شاهه لطيف جي پير موسيٰ شاهه سان ملاقات وقت چيل بيتن بابت مختلف روايتون
حضرت شاهه عبدالطيف ڀٽائي پنهنجي ڏاڏي حضرت شاهه ڪريم بلڙيءَ واري جي مقبره جي تعمير لاءِ ملتان مان ڪاشيءَ جون سرون وٺڻ لاءِ درياهي رستي سان ملتان ويو هو،سندس انهيءَ سفر ۾ درويش ڏاتار ڏنو بن اسحاق سڪريو به ساڻ هوس، جيڪو ملتان وارن بزرگن جو خاص مريد هو. ملتان شريف ۾ ان وقت درگاهه غوثيه جي سجاده نشين مخدوم ڀاون شاهه سان به ٻنهي بزرگن جي روح رهاڻ ٿي. ا ن سفر تان موٽندي اعليٰ حضرت سيد موسيٰ شاهه جي ملاقات ۽ زيارت فيض بشارت حاصل ڪرڻ جي غرض و غايت سان ”لوءِ صاحبان قادريه“ عرف گھوٽڪي جي جامع مسجد ۾ تشريف فرما ٿيا. (هڪ روايت مطابق سيد موسى شاهه سان سندس ملاقات روهڙي شريف ۾ حضور ڪريم صلعم جن جي وار مبارڪ جي ديدار دوران ٿي.) شاهه صاحب جي هٿ ۾ هڪ سرڳي هئي. جنهن ۾ ”نفس اماره“ ڪتي جي صورت ۾ ٻڌل هو، فقراء سان ساز سرود هئا. اهڙو غير شرعي عمل ڏسي علماءَ ۽ طلباء آپي کان ٻاهر نڪري ويا، ڪتو ڪاهي ٻاهر نم جي وڻ سان ٻڌائون ۽ ساز مسجد جي اوڀر واري کُهي ۾ ڦٽا ڪيائون، ساز اُتي وڄڻ لڳا، هي حيران ٿي هڪ ٻئي کي چوڻ لڳا ڇا ماجرا آهي. هن حقيقت کان آگاهه ڪرڻ لاٰءِ طلباءَ حضرت جن جي آستانه عاليه ڏانهن ڊوڙيا، هوڏانهن حضرت جن کي روحاني رستي اطلاع مليو، پاڻ مسجد جي طرف اچڻ لڳا، شاگرد کين هن حقيقت کان واقف ڪيو. پاڻ فرمايائون صبر و تحمل کان ڪم وٺو.”اڄ ڀال ڀلائي ڀٽائي صاحب جن آيا آهن.“ ٻنهين هستين جي جامع مسجد ۾ ملاقات ٿي. حضرت جن علماءَ ۽ فقرا سان شاهه صاحب جن جو نهايت عمده نموني تعارف ڪرايو. ٿوري وقت کان بعد مؤذن عصر جي اذان ڏني، جماعت وضو ڪري، بارگاهه حق ۾ عبادت لاءِ صفون ٻڌي قبله جي طرف منهن ڪري بيٺي، حضرت سيد موسيٰ جن جي اسرار ۽ استدعا تي ڀٽائي صاحب پيش امامي جا فرائض نهايت حسن و خوبي سان سرانجام ڏنا.هڪ نئين ڳالهه رونما ٿي جو شاهه صاحب چئني طرف منهن ڪري سجدا ڪيا، قرآن شريف جي آيات جي بجا پنهنجا في البديھ هيٺيان اشعار پڙهيا، جيڪي رسالي جي سر مارئي ۾ موجود آهن. شاهه سائين هي اٺ بيت فرض نماز ۾ پڙهيا.
1. ”زُمر ، زُخُرف“ ”سو مرا ’حَمِدُ‘ جنين جو هنڌُ“
اهدنا الصراط المستقيم“ اي پنوهارن پنڌ،
باري لاهين بند، ته ملان ماروئڙن کي.
