24. سُر پورب
کَٿُورِيَ خُشُبوءِ، آهِه آديسي کَيَا.
(سيّد عبدالعظيم گنج سُر پورب ص590)
پُورَڀِيَا پُوري وِئَا، اسَنَ اَڃُ صُبُوحِ،
کَٿُورَيءَ خُشبُوءِ، آهي آديسِي کَيَا.
(حاجي محمّد سمون شاهه جو رسالو سُر پورِب ص470)
پوربيا پوري ويا، آسڻ اڄ صُبُوحِ،
خَستُوري خُوشبُوءِ، آهي آديسي گَيا.
(ديوان تارا چند شاهه جو رسالو سُر پورب ص637سال 1900ع)
پُورَڀِيَا پُوري وِئَا، آسَڻَ اَڄُ صُبُوحِ،
کَٿُورَيءُ خُوشِبُوءِ، آهِه آديسِي گِيَا.
(ٻانهون خان شيخ شاهه جو رسالو سُر پورب ص154سال2012 )
پُورَڀِيَا پُوري وِيا، آسَڻَ اَڄُ صبوحِ،
کَٿُورَيءَ خُوشبوءِ، آهِه آديسي ڳيا.
(ممتاز مرزا گنج جديد صورت خطيءَ ۾ سُر پورب ص590سال 1995 )
پوربيا پُوري ويا، آسڻ اڄ صُبوحُ،
خستُوري خوشبُوءِ، آهي آديسي گَيا.
(شمس العلماءَ مرزا قليچ بيگ شاهه جو رسالو سُر پورب ص 892بااختيار ادارو سال 1994 )
پُورَبيا پُوري وِيا، آسَڻَ اَڄُ صُبُوحِ،
خَستُوريءَ خُوشبُوءَ، آهي آديسي گَيا.
(علامه آءِ آءِ قاضي شاهه جو رسالو سُر پورب ص236سنڌي ادبي بورڊ 1993 )
پُورَبيا پُوري وِئا، آسَڻَ اَڄُ صُبوحِ،
کَٿُوري خُشِبُوءِ آهي آديسِي گَيا.
(ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ شاهه جو رسالو سُر پورب ص 304سال 2009)
پُورِبِيا پوري وِيا، آسَڻَ اَڄُ صُبُوحِ،
خَستُورِيءَ خُوشبُوءِ، آدِيسي گَيا.
(غلام مصطفيٰ قاسمي شاهه جو رسالو سُر پورب ص699سال 1999ع )
پُورَبا پُوري وِئا، آسَڻَ اَڄُ صُبُوح،
خَستُورِيَ خشبوءِ، آهي آديسنِ ۾.
(غلام محمّد شاهواڻي شاهه جو رسالو سُر پورب ص405سال 2013ع روشني)
پُورَبيا پُوري وِيا، آسَڻَ اَڄُ صُبُوحِ،
خَستُورِيءَ خوشبوءِ، آديسي گَيا.
(عثمان علي انصاري شاهه جو رسالو سُر پورب ص524سال 2013)
پُوربيا پوري وِيا، آسَڻَ اَڄُ صُبوحِ،
خَستُورِيءَ خوشبوءِ، آهي آديسِيُن ۾.
(ڊاڪٽر محمّد عالم سومرو شاهه جو رسالو (الف.ب وار) سُر پورب ص 91سال 1994 )
پوربيا پوري ويا، آسڻ اڄ صبوح،
خستوري خوشبوءِ، اُهي آديسي گيا.
(محمّد عثمان ڏيپلائي شاهه جو رسالو سُر پورب ص 673سال 2009ع مهراڻ)
پوربيا پوري ويا، آسڻ اڄ صبوح،
خستوري خوشبوءِ، اُهي آديسي گيا.
(باگوجي ڏانو جي شاهه جو رسالو سُر پورب ص 938سال 2000ع باگوجي پبليڪيشن ميرپور ماٿيلو)
پورڀيا پوري ويا، آسڻ اڄ صبوح،
کٿوريءَ خُوشبوءَ، آهي آديسي گَيا.
(فقير تاج محمّد نظاماڻي شاهه جو رسالو سُر پورب ص 435سال 2008ع )
پُوربيا پوري وِيا، آسَڻَ اَڄُ صُبوح،
خَستُورِيءَ خوشبوءِ، آديسي گَيا.
(غلام مصطفي مشتاق شاهه جو رسالو سُر پورب ص 228سال 2011ع )
تحقيق، تنقيد ۽ تصحيح طلب الفاظ: (پوربيا، پورڀيا، پوربا)، (آسن، آسڻ)، (اڄ، اڃ)، (صبوح)، (خستوري، کٿوري)، (گيا، ڳيا، کيا، آديسين/آدسين ۾ ).
الف. پوربيا، پورڀيا، پوربا: غلط لفظ ”پوربا“ فقط غلام محمّد شاهواڻي لکيو آهي. قارئين ڪرام! جن ليکڪن لفظ ”پورڀيا“ لکيو آهي. تن به غلط لفظ لکيو آهي. اصل لفظ آهي ”پورب“ جنهن منجهان لفظ ”پوربيا“ ٺاهي حضرت ڀٽ ڌڻيءَ پنهنجي بيت ۾ استعمال ڪيو. جنهن جي معنيٰ آهي ”پورب وارا، پورب کان آيل“.
