عورت جي هڪ ڪٿا
”آخر آپا خيرالنساءِ جو ٻڌي استادياڻيون پريشان ڇو ٿي ويون آهن؟“
هن ڪي گهڙيون مون کي ڏٺو ۽ پوءِ چيائين، ”آپا خيرالنساءِ هن شهر جي تمام سينئر هيڊ آهي ۽ وڏن وڏن اسڪولن کي تمام سهڻي انداز ۾هلائي چڪي آهي. هوءَ هونئن ته تمام سٺي آهي پر ڊسيپلين قائم ڪرڻ ۾ الاهي سخت مشهور آهي. نه پاڻ دير سان اسڪول اچي ۽ نه ئي ٻين لاءِ اهو برداشت ڪري. مطلب ته صرف پڙهائي، اڌ ڏينهن جي موڪل لاءِ به درخواست وٺندي آهي ۽ وقت جي پابنديءَ ۾ سختيءَ سان ورتاءُ ڪندي آهي. مختصر طور اهو ته هوءَ انتهائي بااصول آهي.“
”اوهه!... اها ڳالهه آهي.“ مون چيو. الائي ڇو دل ۾ ڪنهن حد تائين اهو ٻڌي تمام گهڻو خوشٿيس ڇو ته خود مون کي ڊسيپلين ۽ بااصول ماڻهو پسند آهن. ڪا ٽيچر اسڪول اچڻ جي ٽائيم کان اڌ ڪلاڪ ليٽ پئي اچي. ڪا ڪلاڪ ليٽ پئي اچي ۽ ڪي پڙهائڻ ۾ دلچسپي نٿيون وٺن يا ٻي ڪا بي اصولي جي ڳالهه آهي تهاهي ڳالهيون درست ٿي وڃن اصل هنگامو انهن استادياڻين مچايو پئي جيڪي ”وريتيون“ هيون ۽ ”ٻاريتيون“ هيون جن سان انيڪ مجبوريون هيون. صبح جو نيرن ٺاهڻ، ٻارن کي تيار ڪري اسڪول موڪلڻ، جيڪڏهن اسڪول ڇڏڻ لاءِ ڪو ٻيو ماڻهو ناهي ته پاڻ ٻارن کي اسڪول ڇڏي اچڻ ۽ پوءِ ٻارن جي پيءُ جا ڪم ڪرڻ ڪڏهن ٻنپهرن جي ماني لاءِ اڳواٽ اٽو ڳوهي ۽ ڀاڄيون وڍي فرج ۾ رکي اچڻ ڪري دير سوير ٿيڻ لازمي آهي پوءِ وري اهڙي سخت هيڊ هجي جيڪا وقت جي پابندي لازمي سمجهي ته پوءِ مسئلا ته ٿيندا.
ٻه ٽي ڏينهن ته خير سان گذريا. بظاهر ته اڃا تائين آپا خيرالنساءِ هڪ سينئر، بردبار ۽ سٺي هيڊ محسوس ٿي پر جلد ئي اهي ڳالهيون ٿيون جن جو ڊپ هو. آپا خيرالنساءِ ميٽنگ رکي جنهن ۾ هن ڊسيپلين ۽ وقت جي پابنديءَ کي لازمي ڄاڻايو۽ ڪنهن گهرو مجبوري خاطر يا ٻارن خاطر Short Leave يا اڌ ڏينهن جي موڪل نه وٺڻ جي تاڪيد ڪئي. اسان جهڙن ٽيچرن جو ته خير هو جو اسين ته ٽائيم تي اچڻ وڃڻ واريون هونديون هيوسين پر مسئلو ته ”وريتين“ ۽ ”ٻاريتين“ جو هو. باقي اسان جهڙيون غير شادي شده ٽيچرز جيڪي يقين ٿوريون ئي هيوسين انهن اهڙين ڳالهين کي ايڏي اهيمت نه ٿي ڏني. ان ڪري اسان لاءِ اڃان ته ڪو مسئلو ڪو نه ٿيو هو البته ٻين سان ٿيڻ لڳو. هڪ ڏينهن هڪ ٽيچر اسٽاف روم ۾ صبح جو اندر اچڻ سان ئي رڙڻ شروع ڪيو:
”آپا جو پنهنجو گهر وارو ته ڪڏهوڪو گذاري ويو آهي ته اولاد اٿس ئي ڪونه اڪيلي آهي گهر ۾ تڏهن ئي ته اسان جهڙين عورتن جو احساس ئي ڪونهيس. اسين به ڇا ڪريون گهر کي منهن ڏيون، ٻارن کي اسڪول موڪليون، مڙس کي نيرن ڏيون... آخر ليٽ سيٽ ته ٿي ويندي نه...؟ ۽ وري هتي روز روز آپا جا دڙڪا ٻڌون. ڇا ڪريون نوڪري ڪرڻ کان سواءِ به گذارو نٿو ٿئي، نه ته گهر ۾ نه ويهي رهون.“
... ۽ پوءِ سڀني ”وريتين“ ۽ ”ٻاريتين“ جي زبان تي اهي ئي جملا رهڻ لڳا. ائين ڪجهه مهينا گذريا، شڪايتون به ٿينديون هيون، دڙڪا به پوڻ لڳا. هڪ ڀيرو آئون به ڪجهه دير سان شايد صرف پنج منٽ دير سان اسڪول پهتيس پوءِ ڊڄندي ڊڄندي آپا جي آفيس پهتيس، آپا کي سلام ڪيم ته سلام جو جواب ڏيڻ کان پوءِ چيائين، ”گهٽ ۾ گهٽ واهان کي ته دير سان اچڻ نه گهرجي.“
”آپا، گاڏي هڪ آهي پهرين ڊرائيور ڀاءُ جي ٻارن کي اسڪول ڇڏڻ ويندو آهي ڇو جو انهن جو ٽائيم اڳي جو آهي پوءِ مونکي هتي ڇڏي ويندو آهي. اڄ اتفاق سان دير ٿي ويئي نه ته روز ٽائيم تي ايندي آهيان.“ اهو چوندي آفيس مان نڪري آيس.