2. ” زُمر ، زُخُرف “ ”سومرا،“ قل ”جنين جو قوت“
”فاذڪروني اذڪرڪم“ ساڻيهه ۾ ثابوت،
جنبي ويا جبروت ۾ ماڻيائون ملڪوت،
لنگهيو جن لاهوت، تن پکا پائر اڏيا.
3. ” زُمر ، زُخُرف “ سومرا ”سَبح“ منهنجا سيڻ،
ور ڏٿ ڏاڏاڻي ڏيھه جو، کوءِ تنهنجا کيڻ،
”ور ويڙهيچاڻا ويڻ“ کوءِ سونُ تنهنجو سومرا“
4. ” زُمر ، زُخُرف “ سومرا، سَبح منهنجا سيڻ،
تبر بر بريان ان جا کاڄ خرما کيڻ،
”نت ٽمايم نيڻ“ بر جي بَدوينِ ليءِ.
5. ” زُمر ، زُخُرف “ سومرا سَبح سيڻ سندام،
بند ۾ بدوين لئي، ”ڳوڙها نت ڳاڙيام“
عمر اباڻن کي ڏٺي ڏينهن ٿيام،
ويڙهيچا وجود مان، ويل نه ڪنهن وسريام،
پانڌي روز پڇيام، اڀي اباڻن جا“
6. ” زُمر ، زُخُرف “ سومرا، سَبح سيڻ رهن،
بند ۾ بَدوين لئي، ”اکيون رت روئن“.
ڏوٿي ڏاڏاڻي ڏيهه جا، الله! ڪي اچن،
ڪل شيءِ يرجع اليٰ اصلھ، سندي ڏيهه ڏين،
آرو اکڙين، آهي اباڻي پار جو.
(شاهه جو گنج، مرتب، محمد قاسم راهمون، ص: 664.)
مونکي خبر خير جي، سندي ڏيهه ڏين،
اها سٽ بيت نمبر 6 ۾ چوٿون نمبر آهي. شاهه جي ڪلام ۾ پهاڪا ۽ محاورا، سيد اظهر گيلاني.
7. ” زُمر ، زُخُرف “ سومرا، عيش اعرافين،
”اِنا فتحنا لڪ فتحا مبينا ايءُ قلوبا ڪهن،
لحم لبن گڏ ڪيو، صبر توڪل ڪن،
”سدائين سيد چئي، ”ان نه چکيو تن“،
عمر بندياڻن، لاهي لوهه نه ڇڏيين.
8. ” زُمر ، زُخُرف “ سومرا، مارو مون مهندار،
”اولا ئک اصحاب الجنة“ ماڳ سندم موچار،
”وسقاهم ربهم شراباً طهورا پئين پوڄ پنوهار،
ويرو تار وجود ۾، ڪن پرين جي پچار،
”سٻاجها ستار، مونکي مارن ميڙئين“.
شاهه سائين فرض نماز پڙهائڻ بعد هيٺيان ٽي بيت دعا گھرندي چيا.
1. ” زُمر ، زُخُرف “ سومرا، حدن ۾ حجرات ،
سورن جا سيد چئي، ”رعد مڪا رات“
هميشھ حجر ۾، لئن لطيفي لات،
مون تن تنهين جي تات، اورڻ جن ”احقاف“ ۾.
>
2. ” زُمر ، زُخُرف “ سومرا، ”سانبي ساريم رات“
رعد، فرقان، عنڪبوت، هدايت حجرات،
هميشھ حجر ۾ آهي لنئون لطيفي لات،
اٿم ورونهه وائي وات، اورڻ جني احقاف سين.
(شاهه جو گنج، محمد قاسم راهمون، صفحو 664.)
مٿئين بيت جي ٻي پڙهڻي.
زُمر ، زُخُرف “ سومرا، ”سانبي ساريم رات“
”رعد“ ڪريندي رعديون، هلن ڏونهن ”حجرات“
”سبح“ ”سجده“ پيچرا، لئن لطيفي لات
مون تنهين جي تات، اورڻ جن ”احزاب“ سين.
