لَو مئريج
ڪيترن ئي ڏينهن تائين جڏهن ڪوششن جي باوجود به اسان جا مائٽ اسان جي شاديءَ لاءِ راضي نه هئا، تڏهن اسان به ”لَوِ اسٽوري“ جي ڪلائمڪس تي پهچي وياسين ۽ ٻنهي مائٽن کي ڌمڪي ڏني ته جيڪڏهن هو اسان جي شادي نه ڪرائيندا ته اسان ٻئي هڪ ئي ڏينهن ۽ هڪ ئي وقت زهر کائي پنهنجو انت آڻينداسون. (گهر مان ڀڄي ڪورٽ مئريج ڪرڻ جو آئيڊيا به ذهن ۾ آيو هو پر ان دور ۾ منهنجي کيسي ۾ ٽڪو به نه هوندو هو، سو رڪشا جي ڀاڙي جيترا پئسا نه هئڻ ڪري اهو فيصلو ڊراپ ڪرڻو پيو.) سو نيٺ خودڪشيءَ جي ڌمڪيءَ اثر ڪيو ۽ اسان جا مائٽ راضي ٿيا. ائين پوءِ مڱڻو ڪري اهو شرط رکيو ويو ته جيستائين مون کي نوڪري نه ملندي، شادي نه ٿيندي. سو نيٺ نوڪري به هٿ ڪيم ۽ ائين منهنجي ۽ ليليٰ جي ”لَو مئريج“ وڏي ڌام ڌوم سان ٿي. اسان هڪ ٻئي کي حاصل ڪري پنهنجي ننڍڙي گهر ۾ انتهائي خوش هئاسين ۽ محبت جي نشي ۾ ايترا مخمور هئاسين جو وقت گذرڻ جو احساس ئي نه ٿيو. ايستائين جو شاديءَ کي سال ٿي ويو ۽ شاديءَ جي پهرين سالگره واري ڏينهن ليليٰ مون کي چيو هو:
”ڊارلنگ! اسان شاديءَ جي سالگره ۾ ڪنهن کي به انوائيٽ نه ڪنداسين ۽ جيستائين حياتي هوندي، چاهي ڪجهه به ٿئي، سڀ مصروفيتون ڇڏي، ان ڏينهن گڏجي ويهنداسين. اهو ڏينهن اسان جو فقط هڪٻئي لاءِ هوندو ۽ ها! اسان اڄ اکن اها روايت به وجهون ٿا ته هر سال شاديءَ جي سالگره تي اسٽوڊيو ۾ هلي گڏ فوٽو گراف ضرور ٺهرائينداسين ۽ ائين هڪڙو آلبم ٺاهينداسين جنهن ۾ فقط اهي فوٽو هڻنداسين جيڪي اسان ويڊنگ اينيورسريءَ جي موقعي تي ڪڍرائينداسين.“
مون کي ليليٰ جو ڏنل اهو آئيڊيا تمام گهڻو پسند آيو ۽ اڄ تائين اسان پنهنجي وچ ۾ ٿيل ان معاهدي تي عمل ڪندا آهيون. اهڙيءَ طرح ان البم ۾، جنهن جي مٿان ليليٰ گلن واري سهڻي پني تي خوصبروت لفظن ۾ The Album of love لکي ان جي ڪوَرَ جي مٿان ٽرانسپيرنٽ پلاسٽڪ ڪَوَر چاڙهي ڇڏيو آهي ان ۾ ڏهه فوٽو لڳي چڪا آهن.
جي ها! ڪجهه ڏينهن اڳ اسان جي شاديءَ جي ڏهين سالگره خير سان ٿي گذري ۽ هينئر آئون ”البم آف لَو“ کولي ڏسي رهيو آهيان. هيءَ پهرئين صفحي تي اسان جي شاديءَ جي تصوير آهي. ڪنوار جي روپ ۾ ليليٰ ڄڻ ته حُور لڳي رهي آهي. خير آئون به ته شهزادو لڳي رهيو آهي!
۽ هيءَ شاديءَ جي پهرين Anniversary جي تصوير آهي. اسان ٻنهي جا چهرا خوشيءَ، سڪون ۽ آشائن جي جذبن سان ٽمٽار آهن.
۽ هيءَ شاديءَ جي ٻي سالگره تي نڪتل تصوير. اسان ٻنهي جا مرڪندڙ چهرا آهن. اسان جي وچ ۾ ويٺل جمشيد، جنهن کي اسان پيار مان ”جمي“ چوندا آهيون، جنهن جي عمر ان مهل اٺ نو مهينا هئي.
