شاهه لطيف ۽ ٿانور ڀٽيءَ متعلق مختلف روايتون
هنن اهو قانون ڏسي پاڻ کي گونگو ۽ اٻوجهه ظاهر ڪيو ۽ زال کي سمجهايائين ته هوءَ ماڻهن کي ٻڌائي ته هي ٻئي پاڻ ۾ ڀاءُ-ڀيڻ آهن. جڏهن ٿانور جي زال ماڻهن کي اهو ٻڌايو ته ساڻس گڏ پورهئي تي آيل سندس ڀاءُ آهي تڏهن کين اتي رهڻ ۽ پورهئي ڪرڻ جي اجازت ملي ۽ اهي مختلف هنڌن تي مزدوري ڪندا رهيا. هڪ رات ٿانور جي زال پنهنجي علائقي جي مٿان کنوڻين جا تجلا ڏٺا ته ڊوڙندي پنهنجي مڙس وٽ آئي ۽ چوڻ لڳي: ”هو ڏس! رب پاڻ تي راضي ٿيو آهي، جيڪي مجبوريءَ جي حالت ۾ پنهنجن مڙسن کي ڀاءُ ڪوٺيو، محنت مزوري پيا ڪن“. شاهه لطيف انهيءَ واقعي کي ياد ڪندي فرمايو ته:
ٿَاوَرَ اُٿِي پَسُ، ڏيهِه کِنوَندي وِڄُڙِي،
مَنُ کُلِي بَاغُ ٿِئو، هِينئَڙي لَٿِي ڪَسُ،
تَنِي ڪَارَڻِ وَسُ، جن وَرَ مَٽَائي ڀَائُرَ ڪِئا.
شيخ، ٻانهو، 2002ع، شاهه جو رسالو، جلد پهريون، سُر سارنگ، ص: 332.
”ٿانور ڀٽي“ سومرا دؤر جو هڪ ننڍو سردار هو، جنهن جو راڄواڙو ڪجهه ٿر جي ايراضيءَ ۾ ۽ ڪجهه هاڪڙي جي ڪناري سان هو. هن جتي پنهنجو شهر آباد ڪيو هو اتي اڳ ۾ به هڪ پراڻي شهر جا کنڊر اصل ۾ آڳاٽي دؤر جي هڪ تاريخي شخصيت ”بروئي“ يا ”بروڙي“ جي آباد ڪيل شهر جا آثار آهن، اهي کنڊر اڄ به موجود آهن ۽ هن وقت به ٻنهي نالن سان سڏجن ٿا. ڪتاب: لطيف جا ٿر تان ڀيرا، معمور يوسفاڻي.
غلام محمد لاکو مضمون ”رسالي شاهه عبداللطيف سان عمرڪوٽ ۾ رهاڻ“ ۾ لکي ٿو ته حاجي ولي محمد چيو ته ٿانور ڀٽيءَ جي اصل ڳالهه هيءَ آهي ته ٿانور ڀٽي، ڀٽائيءَ جي دور جو ۽ ٿر جو رهاڪو هو ۽ هر سال لطيف جي محفل ۾ ڪانه ڪا سوکڙي کڻي ويندو هو. هڪ سال بارش نه پئي ۽ سخت ڏڪر پيو، ٿانور پريشان ۽ مايوس ٿي شاهه صاحب جي محفل ۾ ويو ۽ پنهنجي تڪليف جو ذڪر ڪيائين ته قدرت خدا جي اتر کان ڪارو ڪڪر نڪتو ۽ کنوڻ چمڪو ڏنو. ان موقعي تي شاهه ڀٽائي هي بيت چيو. جيڪو مٿي ٻئي نموني آهي.
ٿانور اٿي پس! ڏيهه کنونديون وڄڙيون،
تنين ڪارڻ وس، جن ورن مٿي بار پيا.
ڪتاب سنڌ جي سڳنڌ صفحي 94 تي ليکڪ فتح محمد شهزاد فتح ٿيٻو عنوان ” ٿانور ڀٽي ۽ منيل ديوي عرف مڌومتي جي تاريخي داستان جون ڪجهه منجهيل سٽون ۽ انهن جو ڇيد“ ان مضمون ۾ ليکڪ ٿانور ڀٽيءَ جو تفصيلي احوال ڏنو آهي. وڌيڪ ليکڪ لکي ٿو ته محمود غزنويءَ سان جنگ ۾ ٿانور ڀٽيءَ هارايو ته پوءِ ٿانور ٻئي ملڪ ۾ پورهئي لاءِ آيو هو. معمور يوسفاڻي ۽ فتح محمد شهزاد جي تحقيق صحيح آهي.