گيلاني سيد اظهر ، شاهه جي ڪلام ۾ پهاڪا ۽ محاورا، مهراڻ اڪيڊمي، مئي 2004ع، ص: 39
3.” زُمر ، زُخُرف “ سومرا، مارو ”مومن پاس“،
اعرابي ”احقاف“ ۾ رهي ويٺا راس،
مارن ملان ماڙيين ”ڪنهن ارادي آندياس“،
”وطن آءُ ويندياس، وريو ورق وصال جو“.
ابيات پڙهڻ ۽ سجده جي ڦيرڦار سبب پوري جماعت نماز ختم ڪري بيٺي ماڻهو حضرت موسى شاهه صاحب، ٻه علماء ڪرام ۽ هڪ طالب ڀٽائي صاحب جي پٺيان فرض ۾ شامل رهيا. شاهه لطيف سميت ڪل پنجن ماڻهن نماز پڙهي. شاهه صاحب پهريان 8 ابيات فرض ۾ پڙهيا ۽ آخري ٽي ابيات پڙهي دعا گهري نماز ختم ڪئي، تنهن بعد نمازين ڀٽ ڌڻي کان معلوم ڪيو ته سائين اوهان قرآن شريف جون آيتون پڙهڻ بجاءِ پنهنجا شعر پڙهيا، ان موقعي تي ڀٽ ڌڻيءَ هيٺيون بيت پڙهيو.
جي تو بيت ڀانئيان سي آيتون آهين،
نيو من لائين پريان سندي پار ڏي.
عشاء جي نماز ادا ڪرڻ ۽ ذڪر کان فارغ ٿيڻ بعد شاهه عبداللطيف ۽ حضرت موسى شاهه جي رات جي تنهائي ۾ ڪچهري ٿيندي رهي. ان موقعي تي شاهه لطيف هڪ هي بيت به پڙهيو:
مارئي مَ ڄائي، جنهن مارو وڌا مامري
ديس ڇڏي پرديسي وئي، ڇنئون نه آئي
ڄارين جي ڄائي، سا سام پر تئي سومرا. (هن بيت جي ٻِي پڙهڻي.)
مارئي نه ڄائي، ته مارو نه پئا مامري،
ديس ڇڏي پر ديس ۾ ڪنهن ايرادي آئي،
جا ڄارين ۾ ڄائي، تنهن جو پرور پن رهائيين.
(سر مارئي، شيخ ٻآنهون خان، 2012ع، شاهه جو رسالو، جلد ٽيون، ص:412)
شاهه لطيف جن فجر جي نماز پڙهي حضرت موسيٰ شاهه کان اجازت ورتي ۽ ٻيڙيءَ رستي پنهنجي ماڳ ڏانهن روانا ٿيا.
شاهه لطيف جن لوءِ صاحبان (گهوٽڪي) ۾ حضرت موسى شاهه سان ملاقات ڪري واپس ڀٽ تي پهتا ته تن ڏينهن ۾ هڪ فقير شاهه سائينءَ کي عرض ڪيو ته جيئن حضرت موسى شاهه جو قول آهي ته جيڪو بندو رمضان شريف جي آخري جمع جي نماز سندس جامع مسجد ۾ ادا ڪندو ته انهي تي دوزخ جي باهه حرام ٿي ويندي تيئن اوهان به ڪو اهڙو اعلان ڪريو، اهو ٻڌي شاهه لطيف تي حال طاري ٿي ويو ۽ وجد جي حالت ۾ چيائون ته ”جيڪو ماڻهو محبت سان هن ڀٽ تي آيو انهيءَ کان دوزخ جي باهه پري ڀڄندي.“ ان وقت سندن والد حبيب شاهه موجود هئا، انهن اعتراض ڪندي فرمايو ته ”ابا اهو ڇا چئي، ڀٽ تي ته هندو، زنديق، ڪافر ۽ ملحده به ايندا پوءِ انهن کان به دوزخ جي باهه پري ڀڄندي؟ تنهن تي شاهه لطيف فرمايو”بابا سائين هتي ڪافر ۽ مؤمن جو نه بلڪه انسان ذات جو معاملو آهي.“ ۽ پوءِ هي بيت فرمايائون.
