علم لا زوال دولت آهي
ترجمو: ”پڙھہ پنھنجي رب جي نالي سان جنھن انسان کي خلقيو ۽ خلقيو انسان کي رت جي دڳ مان ۽ پڙھہ پنھنجي رب جي نالي سان جيڪو پاڪ آ جنھن علم سيکاريو قلم سان“. رب پاڪ علم ۽ قلم جو ساٿ واضح بيان ڪيو آهي ۽ انسان کي هدايت ڪئي آهي تہ علم حاصل ڪر. پاڻ ڪريم جن کان ڪنھن پڇيو تہ ”علم وڌيڪ آهي يا دولت؟“ فرمايائون ” علم“، علم اها ڄاڻ آهي جنھن جو درجو بلند آهي ۽ هيءُ پيغمبري ورثو آهي. حضرت علي رضہ فرمائين ٿا. ”دولت جي اوهين حفاظت ڪريو ٿا ۽ علم اوهان جي حفاظت ڪري ٿو“ علم نہ چورائجي ٿو سگهجي نہ ئي استعمال سان گهٽجي ٿو. جيئن تہ انسان حيوان ناطق آهي پر کيس صرف سمجهہ ۽ عقل جي ڪري اشرف المخلوقات جو درجو مليو آهي، علم انسان کي شعور ڏيئي سندس لاءِ بھتر هٿيار ٿي ويو. علم عطا ٿيڻ وڏي نعمت آهي هيءُ نعمت کيس فرش کان عرش تي پھچائي ٿي. علم لاءِ سفر ڪرڻ عبادت ۽ علم لاءِ دعا گهرڻ ثواب آهي.
حديث پاڪ آهي تہ، ”علم حاصل ڪرڻ وارو شاگرد مجاهد آهي هو علم جي لاءِ جيڪي ڪوششون عمل ۾ آڻي ٿو انھن جو درجو جھاد جي برابر آهي“ علم ۽ ڄاڻ جي اٿاھہ سمنڊ کي حاصل ڪرڻ لاءِ همت، محنت ۽ جدوجھد لازم آهي. وقت جو قدر بہ سڀني کان اهم آهي. شاگردن لاءِ ضروري آهي تہ هو هن سونهري دور ۾ دل سان علم حاصل ڪن پنھنجو وقت ضايع نہ ڪن ڇو جو وقت ۽ وير ڪنھن جي لاءِ بہ نہ بيھندا. سستيءَ ۽ ڪاهليءَ کي ڇڏي مقصد جي واٽ تي هلڻ جي ڪوشش ڪن. سڄيءَ دنيا جي ترقي جو دارومدار علم تي آهي. علم جي ئي ڪري انسان پُر آسائش عمارتون، ۽ ٻيون انيڪ ايجادون حاصل ڪيون آهن. تمام دنيا جو ڪارخانو بجليءَ تي هلي ٿو جيڪا انسان ايجاد ڪري بھترين ترين ترقي حاصل ڪئي آهي. اها علم جي قوت آهي جنھن تي اسين باوقار، باعزت ۽ بلنديءَ واري زندگي گذاريون ٿا. جيڪي بہ دنيا ۾ وڏا ماڻھو ٿي گذريا آهن ۽ جيڪي بہ ملڪ ترقي يافتہ آهن. اهي بہ صرف علمي ۽ سائنسي ترقيءَ جي ڪري، علم جي لازوال قُوت عمل سان مشروط آهي. علم حاصل ڪرڻ احسن عمل آهي تہ ان جي حاصل ٿيڻ کان پوءِ ان تي عمل ڪرڻ وڌيڪ سٺو عمل آهي. شاگردن کي هدايت ڏيندي قائد اعظم محمد علي جناح فرمايو آهي تہ،
Bookish education in not sufficient for students education should be a total education for the development of career, character, health and knowledge.