۽ پوءِ اڳتي ڪا ”نئين“ ڳالهه ڪانهي، سواءِ ان جي ته سال به سال نڪتل تصويرن ۾ ليليٰ مسلسل ٿولهه ڏانهن مائل ٿيندي نظر اچي رهي آهي ۽ آئون پڻ بيڊولو ٿيڻ سان گڏ تسلسل سان گنجو ٿيندو نظر پيو اچان ۽ اسان سان گڏ بيٺل ٻارن جو تعداد وڌندو پيو وڃي ۽ گذرندڙ وقت سان گڏ هر سال جي تصويرن ۾ اسان جي چهري تان مُرڪ آهستي آهستي غائب ٿيندي نظر اچي رهي آهي.
۽ هي اهو فوٽو آهي، جيڪو اسان ڪجهه ڏينهن اڳ پنهنجي شاديءَ جي ڏهين سالگره تي ڪڍراوي آهي. اسنا جي اڳيان پنج ٻار بيٺل آهن. ٽي پٽ آهن اسان کي ۽ ٻه نياڻيون جن کي فوٽو گرافر عمر جي تسلسل مطابق اهڙيءَ ريت ترتيب سان قطار ۾ بيهاريو آهي جو ڄڻ ”سيڙهي“ بنجي وئيآهي. هن تصوير ۾ ليليٰ جي چهري تي مرڪ جو نالو نشان به ڪونهي، پر هوءَ ڄڻ ڪاوڙ مان ڦوڪي بيٺي اهي ۽ منهنجي چهري تي زوريءَ سجايل مرڪ آهي جنهن مان خوشيءَ جو تاثر گهٽ پر تڪليف جو تاثر زياده پيو بکي. تڪليف ڪيئن نه ظاهر ٿئي. آخر شاديءَ جي ڏهين سالگره واري ڏينهن اسان ”حسب معمول“ جهيڙو ڪندا رهيا هئاسين ۽ پوءِ پنهنجي عادت مطابق منهنجي ”گجگوڙ“ جي جوا ۾ هن مون کي ريڪ تان هڪڙو ڪتاب کڻي وهائي ڪڍيو، جيڪو مون ته پٺن تي روڪڻ جي ڀرپور ڪوشش ڪئي هئي، پر پوءِ به هن منهنجي مٿي جي رَن وي يعني وارن کان خالي حصي تي لينڊ ڪيو هو. خير هونءَ ليليٰ ايڏي به ظالم ڪانهي. هوءَ رحم جي جذبي کي آڏو رکندي هلڪن ڦلڪن ”هٿيارن“ سان جنگ ڪندي آهي، جن سان ”ٽٽڻ ڦٽڻ“ يا زخمي ٿيڻ جو چنس نه هجي، پر بدقسمتيءَ سان هن ڀيري شايد بي خيالي مان (هاءِ ڙي منهنجي خوشفهمي) هن اهڙو ڪتاب اڇلي ”حملو“ ڪيو هو جيڪو وزن ۽ سائز جي حساب سان ڪافي Heavy هو. شڪر جو وڌيڪ ”تباهه ڪاري“ ڪرڻ بجاءِ هن فقط ڪجهه ”ڊينٽ“ ڪري وڌا هئا ۽ هڪ عدد گومڙو منهنجي ٽِنڊ تي اڀري چڪو هو. ان لاءِ فوٽو ڪڍرائڻ مهل جڏهن مون مرڪڻ جي ڪوشش ٿي ڪئي ته گومڙي مان نڪرندڙ سُور جي (الفا، گاما اينڊ بيٽا ريز نما) لهرن مرڪ کي تڪليف جي آثارن ۾ بدلائي ٿي ڇڏيو.
ها، اسان جي شاديءَ جي چئن سالن کان پوءِ ئي اسان هڪٻئي آڏو ”گهريلو جنگي محاذ“ جي ميدان ۾ لهي آيا هئاسون ۽ هر ٻئي ٽئين ڏينهن جهيڙا ڪرڻ اسان جو معمول بنجي ويو. انهن ئي ڏينهن کان مون کيس ”ليليٰ“ چوڻ بجاءِ ”بيگم صاحبه“ چوڻ شروع ڪيو، ڇو ته هڪ پاسي ته وقت جي بمباريءَ اسان جي وجودن جي اصل شڪل شبيهن کي ڪافي ڇيهو رسايو هو ان ڪري نه ته هوءَ شڪل صورت ۽ بدن مان ڪنهن طرح ”ليليٰ“ ٿي لڳي ۽ نه ئي ”مجنون“ ڪنهن گنجي ۽ عينڪ پائيندڙ شخص کي پڪاري ٿي سگهجيو. ان جو ٻيو سبب اهو هو ته الائي ڇو (اڪثر سوچيندو آيهان ته ان مسئلي بابت ڪنهن نسفسياتي ماهر کان پنهنجو سائيڪو ايناليسيز ڪرايان. (لفظ ”بيگم صاحبه“ ٻڌندي ئي ذهن ۾ ”ٽارزن ڪي واپسي عرف هنٽر والي“ جهڙو ڪو تصور ذهن ۾ اچي ويندو اهي. ٻئي پاسي هوءَ... جيڪا شاديءَ جي ٻن سالن تائين اڪثر هوءَ منهنجي متعلق ٻين سان هن ريت ڳالهائيندي هئي.
