سنڌ سُڪار ۽ عالم جي آبادي
سائين سدائين ڪرين مٿي سنڌ سُڪار جي ٻي سٽ ۾ عالم سڀ آباد ڪرين لکي ڀٽائي ڀلاري دنيا کي اهو سنيهو ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي ته سنڌ جا ماڻهو امن جا امين ۽ جڳ جهان جا گهڻگهرا آهن. اهي جتي سنڌ لاءِ سُڪار مڱن ٿا تتي عالم جي امن لاءِ به ٻاڏائين ٿا. عالمي امن جو اهو تصور جيترو ان وقت اهم هو هن وقت ان کان به وڌيڪ اهم آهي ڇاڪاڻ ته هن وقت جي دنيا جي مجموعي مانڊاڻ تي نظر وجهجي ٿي حالتن جي سنگيني جو اندازو ٿي وڃي ٿو. دنيا ڪٿي بيٺي آهي ۽ ڪيڏاهن ڪرهو ڪاهي وڇي رهي آهي؟ دنيا کي ڪاهي هلڻ وارا وري ان کي ڪيڏاهن وٺي وڃڻ جي سڌ رکن ٿا. دنيا جي ادارن پاران جيڪي به انگ اکر پڌرا ٿين ٿا انهن انگن اکرن مان دنيا جي صورتحال جو هڪڙو روپ جهلڪي ٿو. هڪڙو روپ ان جي ڪري جو اهي انگ اکر به ڪو ايترا ٽامي اکر نه هوندا آهن جو مٽجي نه سگهن. ادارا پنهنجي سهولت خاطر انهن انگن اکرن سان کيڏندا رهن ٿا. انگن اکرن جي اها راند يونين ڪائونسل جهڙي ننڍڙي يونٽ کان وٺي جڳ جهان کي هلائيندڙ ادارن تائين هڪجهڙي آهي. گلوءَ جو کوڙو سڄي دنيا جو پسنديده کوڙو آهي. گلوءَ جي کوڙي دنيا ۾ جيڪا گڙٻڙ پکيڙي آهي، اها به ڪنهن کان ڳجهي ڪانهي. انهي جي باوجود انگن اکرن کي ڏسجي ٿو ته اهي انگ اکر دنيا جي ابتريءَ جي جيڪا تصوير پيش ڪن ٿا سا ڏاڍي ڀيانڪ آهي. ان تصوير جا چار وڏا رخ آهن. غربت، جنگڪاري، آفت زدگي، ۽ ڪلائيميٽ چينج. غربت جو وڏو روپ بُک ۽ بدحالي آهن. انٽرنيٽ جي انگن اکرن جي روشني ۾ 2016ع جي غربت ۽ بُک جو منظرنامو هن طرح چٽيل آهي؛
The United Nations Food and Agriculture Organization estimates that about 795 million people of the 7. 3 billion people in the world, or one in nine, were suffering from chronic undernourishment in 2014-2016. Almost all the hungry people, 780 million, live in developing countries, representing 12. 9 percent, or one in eight, of the population of developing counties. There are 11 million people undernourished in developed countries
گڏيل قومن جي کاڌخوراڪ واري کاڌي جي انهن انگن اکرن مان کاڌي جي محتاج ماڻهن جو پتو پوي ٿو. غربت جي اها هڪڙي جهلڪ آهي. هونئن ته غربت گهڻ منهين بلا آهي جيڪا ماڻهوءَ جي صحت کي به متاثر ڪري ٿي ته ان جي تعليم کي به متاثر ڪري ٿي. سلامتي نالي ڪا شئي غريب وٽ ناهي. سماجي غربت ته اڃا به غربت جو اهو نيارو روپ آهي جنهن جي اڄ تائين ڪٿ نه ڪئي ويئي آهي. غربت جي هيستائين جيڪا به تورتڪ ڪئي وڇي ٿي اها اقتصادي لحاظ کان ئي هوندي آهي. سماجي طور ڏسجي ته ٽئين دنيا جي غريب ملڪن ۾ ماڻهن جي حالت جانورن کان به بدتر آهي. کين پيئڻ جي صاف پاڻيءَ جو گلاس به ميسر ناهي. کين گهر ٺاهڻ لاءَ ڪا زمين ناهي. سندن عزت نفس محفوظ ناهي. اهي هڪڙي غلاميءَ جي زندگي گذاري رهيا آهن. غلامي جو اهو گانگهو جڏهن گهڻو وقت ماڻهوءَ جي ڳچيءَ جو ڳٽ بنجي ٿو ته پوءِ اها غلامي وڻندڙ وٿ ٿي پوي ٿي ۽ غلام ماڻهو پنهنجي غلاميءَ سان کي قبوليندي رضاڪاراڻي غلامي جي لباس ۾ ويڙهجي وڃن ٿا. اهو لباس سندن اولادن کي به ورثي ۾ ملي ٿو. انساني ستاب جو اهو سلسلو نه ڄاڻ ڪيتري عرصي کان جاري آهي.