مان نڪرڻ کان پوءِ مون کي ڏاڍو ڏک ٿيو. شايد اسان پابنديءَ سان اچڻ وارا هلڪي ڦلڪي غلطي درگذر ڪرڻ جي خواهش رکندا آهيون. هونئن به آئون هر ڪم وقت تي ڪندي آهيان، پڙهائيءَ ۾ ڌيان ڏيڻ، ۽ هر ڏنل ذميواريءَ کي پورو ڪرڻ ضروري سمجهندي آهيان. محض اڄ پنج منٽ ليٽ اچڻ ڪري مون سان آپا درگذر ڇو نه ڪيو...؟ بهرحال جلد ئي پوءِ ذهن مان اها ڳالهه نڪري وئي. پندرهن ويهن ڏينهن کان پوءِ وري هڪ دفعو ڏهه منٽ دير سان پهتيس ته ان ڏينهن آپا چيو، ”آخر توهان سان ڪهڙومسئلو ٿي ٿو سگهي. توهان ته شادي شده ڪو نه اهيو. نه مڙس جي ذميواري نه ٻارن جي مسئلي جو بهانو پوءِ توهان دير ڇو ڪئي؟“
ان کان اڳ جو هوءَ وڌيڪ ڪجهه چوي ها هڪ ٻي ”غير شادي شده“ ٽيچر پڻان مهل پهتي. پوءِ ته ٻنهي کي ڪجهه دڙڪا مليا. اسين ٻئي ڪنڌ هيٺ ڪري آفيس کان ٻاهر نڪتيون سين ته مون هن کي چيو، ”غير شادي شده هئڻ به جُٺ آهي. اسڪول ۾ هر اهم ذميواري اسان کي ملندي آهي ته نوجوان ۽ غير شادي شده آهن ان لاءِ انهن تي گهر جي ڪا به ذ۾يواري ڪانهي. حالانڪه اسان به نوڪري ڪريون ٿا ۽ گهر وڃي گهر جا ڪمڪار به ڪريون ٿا اسان تي به ذميواريون آهن.“
”ڏس نه...“ هن چيو. ”آپا سمجهي ٿي ته غير شادي شده ٽيچرن جو ڪو مسئلو ئي ڪونهي اسان به گڏيل ڪٽنب تحت رهون ٿا. ڪڏهن گاڏي ڪو ٻيو کڻي وڃي، ڪڏهن ڊرائيور موڪل تي، ڪڏهن رڪشا ملڻ ۾ اسان کي به دير سوير ٿي سگهي ٿي.“
اسان جا مسئلا اسان سان پر سچ پچ ته شادي شده ٽيچرن جي حالت ڏسي رحم ايندو هو. ننڍرن ٻارن سان اوجاڳو ڪرڻ، ڪڏهن نرسري ۽ ڪي جي پڙهندڙ ٻارن کي صبح جو سوير اٿارڻ، تيار ڪرڻ ۽ اسڪول موڪلڻ، ڪڏهن ڪنهن بيمار ٻار کي ڇڏي اچڻ ۽ پوءِ هر وقت ان لاءِ پريشان رهڻ عام ڳالهه هئي، جڏهن سندن ٻارن جي اسڪول۾ امتحانن ڪري سوير موڪل ٿيندي هئي ته اسڪول مان وڃي انهن کي وٺي پنهنجي اسڪول اچڻ ۽ اتي انهن کي سنڀالڻ ۽ وندرائڻ به مسئلو هوندو هو. مٿان وري انهن کي به پڙهائڻ، گهر جو ڪم نوڪريءَ تان وڃڻ بعد ڪرڻ... مطلب ته ورڪنگ وومن جو حشر ڏسي رحم ايندو هو. ان کان علاوه گهرن جا مسئلا، ڪنهن سان مڙس جو جهيڙو ته ڪنهن سان سس جو، ڪنهن سان ساهرن جا جهيڙا ته ڪنهن سان ڪا ٻي جٺ.
