الا ڏاهي مَ ٿيان
سندن هي ڪتاب آهي ته ننڍڙين ڪهاڻين تي مبني پر هر هڪ ڪهاڻيءَ ۾ هوءَ عورت جو لائيف سائيز چٽ پيش ڪري سندس اندر ۾ موجود ڪنهن نه ڪنهن ڏک کي هاءِ لائيٽ ڪري ٿي... اهو ڏک دائمي آهي، يونيورسل آهي، جيڪو صدين کان عورت سهندي آئي آهي ۽ ستر جي ڏهاڪي کان هن وقت تائين سجاڳيءَ ۽ آزادي جي پانڌياڻي بنجڻ کان پوءِ به، ڪنهن نه ڪنهن روپ ۾ سندس اندر اڌ ڪري ٿو وجهي... اهو ڏک اڳ ۾ اڻپڙهيل، اٻوجهه، اڻ ڄاڻ ۽ پروَس عورت جو ڏک هو پر اڄ جي عورت پڙهيل لکيل با شعور فرد آهي، جيڪا پاڻ هيڻي ۽ خود ڪفيل هوندي به سڳائي ڏک کي سهڻ تي مجبور ڪئي ٿي وڃي. بي شعور ۽ اٻوجهه عورت جي ڀيٽ ۾ باشعور ۽ پاڻ وهيڻي عورت لاءِ اهو ڏ ٻيڻو ٿيو وڃي، جو ان سان ذهني پيڙا به شامل ٿيو وڃي، انهيءَ ڪري ئي شاهه سائين چيو هو ته:
الا ڏاهي مَ ٿيان ڏاهيون ڏک ڏسن.
اهو ڏاهي ٿيڻ کان انڪار نه سمجهيو وڃي، بلڪه اهو ان احساس کي جاڳائڻ جو سڏ آهي، جيڪو ڏاهپ جي ڏک کي گهٽائي سگهي، اهو احتجاج آهي، چماٽ آهي، ان سموري سماج لاءِ جيڪو ”ڏاهپ“، ”شعور“، ”دانائي“ وارن آوازن کي دٻائڻ جون ڪوششون ٿو ڪري، انهن جي سوچ، فڪر ۽ ذهني وسعت جي رستا روڪ ٿو ڪري، يا ته وري ان کي پيرن ۾ لتاڙي پائمال ٿو ڪرڻ چاهي شايد ان ڪري جو اهو انهن کان خائف آهي، ڊنل آهي.
شگفته جي ڪهاڻي ”اعتراض“ ان احساس جو چٽو پٽو عڪس ٿي پيش ڪري. شعور جي ڦهلاءَ کي روڪڻ لاءِ عام تاثر اهو گهڙيو ويو آهي ته ”اعليٰ تعليم يافته ڇوڪريون چالاڪ، تيز ۽ الائي ڇا ڇا هونديون آهن، ان ڪري سندن نباهه ٿي نه سگهندو آهي. اهو ئي ته هي سماج چاهي ٿو ته ڇوڪريون اعليٰ تعليم حاصل نه ڪري، اٻوجهه رهن، چالاڪ ۽ تيز نه پر مت جون موڙهيل ۽ گگدام جانور جهڙيون هجن ته جيئن سولائيءَ سان سندن حقن کي دٻائي ۽ ڦٻائي سگهجي، کين انسان بدران مٽاسٽا جي وٿ بنائي سگهجي ۽ هو غلامن جهڙو سلوڪ ڪرڻ تي به ٻڙڪ ٻاهر نه ڪڍن!
شگفته جي ننڍڙي ڪهاڻي ”شناخت“ ته جهڙوڪر گهر گهر جي ڪهاڻيآهي، ذهني بردباري وارو جيون ساٿي پائڻ هر هڪ انسان جو حق آهي پر عورت لاءِ اهو اڄ به جهڙوڪر ڪو خواب آهي.
”قلم ۽ قلمدان“ نالي ڪهاڻيءَ ۾ شگفته انهن منافق ليکڪن کي وائکو ڪيو آهي جيڪي وڏا ترقي پسند، روش خيال، ايماندار ۽ غريبن جا هڏ ڏوکي هئڻ جو ڍونگ ڪندا آهن، پر جڏهن ڪنهن وڏي ”قلمدان“ کي هٿ ڪندا آهن ته بي حس بنجي اونده انڌڪار جا حامي ۽ ڪرپٽ ڪامورا ٿي پنهنجي ئي ديس ۽ ديسواسين سان دشمني ڪندا آهن... ۽ پوءِ به اوچي ڳاٽ سان هلندي پنهنجي لاءِ عزت ۽ احترام جا طلبگار هوندا آهن.