”ڪيڏانهن ڪاهيان ڪرهو، چٽاڻو چوڌار
منجهين ڪاڪ ڪڪوري، منجهه هين باغ بهار
ڪانهي ٻي تنوار، ٿيو مڙوئي مينڌرو“ (سر مومل راڻو)
نئون نياپو آئيو، راڻي ملا رات،
لڌي سون لطيف چئي، ڪنا ڏاتر ڏات،
ڪهڙي پڇين ذات، جي آيا سي اگھيا. (سر مومل راڻو)
حوالو، سيد مبارڪ علي شاهه (ٽئين) جو انٽرويو وٺندڙ نور سنڌي، ڀيڄ ڀٽائي مئگزين، سيپٽمبر 2000ع، ص: 32،31. گيلاني سيد اظهر ، شاهه جي ڪلام ۾ پهاڪا ۽ محاورا، مهراڻ اڪيڊمي ڇاپو پهريون مئي 2004ع، ص: 39،35. چنه ڪريم بخش (سهيڙيندڙ)، ڪتاب تذڪره جيلاني سادات، ڇپائيندڙ هائوس آف ناولٽي ميرپور ماٿيلو، ڇاپو پهريون فيبروري 2007ع، ص ـ119 تي سيد موسى شاهه (اول) جي ولادت 1660ع وصال 1750ع لکيل آهي. (موسيٰ شاهه جو وصال ڇنڇر 8 ذوالحج 1173هه ۾ ٿيو.)
نواز ڪنڀر لکي ٿو ته روايتن مطابق ڀٽائيءَ ڪٿان ايندي ويندي چوٽيارين ۾ اچي هڪ کٻڙ هيٺ عبادت ۾ مصروف هئا ته کين شهيد عبدالرحيم گرهوڙي صاحب جيڪي ان وقت چوٽياريون شريف ۾ شاگرد هئا، تن کين ڏسي ورتو. چون ٿا ته گرهوڙي صاحب ان وقت چوٽياريون کان ست اٺ ميل اتر طرف ”سانگراڙي“ ڍنڍ کان اتر طرف ”گلڻ شاهه واري“ ڍنڍ ڀرسان ”ملن جو کوهه“ ڏانهن، ميان مبين صاحب جن جي ڪم سان وڃي رهيا هئا، گرهوڙي صاحب جڏهن ميان صاحب کي کٻڙ هيٺ هڪ بزرگ جي موجود هجڻ جي خبر پارپتن سان ٻڌائي ته، ميان صاحب جن فرمايو ته اهي شاهه عبداللطيف هوندا، وڃي کين وٺي اچو. پوءِ شاهه صاحب جن آيا ۽ چوٽياريون واري مسجد ۾ نماز به پڙهايائون ۽ هيٺيون شعر به چيائون:
”نه ڄمي ها مارئي، نه مارو پون ها مامري“
جنهن وقت ڀٽائيءَ چوٽياريون پهتا، ان وقت ظهر جي نماز جو وقت هو. چون ٿا ته ان وقت ”ميان مبين“ اڳين نماز واريون سنتون ادا ڪري ويٺا هئا. ميان صاحب، ڀٽائيءَ کي ڏسي فرمايو ته توهان نماز پڙهايو. ڀٽائيءَ وراڻيو ته سفر ۾ آهيان، توهان پڙهايو. ميان صاحب زور ڀري ڀٽائيءَ سرڪار کان امامت ڪرائي ۽ پاڻ تڪبير هنيائون. ان وقت چوٽياريءَ شهر جو مدرسو، موجودھه ”جوڳين واري ڀٽ“ تي هو، جتي اڄ به ”مائي ڄامان جوڻيجي“ پاران ٺهرايل مسجد موجود آهي. ان وقت ”چوٽيارويءَ“ کي ”جتياوري“ سڏبو هو. روايتن موجب ڀٽائيءَ پهرئين رڪعت ۾ هيٺيون شعر پڙهيو.