اڪثر ڪري ته کين صبح جو ڦڻي ڏين جي به فرصت نه هوندي هئي اها به اسڪول ۾ اچي ڏينديون هيون. بس پڙهيل لکيل عورت جي اها ئي وڏي ڪاميابيآهي ته هزار پريشانين ۽ مسئلن جي باوجود به هوءَ ٻاهر پاڻ کي ٽپ ٽاپ رکندي آهي. فيشن ۽ ميڪ اپ جي ميچنگ سان پاڻ کي فريش رکندي آهي. اسان وٽ هو ڪڏهن اهڙا ڏک اورينديون هيون ته ڪڏهن وري سڀ ڳالهيون وساري سنگت سان ڪچهري ڪري ڪجهه ٽهڪ ڏئي وقت گذاري ڇڏينديون هيون.
... ۽ ... پوءِ... ڪجهه مهينن کان پوءِ هڪ حيرت انگيز تبديلي آئي. اها آپا خيرالنساءِ جيڪا ويهن پنجويهن سالن جي نوڪريءَ ۾ دير سان اسڪول نه پهچندي هئي. اها هاڻي دير سان اچڻ لڳي. پوءِ خبر پئي ته هن پنهنجي ڪنهن مائٽياڻيءَ جي ٻارڙي وٺي نپائڻ جي ذميواري کنئي آهي. تڏهن ايڏي پتڪڙي بارڙيءَ کي سنڀالڻ دوران کيس انهن سڀني مجبورين جي خبر پئجي وئي جن بابت کيس ”ٻاريتيون“ هيترا دفعا ٻڌائڻ سان به قائل ڪري نه سگهيون هيون.
... ها... هاڻي ”ٻاريتين“ تي به دير سان اچڻ تي پڇا نه ٿيندي هئي ۽ اڌ ڏينهن جي موڪل به ملڻ لڳي ان ڪري هاڻ ڪنهن کي به اپا خيرالنساءِ سان ڪا به شڪايت نه رهي هئي ڇو ته ”ماءُ“ بنجڻ سنا آپا خيرالنساءِ جي سموري شخصيت ۾ تبديلي اچڻ لڳي هيئ توڙي جو هن خود هن ٻارڙيءَ کي جنم نه ڏنو هو. هوءَ انتهائي مهربان ۽ شفيق بنجي وئي ۽ لهجي توڙي رويي جي اڳوڻي ڪڙاڻ الائي ڪيڏانهن هلي وئي هئي. هاڻي اڪثر هوءَ ٽيليفون تي بار ابر ٻارڙيءَ کي سنڀاليندڙ ”آيا“ کي بارڙيءَ جي کاڌي پيتي ۽ مختلف ڪمن بابت هدايتون ڏيندي نظر ايندي هئي ۽ ڪڏهن هوءَ اسڪول مان وڃي گهر چڪر هڻي ٻارڙيءَ جي خبرچار وٺي ايندي هئي. ڪڏهن ٻارڙي بيمار هوندي هئي ته ڄن آپا جي ننڊ ڦٽي پوندي هئي... مطلب ته مائرن جا ڇا مسئلا هوندا آهن خاص ڪري، ورڪنگ وومن جا... اها آپا خيرالنساء کي چڱيءَ طرح ڄاڻ ملي چڪي هئي. جيڪا عورت ڊسپلين جي باري ۾ ايڏي سخت گير مشهور هوندي هئي. هڪڙي ننڍڙي ٻارڙيءَ ان ڊسيپلين جو بنياد لوڏي ڇڏيو هو.”مامتا“ اهڙو ئي جذبو آهي، جيڪو عورت کي بدلايو ڇڏي.
... وقت گذريو پئي. آپا خيرالنساءِ سڀني سان هڪجهڙو ۽ شفقت ۽ محبت جو ورتاءُ پئي ڪيو. هاڻي نه هن کي ڪنهن سان ۽ نه وري ڪنهن ٽيچر کي هن کان شڪايت هئي... جو.. اوچتو وري هڪ خبر ڌماڪي جيان اسٽاف روم ۾ آئي ته آپا خيرالنساءِ جو ٽرانسفر ٿي ويو. آپا خيرالنساءِ هلي وئي. هن جي شفقت، محبت ۽ برابريءَ جو ورتاءَ به هليو ويو. نئين هيڊ آئي هئي. نوان جهيڙا هئا، نوان مسئلا هئا... خاص طور وري ”وريتين“ ۽ ”ٻاريتين“ جي هاءِ گهوڙا شروع هئي ڇو... ته... نئين هيڊ به بي اولاد هئي.