شاهه لطيف جو جيسلمير ڏانهن سفر، مختلف روايتون
جيسلمير جو شهر جيسل نالي هڪ ڀٽي راجپوت سن 1156ع ۾ ٻڌايو ۽ اتي قلعو به جوڙايائين، پر پوءِ علاؤالدين بادشاهه جي لشڪر اهو قلعو ڊاهي سڄو شهر ساڙي ڇڏيو. انهيءَ اڳئين شهر جو ويرانو اڄ تائين هاڻوڪي جيسلمير جي شهر ۾ ظاهر بيٺو آهي. اهو اصلوڪو شهر، ٻه ٽي سال ويران پيو هو، پر پوءِ 1651ع ۾ سٻل سنگ نالي هڪ ڀٽي راجپوت پنهنجي وڏن جا وسايل پَٽ وسايا ۽ شهر جو اهو ئي اڳيون نالو قائم ڪيائين. هي اهو شهر آهي جتي شاهه لطيف گهمڻ لاءِ ويو هو. شاهه سائين جيسلمير جو ذڪر سر سارنگ ۽ سر معذوري ۾ ڪيو آهي.
شاهه سائين جا عقيدتمند جيسلمير ۾ رهندا هئا، هڪ دفعي شاهه لطيف جيسلمير ويو اتي رهائش دوران سندس ملاقات جيسلمير جي راجا ڀيم سنگهه سان ٿي. راجا ڀيم سنگهه شاهه لطيف کان تمام گهڻو متاثر ٿيو ۽ سندس معتقد بڻجي ويو ۽ انهي راجا شاهه لطيف جي وفات کان پوءِ، درگاهه ڀٽ شاهه جي لاءِ نغارن جي جوڙي ۽ نغارا وڄائيندڙ موڪليا هئا. درگاهه ڀٽ شاهه تي اڄ به انهي خاندان وارا نغارا وڄائن ٿا. (هڪ روايت مطابق نغارن جون ٻه جوڙيون ڏنيون.)
ڪتاب، لطائف لطيفي، مير عبدالحسين سانگي، احوال شاهه عبداللطيف ڀٽائي، مرزا قليچ بيگ. لطف الطيف، مولانا دين محمد جي احوالن مطابق، هڪ دفعي شاهه صاحب جيسلمير علائقي ۾ پيرين پيادو پنڌ ڪندي ڪن فقيرن سميت هڪ جاءِ ٿي اچي وٿاڻ ڪيائون. ڀر واري ڳوٺڙي ۾ سندن ڪو معتقد رهندو هو، تنهن اچي شاهه صاحب جي دعوت ڪئي ۽ عرض ڪيو ته منهنجي گھر ۾ هلي پير گھمايو. شاهه صاحب ٻن چئن فقيرن سان گڏجي فقير جي گھر ۾ تشريف فرما ٿيو. هن فقير شاهه صاحب جي ڏاڍيءَ محبت سان مرحبا ڪئي. مگر گھر ۾ اها پائي ڪونه هئس جو کڻي کاڌي لاءِ ڪجهه تيار ڪرائي.آخر پنهنجي زال سان حال پر ملال بيان ڪيائين، يعني ته مرشد کي ته وٺي آيو آهيان، پر گھر ۾ ته ڀينگ لڳي پيئي آهي. هو به رات جو وڳڙو ۽ تازو مينهن به وٺو هو، هاڻي وڃن سو وڃن ڪاڏي. فقير کي سندس زال چيو ته ڳوٺ جو هٽ واڻيو منهنجي لاءِ مرندوآهي. سو جيڪڏهن آئون وٽس مهمان منهن هلي ڪجھه گھرنديس ته ڪنهن به شيءِ ڏيڻ کان ناڪار نه ڪندو. برسات جي گپ چڪ ڪري زال کي ڪلهي تي کڻي آڻي، هندو جي هٽ تي لاٿائين. واڻيو هن مائي کي ڏسي وائڙو ٿي ويو. چوڻ لڳو ته تون ڪمهلي ڪيئن ڪهي آئي آهين؟ خير ته آهي؟ اڳ ته مون ڏي اک کڻي به ڪونه نهاريندي هئينءَ ! مائيءَ سمورو قصو ڪري ٻڌايس ته مون وٽ منهنجي مڙس جو مرشد آيل آهي، گھر ۾ ڪجھه به نه آهي، تنهنڪري تو وٽ وٺي آيو اٿم. هاڻي جيئن تنهنجي دل گھري تيئن ڪري سگھين ٿو! جڏهن هندوءَ اهو سمورو معاملو معلوم ڪيو ته ڏاڍي اچرج ۾ پئجي ويو. مائي جي مٿي تي چمي ڏيئي چيائين ته اڳتي تون منهنجي ماتا مثل آهين، تنهنجي جيڪا سچائي پنهنجي مرشد ۽ پنهنجي ڀتار سان آهي. مون کي ٺيڪ ڪرڻ لاءِ بس آهي، پوءِ ته جو ڪجھه گھربو هُئن، سو هنن جي حوالي ڪري کين روانو ڪيائين. جڏهن ڀٽائي صاحب کي انهيءَ واقعي کان واقفيت ٿي تڏهن پاڻ فرمايائون ته:
تني جيسر ميرياڻن جس، جي لله ڪارڻ لنڊيون،
لالائي کان لطيف چئي ڪانه لڳندين ڪس،
هُت به رهايئون رس، هِت به گڏيون هوت کي.
مٿيون جيسلمير وارو واقعو ڪتاب ميين شاهه عنات جو ڪلام، سنڌي ادبي بورڊ، سال 2010ع، ص: 42، 43 تي شاهه عنات رضوي ڏانهن منسوب ڪيو ويو آهي ۽ بيت هن طرح لکيل آهي.
جي لله ڪارڻ لنڊيون، تن جيسلميراڻين جس،
اني کي عنات چئي، ڪون لڳو هو ڪس،
هِت رهايائون رس، هُت به گڏيون هوت کي.
مشهور موسيقار ۽ گائڪ استاد امير علي خان لکي ٿو ته، آنٽل ۽ چانچل جو تعلق ليکڪن گواليار سان ڄاڻايو آهي. شاهه لطيف جي ڪلام جا ماهر استاد آنٽل ۽ چانچل هندستان جي پنجاب صوبي جي شهر گواليار جا نه پر ضلعي جيسلمير جي ڳوٺ ريڏاڻي جا رهواسي هئا، اهي ٻئي ڀائر هئا ۽ ذات جا جيڻا مڱڻهار هئا. ان ڪري انهن جا نالا به ٿري نالن وانگر هئا. اصل ۾ هڪ جو نالو آنٽڙيو ۽ ٻئي جو نالو چانچڙيو هو. آنٽڙيو انهيءَ ڪري چيو ويو جو هو ٿورو منڊڪائي هلندو هو ۽ ٻئي جو نالو چانچڙيو انهيءَ ڪري پيو جو اهو طبيعت ۾ شوخ مزاج هوندو هو. هي ٻئي شاهه سائينءَ جي حاضري ڏيڻ لاءِ ضلعي جيسلمير کان شاهه لطيف جي ڀٽ تي ايندا رهندا هئا. هڪ دفعي جيسلمير جي خوبصورت سوکڙي جُتي (جنهن کي ٿري زبان ۾ چانڪڙي چئبو آهي.) کڻي آيا. جڏهن اها سوکڙي شاهه سائينءَ کي ڏنائون ته لطيف سرڪار فرمايو.
جُتي جيسلميران آندي استادن.
حوالو: امير علي خان استاد، سر، شاهه، سمنڊ، سنڌي لئنگويج اٿارٽي، 2007ع، ص-69، 70.