”هُو بس اچڻ وارا هوندا...“
”هُننن کي مون ٻڌايو هو...“ وغيره.
۽ مون کي سدائين ”ٻڌو ته...“ چئي مخاطب ٿيندي هئي (حالانڪ شاديءَ کان اڳ ۾ هوءَ منهنجو نالو وٺندي هئي)... هاڻي ”جميءَ جا پيءُ...“ ڪري مخاطب ٿيندي آهي.
بهرحال هڪ ڳالهه آئون اڃان به چوندس ۽ مڃيندس ته اسين ڪيترا به جهڳڙا ڪريون پر هڪٻئي تي اڄ به ساهه ڇڏيون ٿا. هوءَ بيمار هوندي آهي ته منهنجو چين کسجي ويندو اهي ۽ جي مونکي ڪجهه ٿيندو آهي ته هن جو سک ڦِٽي پوندو آهي. اسان ۾ ڪيترا اختلاف هودني به اسان کي هڪٻئي کان سواءِ ڪا نه سرندي آهي. اهو ئي سبب اهي جو اسان هڪٻئي کان ڪيترا ئي ناراض ڇو ه هجون ۽ چڍاهي اسان ۾ ڳالهه ٻولهه بند ڇو نه هجي پر پوءِ به Wedding Anniversary واري ڏينهن گڏجي وڃي اسٽوڊيو ۾ تصوير ضرور ٺهرائيندا آهيون. هن ڀيري به صبح جو ٿيندڙ جهيڙي جي باوجود به مون آفيس مان معمول جيان ان تاريخ تي موڪل ڪئي ۽ اسان جي هڪٻئي سان ڳالهه ٻولهه بند هئي پوءِ به اسان گڏجي وياسين فوٽو ڪڍرائڻ. اسٽوڊيو ڏانهن وڃڻ ۽ گهر ڏانهن موٽي اچڻ دوران اسان هڪٻئي سان هڪ لفظ به نه ڳالهايو. پوءِ نيٺ جڏهن هن مون لاءِ ورتل Wishing Card مونکي ڏنو ته مون به ٿوري دير اڳ لڪائي آندل ڪيڪ سندس اڳيان اچي رکيو ۽ پوءِ اسان ٻئي کِلي پيا هئاسين.
آئون اڃا “The album of love” ڏسي رهيو آهيان ته هوءَ اوچتو اچي نازل ٿي آهي ۽ ”بمباري“ شروع ڪري ڏني اٿس:
”واهه!... سائين جن صبح کان رڳو آرام فرمائي رهيا آهن. ڪلاڪ تائين اخبار پڙهي آهي ۽ هينئر نواب ٿيو ويٺو آهين ۽ هڪڙي آئون ته مِلي وئي آهيان مفت جي نوڪرياڻي. مردن کي ڇاهي؟ موڪل جي ڏينهن سمهي ننڊون ڪن. اخبارون ۽ رسالا پڙهن، ٽي وي ڏسن، پر اسان عورتن لاءِ ته ڪو به ڏينهن ڪونهي موڪل جو، جيئن چوڻي آهي ته چري جهڙي پيڪين تهڙي ساهرينُ.
”واقعي، سچي ٿي چئين، جهڙي پنهنجي گهر ۾ هئينءَ، تهڙي ئي مون وٽ. مون به ”جوابي حملو“ ڪيو آهي. ”ڇا... آئون چري آهيان!؟“
”هاڻي مان پنهنجي زبان سان ڪيئن چوان...“
هن ڪاوڙ مان ٽيبل تان گلدستو کڻي مون ڏانهن ”نشانو ٻڌو“ ته سندس ارادن کان باخبر ٿي بلال عرف ”ببلو“ رانڀاٽ ڪري ڄڻ خطري جو سائرن وڄائي ٿو.
”آخر ڪهڙي آفت اچي وئي آهي...؟“ چوان ٿو.