”غيرت“ نالي ڪهاڻي ٻٽن معيارن جي ڪهاڻي آهي. اهو به عام مشاهدو آهي ته سماج ۾ اخلاقيات ۽ شرافقت جا مردن لاءِ هڪڙا معيار ته عورتن لاءِ ٻيا معيار ٺهيل اهن. ساڳئي قسم جا ٻٽا معيار ڪهاڻي ”ڀيڻ“ ۾ به ڏسڻ ۾ اچن ٿا، جتي ڏم کي ڇڏي ميهار سان ميلاپ ڪندڙ شاهه لطيف جي ڪردار ”سهڻي“ کي سورمي سمجهڻ وارو مرد پنهنجي ڀيڻ کي سندس پسند جي شاديءَ جو حق ڏيڻ بي غيرتي ٿو سمجهي ۽ وري پاڻ پنهنجي پسند يا پريميڪا سان روح رهاڻ ڪندي اهو وساري ٿو ويهي ته اها به ڪنهن جي ڀيڻ ٿي سگهي ٿي.
شگفته شاهه نه صرف برش ۽ قلم ذريعي پنهنجي اندر جو اظهار ڪيو آهي پر سندس ريڊيو لاءِ لکيل گيتن ڀريون ڪهاڻيون هوائن جي آڌار اظهار جا پر لڳائي ٻڌندڙ کي متوجهه ڪن ٿيون. سنڌي ليکڪائن مان ٽيليويزن تي لکڻ وارين ۾ نورالهديٰ شاهه سنڌيءَ ۽ اردو ۾ پاڻ مڃايو ويٺي آهي، جڏهن ته ريڊيو تي مختلف حوالن سان ڪيئي ليکڪائون پاڻ مڃائي چڪيون آهن، جن مان شبنم گل وانگر شگفته شاهه جو به هڪ نالو آهي. سندس انهن ڪهاڻين جو هڪ مختلف انداز آهي ۽ اهي گهڻو ڪري رومانوي آهن، جيڪا شايد ريڊيو جي ٻڌندڙن جي گهر کي سامهون رکي پوري ڪيل هڪ ضرورت آهي پر انهن ڪهاڻين ۾ به هن عورت جو غم نمايان ڪيو آهي ۽ سماج جي بيحسي ۽ رشتن جون مجبوريون سندس راهه جون رڪاوٽون آهن، جيئن هن ”وانجهائيندي ورهيه ٿيا“ نالي ڪهاڻيءَ ۾ توڙي ”رڃ جا مسافر“ ۾ ڪيو آهي. هنن ڪهاڻين جي هڪ خوبي انهن ۾ شامل شاهه جي شاعري آهي، جنهن کي موقعي ۽ مهل جي مناسبت سان پيش ڪيو ويو آهي ۽ ائين صرف اهڙو ماڻهو ڪري سگهي ٿو، جيڪو شاهه جي شاعريءَ کي نه صرف سمجهي سگهي پر ان ۾ موجود معنائن جي گهڻ رنگيءَ جو به اندازو هجيس.
”عورت روبوٽ ۽ فنڪار“ نالي ڪهاڻيءَ ۾ ”ياد ماضي عذاب هي يا رب“ وارو تاثر به آهي، شهري زندگيءَ جي مصروفيتن ۽ نفرت، ٻيائيءَ، منافقت ۽ مطلب پرستيءَ ۾ گم ٿي ويل معصوميت جو ڏک به آهي، ۽ ان ۾ ڪنهن مشيني روبوٽ جيان، بنا سوچ، بنا احساس جي رڌل رهڻ سبب اندر جي فنڪار جي موت جو نوحو به آهي.
اهي سڀئي ڪهاڻيون نه صرف ٽيڪنڪ جي لحاظ کان بهتر آهن، پر اظهار ۾ به ڪامياب آهن، سنڌي ڪهاڻيڪار عورتن ۾ جيئن خيرالنساء جعفريءَ فرسٽ پرسن (متڪلم) ۾ اظهار ڪيو هو ۽ پنهنجا پراوا ڏک پنهنجي ذات تي طاري ڪري لکيو هو جنهن سان ڪهاڻيءَ ۾ سچائي جو تاثر پيدا ٿي پيو، ائين ٻي ڪا ليکڪا نه ڪري سگهي آهي، پر ٿرڊ پرسن (غائب) ۾ لکڻ جي باوجود شگفته جي ڪهاڻي ۾ اهڙو تاثر اڀري ٿو، جهڙو ذاتي تجربي مان پيدا ٿيندو آهي، ڇاڪاڻ جو هن هڪ حساس عورت وانگر هر اها ڳالهه دل تي محسوس ڪئي آهي، جيڪا سندس ذات جي نفي ڪري ٿي يا ان کي بي مانو ڪري ٿي. ان ڪري چئي سگهجي ٿو ته شگفته شاهه سنڌي ڪهاڻيڪارن جي موجوده ٽهيءَ ۾ هڪ منفرد ۽ اهم جاءِ والاري ٿي.
ڊاڪٽر فهميده حسين