زمر زخرف سومرا، مارو مون مهندار،
اولائڪهم اصحاب الجنه، ماڳ سندن موچار،
وسقٰاهم ربهم شراباَ طهورا، پين پوڄ پنهوار،
ويرو تار وجود ۾، پرين جي پچار،
سٻاجھا ستار، مون کي مارن ميڙين. (سر مارئي)
پهرين رڪعت پوري ٿيڻ تائين، ڪافي نمازي هٿ کولي پري ٿي بيهي رهيا! ٻي رڪعت ۾ شاهه صاحب ڏکڻ منهن ڪري هيٺيون بيت پڙهيو ته ڪجھه ٻيا نمازي به نماز ڇڏي ويا.
زمر زخرف سومرا، حمد جنين جو هنڌ،
اهدنا الصراط المستقيم، اي پنهوران پنڌ،
باري لاهين بند، ته ملان ماروئڙن کي. (سر مارئي)
اڪثر نمازي ته راز پروڙي نه سگھيا ۽ وڌيڪ برداشت نه ڪندي نماز ڇڏي ٻاهر ٿي بيٺا. ٽئين رڪعت ۾ ڀٽائيءَ اڀرندي منهن ڪري بيت ڏنو.
زمر زخرف سومرا، حمد جني جو هان،
آئون بندياڻي بند ۾، هُت ويڙهيچن وهان،
ان جا اندر ۾ رکي، آئون ڪيئن کاڄ کيان،
هت ڪيئن وَ نه وهان، هُت وَچن ويڙهيچن سين.
(حوالو شاهه جو گنج، حاجي الهداد جنجهي، سر مارئي، داستان 11.)
چوٿئينءَ رڪعت ۾، رڳو ٽي نمازي هڪ ميان مبين صاحب، ٻيو عبدالرحيم گرهوڙي صاحب ۽ ٽيون ڪوري وڃي بچيا، ڀٽائيءَ وري اتر منهن ڪري هي بيت ڏنو.
جھڙي آيس جيئن، جي تهڙي وڃان تن ڏي،
ته لالائيءَ جا، لطيف چئي، ڪر مندن اُٺا مينهن،
ماڙي لڳيم مهڻو، سڀ ڄماندر سيئن،
ٿيس ڪاڻياري ڪانڌ جي ، هتي اچي هينئن،
ڪنڌ کڻنديس ڪيئن، منهن ماروئڙن جي.
رڪعت پوري ڪري، ڀٽائيءَ جن اتر منهن ئي ويٺا رهيا. جماعت ۾ هُل ٿي ويو ته اها وري ڪهڙي نماز آهي؟ شيخ عبدالرحيم جماعتن کي چيو ته موڳا ! اوهان کي انهي مام جي ڪهڙي خبر ته سڀ ڪنهن رڪعت وقت ملائڪن سڳورن ڪعبةالله کي چئني طرفن ڏي پئي ڦيرايو تنهن ڪري نماز قبول ٿي ته اسان ٻن ڄڻن جي. چون ٿا ته ان تي ميان مبين صاحب ”عشره مبشره“ جو مثال ڏيندي، ڇڏي ويل نمازين کي چيو ته ”توهان جو نصيب ڦٽل هو، اسان ته جيڏانهن ڪعبو پئي ويو. اوڏانهن منهن ڪري پي نماز پڙهي.
سمون محبوب علي، ڪتاب، ڀٽائيءَ تي بهتان، علمي ادبي اشاعت گهر مٽياري، ڇاپو پهريون 1998ع، ص: 17. گرهوڙي صاحب جڏهن شاهه لطيف جي شاعري جو مطالعو ڪيو ته، ڀٽائي جي شاعريءَ متعلق چيائين ته:
آهي عبداللطيف تي، رضامندو رحمان،
پڙهيو جنهن پرت سين، باريءَ جو بيان،
جوڙي جنهن قرآن، سنڌيءَ ۾ صحيح ڪيو.
(نواز ڪنڀر، ڀٽائيءَ جا پنڌ ۽ پيچرا، ثقافت کاتو، ڊسمبر 2014ع، ص: 91 ـ 92 ـ 93 ـ 94.)