”توکي گهڻا ڀيرا چيو اٿم ته ٽيليفون، بجلي ۽ گيس جو بل وقت تي پيئاري ڇڏيندو ڪر پر هميشه ڏنڊ جا پئسا ڀريندين، باقي وقت تي ڪم ڪو نه پڄندئي... ٽيليفون جي بل جي Due Date گذري چڪي آهي، گيس جو بل مهينن کان ڪو نه ڀرايو آهي ۽ بجليءَ جي بل ادا ڪرڻ جي سڀاڻي آخري تاريخ آهي. هوڏانهن ببلوءَ جي هيڊمسٽريس ڪيترا ڀيرا فون ڪيو آهي ببلوءَ جي پڙهائي بابت رپورٽ وڄڻ لاءِ. اهو پڻ چيو اٿس ته جيڪڏهن هفتي کن ۾ اسان ٻئي رپورٽ وٺڻ نه وينداسين ته هوءَ ببلو کي اسڪول مان ڪڍي ڇڏيندي. هوڏانهن روز رڙيون پئي ڪريان ته روبيءَ جي ڪي. جي ۾، ايڊميشن ڪرائڻي آهي. باقي ڪجهه ڏينهن بچيا آهن داخلائون ختم ٿيڻ ۾.“ هن گلدستو رکندي يڪساهي چيو.
”بيگم صاحبه! ڪجهه ڪم ته تون به ڪري ڇڏيندي وڃ. مان هڪڙو ڄڻو ڪهڙا ڪهڙا...“
”ها!... تون چڱو جو هڪڙو ڄڻو ايڏا ڪم ٿو ڪرين. آئون جا هڪڙي ڄڻي سڄو ڏينهن ڪم ڪار ڪري اڌمُئي ٿيندي آهي. گهر کي ڏسان يا ٻاهر جي ڪريان...“ هوءَ منهنجي ڳالهه اڌ ۾ ڪٽيندي چيو ٿي.
”آخر آئون ئي انهن سڀني ڪمن کي مُنهن ڏيندو آيو آهيان... ٻيو تنهنجو بابا...“
”جميءَ جا پيءُ... آئون چئين ٿي ته اسان جي جهيڙن ۾ منهنجن مائٽن جو نالو به نه وٺندو ڪر. اڙي هن جو مون تي اهو ئي سڀ کان وڏو احسان اهي ته هو تو سان منهنجي شادي ڪرڻ لاءِ تيار ٿي ويو هو.“
”دراصل ان جو سبب اهو آهي ته هو پهرين کان وٺي اڄ ڏينهن تائين مون کي ناپسند ڪندو اهي. ان لاءِ هن سوچيو ته هو مون کي اهڙي سزا ڏئي جيڪا منهنجي سڄي زندگي برباد ڪري، ان ڪري هو تنهنجي شادي مون سان ڪرڻ تي راضي ٿي ويو هو...“ اهو چوندي آئون اڳئين حملي لاءِ تيار ٿي پوزيشن سنڀالي ويٺس.
”ڇا!...؟ مون تنهنجي زندگي برباد ڪئي آهي. ائي... الاهي ڪهڙي ساعت مت ڦري هيم جو توکي ڏسي پسند ڪيو هئم...“ هوءَ چئي رهي هئي ته اوچتو ماريه، اسان جي ڌيءَ، ڪمري ۾ داخل ٿي. سندس هٿن ۾ اسڪول جا ڇڳل بُوٽ هئا. هن ماءُ کي چيو:
”اميءَ هي نوان شوز ته پندرهن ڏينهن ۾ ئي ڦاٽي پيا آهن.“
”بس راڻي ڇا ڪريان. مون ۾ سڀ کان وڏي اها ئي ته خامي آهي ته جن به شين ۽ ماڻهن کي ”معياري“ سمجهي حاصل ڪيم سي اڳتي هلي ”غير معياري“ نڪريو پون. مسئلو ته اهو آهي ته شيون ته مٽائي به سگهجن ٿيون پر ماڻهو ته...“ هوءَ مون ڏانهن ڏسي جملو اڌ ۾ ڇڏي ڏئي.