علم جي معنيٰ آهي ”ڄاڻ“ علم جي روشني جڏهن انساني دل ۽ دماغ کي روشن ڪندي آهي تہ هو ” فوق البشر“ جو رتبو حاصل ڪندو آهي. علم جو زيور انسان کي سڌاري ۽ سنواري ٿو. سالڪن جو چوڻ آهي تہ ”علم“ اهڙي شيءِ آهي جنھن جي اهميت ڪڏهن بہ ختم نٿي ٿئي ۽ علم جو واپار نہ کٽندو نہ پراڻو ٿيندو. علم هڪ اهڙي شڪتي ۽ طاقت آهي جنھن جي کپائڻ سان ان ۾ اضافو ٿئي ٿو. هڪ اهڙو اڻ کٽ خزانو آهي جنھن ۾ ڪڏهن بہ کوٽ نٿي ٿئي“.
قوم تڏهن سڌرندي جڏهن اسين علم کي عام ڪنداسين. هنر ۽ حڪمت علم جو ئي حصو آهن. علم جي الاهي نور سان انساني ڪردار جا گل ڦل کُلي انسانيت جي تعمير ڪن ٿا ۽ قومن جون تقديرون جاڳي اٿن ٿيون. علم جي الاهي ادراڪ جو قدر ڪري. جھالت خلاف سجاڳي آڻڻ گهرجي انھي جي لاءِ تعليم کي عام ڪيو وڃي. پاڪستان ۾ هر پاڪستانيءَ جو فرض هئڻ گهرجي تہ هو علم جي راھہ م اجتماعي مدد ڪري، اسڪول، ڪاليج ۽ يونيورسٽيون قائم ڪيون وڃن. تعليمي ادارن کي سياست ۽ ڪلاشنڪوف ڪلچر ۽ ڪاپي ڪلچر کان پاڪ ڪيو وڃي شاگردن جي لاءِ ضروري آهي تہ هو محنت سان علم حاصل ڪن ۽ استاد پنھنجا فرض صحيح ادا ڪن. حڪومت کي تعليم جي بجٽ کي وڌائڻ گهرجي. ڪتابن کي عام ڪري، ڪاغذ ۽ اسٽيشنري کي سستو ڪرڻ گهرجي تہ جيئن هر شخص ڪتاب خريد ڪري سگهي. پبلڪ لائبريرين کي قائم ڪرڻ گهرجي. ڪتابن جي ڇپائي عام ۽ سستي ٿيڻ گهرجي. علمي ۽ ادبي ڪانفرنسون ڪوٺايون وڃن. هر پڙهيل شخص تي اهو فرض ٿو ٿئي، تہ هو علم جي خرچ ڪرڻ ۾ بخل نہ ڪري بلڪہ علم جي خدمت ڪندڙن جي حڪومت ۽ عام طبقي طرفان پٺڀرائي ٿيڻ کپي، جيڪا هڪ زنده ۽ باشعور قوم جي سڃاڻپ آهي پنھنجن عالمن، اڪابرن، استادن، سالڪن، سائنسدانن، ڊاڪٽرن، انجنيئرن ۽ مذهبي اڳواڻن کي نہ فقط مان ۽ شان ڏنو وڃي پر سندن مشن ۾ ساڻن ساٿ ڏنو وڃي. انھيءَ ساٿ سان ئي علم عام ٿيندو ۽ وڌندو ويجهندو ڇو تہ علم کان محرومي وڏي بدبختي آهي، جيڪا قوم جاهل آهي سان ڪڏهن بہ سرخرو ٿي نٿي سگهي. اسان کي گهرجي تہ پاڻ علم حاصل ڪري ان کي پکيڙيون. ايندڙ نسل لاءِ هاڻي ئي سوچڻ جو وقت آهي. کين تعليم يافتہ بنائڻ سان گڏ سُٺي تربيت ڪرڻ، نيڪيءَ ۽ بديءَ جو فرق، چڱي ۽ بري جي تميز سيکارڻ اسان جو ئي ڪم آهي تہ جيئن هن ڌرتيءَ تي امن، پيار ۽ انصاف جي فضا هميشہ لاءِ قائم ٿي وڃي.