب کان پڇيو ته سائين ڪهڙي پاسي پيا هلو، شاهه صاحب کين ورندي ڏني ته:
هلو هلون ڪورئين نازڪ جن جو نيهن،
ڳنڍن سارو ڏينهن، ڇنڻ مور نه سکيا.
انهيءَ عنات ڪوري سان ڪن پنهنجي مائٽن جي اڻبڻت ٿي پئي جنهن سڄي حقيقت ڀٽائي صاحب کي بيان ڪري ٻڌائي. ڀٽائي صاحب کين هيئن فرمايو:
هو ڇنن تون م ڇن، پاءِ اميري ان سين
هوءَ جي ڏينئي مهڻا، سي جھولي پائي ڳن
پٺي لڳي پن، ان سونهاري سڱ کي.
(قربان علي ميمڻ، مرتب، فڪرِ لطيف، سال اپريل 1986ع، ص: 63)
روايتن مطابق شاهه سائين جڏهن کنڀري آيو هو ته اتي ڪورين کي ڪپڙو اڻندي ۽ سٽ ڪتيندي ڏسي هيٺيان شعر چيا هئا. انهن ڪورين جو اولاد اڄ به کنڀري ۾ آباد آهي. پر انهن ڪورڪو ڪم ڇڏي ڏنو آهي.
هلو هلو ڪورئين جتي نازڪ نيهن،
ڳنڍين سارو ڏينهن ڇنڻ مور نه سکيا.
هلو هلو ڪورئين جتي نيهن اڇل،
نڪا جھل نه پل، هر ڪا پسي پرينءَ کي.
(حوالو، نواز ڪنڀر، ڪتاب، ڀٽائيءَ جا پنڌ ۽ پيچرا، 2014ع، ص 130)
شاهه لطيف جي دور ۾ سنڌ جو سوسي ڪپڙو مشهور هو. شاهه لطيف جڏهن روهڙيءَ (لوهري) ۾ آيو ته ان وقت روهڙيءَ ۾ ڪپڙي اڻڻ وارن جو هڪ علحده محلو قائم ٿيو. سنڌ ۾ سوسيءَ کي ”ڪورڪي“ به چيو ويندو آهي، ان ڪري روهڙي جي ماڻهن ”سوسي گرن“ محلي کي ڪورين جو محلو سڏيو حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائي کين عزت ۽ محبت وارن لفظن ۾ ياد ڪندي فرمائي ٿو ته:
هلو هلو ڪورئين نازڪ جن جو نينهن،
ڳنڍين سارو ڏينهن، ڇنڻ مور نه سکيا.
روهڙيءَ جي ”امام بارگاهه سيد سجاد“ سان لڳو لڳ سر اوڀر ۾ تاريخي ”ڍنگرن واري مسجد“ آهي جنهن ۾ حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائيءَ جو صحبتي ۽ دوست شهمير فقير ۽ سندس ٻالڪو دفن ٿيل آهي.
محقق ڊاڪٽر غلام مصطفيٰ کهڙو لکي ٿو ته شاهه سائين جي روهڙي واري تڪيي تي هر جمعي جي رات لطيفي رهاڻ ٿئي ٿي ۽ پيالين ۾ لطيفي ونڊ يعني کير ورهايو وڃي ٿو.
محقق ڊاڪٽر حبيب الله صديقي لکي ٿو ته روهڙي جي صراف صديقين وٽ شاهه لطيف ايندو رهندو هو. اتي اڄ به ”شاهه جو اوتارو“ مشهور آهي. وڏن جي وصال بعد پوئين اباڻو ڌنڌو ترڪ ڪري ڇڏيو. آخري دفعو جڏهن لطيف سائين اتي منزل انداز ٿيو، ته پوئين جا حال ڏسي سر سريراڳ جو هي بيت چيائين:
”ويا سي وينجھار، هيرو لعل ونڌين جي،
تنين سندا پوئيان، سيهي لهن نه سار،
ڪُٽين ڪٽ لهار، هاڻي انين ڀيڻين.“
سيد عبدالحسين موسوي انجنيئر، ڪتاب ”روهڙيءَ جون ساڍيون ٽي سورائتيون صديون“ سال 2013ع صفحو 575، 581 ۽ 582 .