”ها ها! مون ته توکي رڳو ڏک ڏنا آهن ۽ تو ته ڄڻ مون کي سک ڏيئي ڇڏيا آهن“ ماريه جي وڃڻ کان پوءِ مون کيس چيو. ”مون کي خبر آهي، ته ڪيئن نارَ جي ڍڳي جيان وهي اوهان لاءِ ڪمايان ٿو. توکي ان جو پر قدر ئي ڪهڙو. پاڻ نوڪري ڪرين ها ته خبر پوئي ها ته ڪمائڻ ڪيڏو نه ڏکيو آهي...“
”جميءَ جا پيءُ، مون کي اهو ڪمائڻ جو مهڻو نه ڏيندو ڪر. ائي الله... ڪهڙو نه زمانو اچي ويو آهي جو مرد پنهنجن زالن کي ذري ذري ڳالهه تان مهڻا طعنا ڏيڻ لڳا آهن. اڳ ۾ چوندا هئا ته زالون گهر ٿيون ڦٽائين، نفرتن جون باهيون ٿيون ٻارين، پر... منهنجا موليٰ...! اڄڪلهه اسان جا مرد گلا غيبت مهڻن ڏيڻ ۽ هتي جي هُتي پهچائڻ ۾ زالن کي ته الاهي ڪيترو پوئتي ڇڏي ويا آهن... توبهه... توبهه...“ هن چيو.
”چڱو هاڻي اجايو مٿو نه کاءُ...“
”مون کي ڪو شوق ڪونهي تو سان ڳالهائڻ جو. آئون ته اهو چوڻ لاءِ آئي هيس ته سائين جن آخر ڀاڄي ڪيڏي مهل آڻيندا. اڄ موڪل جو ڏينهن آهي. تون رڳو ويهي پلنگ ڀڃيندين، پر ڪاوڙهو تپي ويو اهي. آخر سيڌو ڪيڏي مهل ايندو ته سوير ماني ٽڪي جي ڪري وٺان. توکي ڇاهي، گرميءَ ۾ چلهه جي ڀرسان ته آئون ٿي سڙان نه. اڃا ٻارن کي وهنجارڻو به اٿم. اڄ صفائي واري مائي به ڪانهي آئي، اڃا اهو ڪم آهي. ائي منهنجي ته چيلهه چٻي ٿي وئي آهي. هيءَ به ڪا زندگي آهي؟“
هن ڪمري مان ويندي ويندي چيو ته مون به ڪاوڙ مان “The album of love” بند ڪري الماريءَ تي ڦٽو ڪيو ۽ ٿوريءَ دير بعد رڌڻي ۾ وڃي ليليٰ کي چوان ٿو:
”سانئڻ! ڇٻي ڏيو ته غلام سودو سلف وٺي اچي.“
”هان! وٺ.“ هن ڄڻ ڇٻي مونکي اُپلي هنئين. آئون اها ”ڪيچ“ ڪري رڌڻي مان نڪرڻ وارو هيس ته اوچتو هوءَ مٺڙي انداز ۾ چوي ٿي:
”جميءَ جا پيءُ...“
”ڇا هي.“ بيزاريءَ مان جواب ڏيان ٿو.
”هي تنهنجي لاءِ صبح کان محنت ڪري کير کارڪون ٺاهي ٻارن کان لڪائي رکيون اٿم. توکي وڻنديون آهن نه.“ هن کير کارڪن جو پيالو مون ڏانهن وڌايو ته منهنجو موڊ هڪڙي لحظي ۾ خوشگوار ٿي ويو ۽ چوان ٿو:
”نه... اڃا رک. ڀاڄي وٺي اچان پهرين. سچي ته الاهي گرمي آهي. پوءِ رڌڻي ۾ بيهڻ عذاب ٿي پوندو ۽ ها، مون به سوير ئي اڄ ٻوڙ لاءِ بصر وڍي فرج ۾ رکي ڇڏيو آهي. تون ڪم ۾ مصروف هئين نه...“
”توکي ڪيترا ڀيرا چيو اٿم ته اهڙا ڪم نه ڪندا ڪريو. مون کي سٺو نه لڳندو آهي. اهي ڪم مرد نه ڪندا آهن.“
”اهو ڪهڙي ڪتاب ۾ لکيل اهي ته ننڍا وڏا گهر جا ڪم ڪرڻ سان مرد جو شان گهٽجي ويندو آهي ۽ تون به ته منهنجا ڪم ڪري بار هلڪو ڪندي آهي.“
”ڪهڙا؟“
”خبر اٿم ته بچت وارن پئسن مان تون گيس جو بل ادا ڪندي رهي آهين ۽ ٻارن جي اسڪول جي رپورٽ به وٺڻ لاءِ ويندي رهي آهين ۽ منهنجن فائلن جا پنا سدائين سنڀالي ترتيب سان فائلن ۾ وجهي رکندي آهين.“
هوءَ مرڪي ٿي ۽ آئون به مرڪدو ڇٻي کڻندو، اڱڻ ۾ فٽبال راند ڪندڙ ٻارن جي بال کان پاڻ بچائيندي ڀاڄي وٺڻ لاءِ گهر کان ٻاهر نڪران ٿو.