ب. آسن، آسڻ: لفظ ”آسن“ سيّد عبدالعظيم ۽ حاجي محمّد سمي لکيو آهي. قديم صورت خطيءَ ۾ اکر ”ڻ“ استعمال نه ٿيندو هو، تنهنڪري لفظ ”آسن“ لکندا هئا، جديد صورت خطيءَ ۾ اهو لفظ ”آسڻ“ لکبو.
ت. اڄ، اڃ: لفظ ”اڃ“ فقط حاجي محمّد سمي لکيو آهي. قديم صورت خطيءَ ۾ ڪي ڪاتب ”ڄ“ کي ”ڃ“ اکر جي صورت خطيءَ ۾ لکندا هئا. جديد دور ۾ ”ڃ“ ۽ ”ڄ“ الڳ الڳ اکر لکبا آهن. ڇا ڪاڻ ته هر هڪ لفظ جي پنهنجي جاءِ تي الڳ شڪل ۽ الڳ حيثيت آهي.
ث. صبوح: افسوس جو اظهار ڪندي لکڻو ٿو پوي، ته سڀني صاحبن لفظ ”صبوح“ لکيو آهي. هنن کي اهو لفظ نه لکڻ گهربو هو. ڇا ڪاڻ ته حضرت ڀٽ ڌڻيءَ جي فرمايل بيت جي ٻي مصرع جو قافيو آهي ”خوشبوءِ“ اسان تحقيق ڪري ثابت ڪيو آهي ته ليکڪن صاحبن حضرت ڀٽ ڌڻيءَ جي بيت جي قافين کي ذهن ۾ نه رکيو، جيڪڏهن اهڙو خيال رکن ها ته پوءِ ڪاتب، مرتب ۽ محقق حضرات لفظ ”سُڀوءِ“ لکن ها. ڇا ڪاڻ ته لفظ ”سڀوءِ ۽ سڀاڻي“ قديم سنڌين توڙي جديد سنڌين ۾ مروج رهيا آهن.
ج. خستوري، کٿوري: جن صاحبن لفظ ”کٿوري“ لکيو آهي. تن اسان جي تحقيق مطابق حضرت ڀٽ ڌڻيءَ جي بيت ۾ مناسب لفظ لکيو آهي. اهو هن ڪي ٿا چئون ته حضرت ڀٽ ڌڻيءَ جي زندگي ۾ ۽ ان جي وصالِ حق کان چاليهه سال پوءِ به لفظ ”کٿوري“ مروج هو، تنهنڪري سيّد عبدالعظيم بيت ۾ لفظ ”کٿوري“ لکيو. جن صاحبن لفظ ”خستوري“ لکيو آهي، تن اسان جي تحقيق مطابق مناسب لفظ نه لکيو آهي.
ح. گيا، ڳيا، کيا، آديسين/آدسين ۾ : ممتاز مرزا لفظ ”ڳيا“ اڻڀاوڻو لکيو آهي. لفظ ”ڳيا“ جي مقابلي ۾ لفظ ”گيا“ بيت ۾ جچي ٿو.
الفاظ ”آديسين/آدسين ۾“ لکڻ وارا صاحبان آهن، غلام محمّد شاهواڻي ۽ ڊاڪٽر محمّد عالم سومرو. اسان هنن جي لکيل لفظن کي هن ڪري غلط قرار ڏنو آهي ته پهرين مصرع ۾ لکيل آهي. ”پوربيا“ فقير اڄ صبح جو پنهنجا آسڻ پوري (دروازا بند ڪري) هليا ويا. جڏهن پوربيا هليا ويا ته پوءِ ”کٿوري (خستوري) ۽ خوشبوءِ آهي آديسين ۾“ ڪئن لکبو؟ انهن لفظن جي مقابلي ۾ جن صاحبن الفاظ ”آديسي گيا“ لکيو تن بهترين لکيو آهي. بهترين هن ڪري ٿا چئون ته هن بيت جي معنيٰ نڪري ٿي. پورب کان آيل فقير وري پورب واپس ته هليا ويا. مگر انهن جي روحاني پاڪائي وارو تاثير ۽ انهن جي پاڪ جسمن مان کٿوري (خستوري) واري خوشبوءِ اڃا به سندن آسڻن ۽ مڪانن ۾ سمايل آهي.
تحقيق، تنقيد ۽ تصحيح بعد بيت جي هي صورت بيهي ٿي.
[b]پُوربِيا پُوري وِيا، آسڻ اَڄ سُڀوءِ،
کَٿورِي خوشبُوءِ، آهي، آديسِي گَيا.[/b]
معنيٰ: حضرت ڀٽ ڌڻيءَ پورب کان ڪهي آيل فقيرن کان ڏاڍو متاثر ٿيل ٿو لڳي فرمائي ٿو ته پورب کان آيل فقير پنهنجا آسڻ پوري بند ڪري پنهنجي وطن پورب طرف واپس وري ويا.
آديسي ته هليا ويا، مگر انهن جي مُعطر جسمن واري واس ۽ انهن جي روحن ۾ جيڪا خوشبوءِ سمايل هئي تنهن واس سان پنهنجن آسڻن کي واسي ويا سندن اها خوشبوءِ اِنهن هنڌن ۽ ماڳن ۾ اڃا موجود آهي.
*****