غربت کانپوءِ ٻيو ڪُوپ جيڪو سنسار۾ هلي پيو سو آهي جنگڪاري جو جنون. انسان جي انهي ماليخوليا جيڪي ڪيس ۽ ڪلور ڪيا آهن سي ڌرتيءَ جي سيني تي ۽ تواريخ جي ورقن ۾ پکڙيا پيا آهن. . اهي انسانيت سوز واقعا انساني ضمير کي سدائين للڪاريندا رهندا پر اڃا تائين دنيا جو اجتماعي ضمير ايترو نه جاڳيو آهي جو ماڻهو طاقت جي ان انڌ جي گهوڙي تان لهي اچي ۽ دنيا تي ديرو دمائڻ جي نفسياتي بيماريءَ مان نڪري اچي ۽ دنيا ۾ امن جون ڪوششون ڪري. ليگ آف نيشنس ٺهي جنهن گڏيل قومن جي اداري کي جنم ڏنو جيڪو به هاڻي پنهنجي اثر پذيري وڃائي چڪو آهي. ايئن ادارا ته نون نالن سان ٺهندا رهندا پر دنيا ۾ جنگڪاري جو جنون گهٽجڻ بدران ڏينهون ڏينهن وڌنڌو پيو وڃي. جنگڪاريءَ مان مراد اها آهي ته نه رڳو جنگيون سرگرم نموني وڙهيون پيون وڃن پر جنگي عمل هڪڙو مهانگو مارڪيٽ ٺاهي ورتو آهي ۽ ان مارڪيٽ جي منافعي خوري دنيا ۾ اهڙي تباهي مچائي آهي جو هاڻي ڪير کٿي کي ڇڏڻ چاهي پر کٿو ان کي ڇڏڻ لاءِ تيار ناهي. جنگڪاريءَ مان دهشتگرديءَ سسي ڪڍي ۽ اها هاڻي ڳورپٽ بنجي دنيا جي پرامن ۽ معصوم ماڻهن کي ڊيڄاري رهي آهي. دهشتگردي تي ايترو خرچ ٿو اچي جو اهو جيڪڏهن سجائي طرف ڪيو وڃي ته شايد دنيا ۾ غربت ڪافي حد تائين گهٽجي وڃي.
جنگڪاريءَ جي جنون جيان آفت زدگي به اهڙو اهنج آهي جنهن ۾ دنيا ڏينهون ڏينهن وڪوڙجندي پيئي وڃي. آفت زدگيءَ جا ٻه قسم آهن هڪڙي قدرتي آفت زدگي ۽ ٻيو انساني هٿن جي وڌل آفت زدگي. قدرتي افت زدگي ۾ ڏڪار، ٻوڏون، ماڪڙ، جهنگ باهيون، وبائون وغيره اچي وڃن ٿيون. انساني آفت زدگين ۾ آبادين ۾ باه لڳڻ، جنگيون جهيڙا، ٽريفڪ جا حادثا، بجليءَ جا حادثا وغيره. ان کان به وڌيڪ جيڪا انساني آفت زدگي محسوس ٿئي ٿي اهو سائبر دنيا ۾ انسان جي هٿ چراند آهي. دنيا ۾ هيڪنگ هن وقت جنهن نموني سان وڌي رهي آهي سا اڃا به ترقي ڪندي ۽ دنيا جي سمورن ڳرن هٿيارن جو ضابطو ڊجيٽائيز ٿيل آهي، اهو ايڏو وڏو جوکو آهي جنهن جي تباهي جو ڪاٿو ئي نٿو لڳائي سگهجي. آفت زدگين کي ختم ته نٿو ڪري سگهجي پر انهن جي جوکم کي گهٽائي سگهجي ٿو. ڪلائيميٽ چينج يا آبهوا جو ڦرڪو ڦرڻ به اهڙو اچي دنيا جي ڳچيءَ ۾ پيو آهي جو ڳچي ڪڍائي به نٿي سگهجي. سڄي دنيا ۾ ان ٻول جو ٻڙڌڪ آهي. هرهنڌ ڪلائيميٽ چينج بابت ڪا نه ڪا سرگرمي هلي رهي آهي. انهن سڀني ڪوششن جي باوجود دنيا ۾ ماحول جو بگاڙ وڌنڌو وڃي. غربت وڌنڌي وڃي. آفت زدگي به ڏينهون ڏينهن سرس ۽ سوائي ٿيندي وڃي. دنيا جو جتي اهڙو منظرنامو آهي ته سنڌ به ان جو حصو آهي. هتي به غربت آهي ته آفت زدگي به متاثر ڪري ٿي ماڻهن کي. قدرتي وسيلن سان مالامال سنڌ ۾ انيڪ سماجي ۽ سياسي مسئلا آهن جن تي ڌيان ڏيڻ جي ضرورت آهي ته انهن کي حل ڪرڻ جي به ضرورت آهي. سنڌ جي سماج کي ڏسبو ته ان ۾ آباديءَ جي اڪثريت ڳوٺن ۾ رهي ٿي. ڳوٺن ۾ رهندڙ آباديءَ جي اڪثريت غربت جي ليڪ کان هيٺ زندگي گذاري ٿي. انهي آباديءَ کي ٻيو ته ٺهيو پر پيئڻ جو صاف سُٿرو پاڻي به نصيب ناهي. تعليم جو خواب به سندن خواب ۾ ناهي. صحت لاءِ اهي پيرن، ڀوپن ۽ سرڙين جي رح م ڪرم تي آهن. غربت جي چڪيءَ ۾ پيڙهجندڙ اهي لکين ماڻهو ابتريءَ واري زندگي گذارين ٿا. بئراجي علائقي ۾ ته وڏيرپ ۽ جاگيرداريءَ وارو اهڙو منجهيل سُٽ آهي جنهن ڪري غريب هاري جي زندگي ڪا سُکي نٿي گذري. هاري ماڻهن کي پنهنجي زمين جي چموٺي به ناهي جنهن تي اهي پنهنجو اجهو اڏي سگهن. ڀلي وٽن پئسا اچي وڃن پر اهي پنهنجو گهر تعمير نٿا ڪري سگهن ڇاڪاڻ جو وٽن پنهنجي زمين ناهي ۽ اهي وڏيري جي رحم ڪرم تي آهن. وڻي جنهن کي رهڻ ڏي وڻي جنهن کي لڏائي. سنڌي سماج ۾ جتي به قبائليت آهي اتي ماڻهو قبائلي جهيڙن جي هاويءَ ۾ جيئرا جلي رهيا آهن. سردارن انهي ڪم کي وينچر ڪري ورتو آهي ۽ جهڳڙي جي ڪري سندن پنج ئي گيهه ۾ هونديون آهن. پيري مريديءَ جي نالي ۾ ماڻهوءَ سان جيڪو اقتصادي ۽ سماجي ڪاروهنوار جاري آهي ان جي قصي ڪٽڻ لاءِ الڳ مضمون جي ضرورت آهي. درگاهن تي جيڪا اُٿ ويهه رائج آهي ان جا اثرات به ڪي چڱا نٿا نڪرن. ٿر۾ قدرتي آفتون هڪٻئي پٺيان اينديون رهن ٿيون. بنيادي سهوليتن جو سرڪاري ڍانچو انتهائي ابتريءَ جي ور چڙهيل آهي. صحت ۽ تعليم ٻن خانن ۾ ورهايل آهي. هون وارن لاءِ صحت ۽ تعليم جون سهوليتون الڳ آهن ته اڻ هوند وارن کي ننڌڻڪن سرڪاري ادارن ۾ پنهنجا ٻار موڪلڻا ٿا پون. معياري تعليم غريب ماڻهوءَ لاءِ آڌيءَ جو سپنو آهي. جنهن کي ڏسندي به هو پڇتائي ٿو ته جاڳي به پڇتائي ٿو. سرڪاري کاتن ۾ ته رشوت جو واهپو نظراچي ٿو پر هاڻي غيرسرڪاري ادارن ۾ به بدعنواني جا بند ڀڄي پيا آهن. سياسي قيادت به پنهنجي پنهنجي منهن لڳي پيئي آهي پر متفق هئڻ جي باوجود ان جو هڪ پليٽفارم تي گڏجڻ خواب محسوس ٿئي ٿو. اهڙين حالتن ۾ سنڌي ماڻهو آخر ڪيڏاهن وڃي. انهن سڀني معاملن کي نظر ۾ رکندي جيڪڏهن غور ويچار ڪجي ٿو ته سڀ کان اول ذهن ۾ اهو اچي ٿو ته سنڌي سماج جو سماجي تحرڪ انتهائي پيچيدو آهي. اهڙي سماج کي جيڪڏهن ڪو هاڪاري دڳ ڏسڻو آهي ته سماجي تحرڪ کي چڱي ريت سمجهڻو پوندو. وڻ وڻ جي گڏ ٿيل ڪاٺي، سنڌ جي پاڪ پاڻي پيئڻ سان هڪ ته ٿي ويئي پر هاڻي هڪ ٿي ڪيئن هلندي، اهوئي اهم سوال آهي، جنهن کي سمجهڻ لاءِ، سنڌي ماڻهوءَ جي سوين سالن جي تاريخ کي سمجهڻو پوندو. ثقافت جي تاريخ کي سمجهڻو پوندو. ان جي ئي روشنيءَ ۾ ڪو ٻوٽو ٻارڻو پوندو تڏهن وڃي سنڌي سماج جو اٺ ڪنهن سولي چئونڪ جهڪندو. اها اميد سنڌ جي نوجوان ۾ نظراچي ٿي جيڪو سُجاڳ به آهي ته شعور به رکي ٿو. ان نسل ۾ اڳتي وڌڻ جو اتساه به آهي. رڳو ان ڳالهه جي ضرورت آهي ته ان کي هاڪاري دڳ ڏيکاريو وڃي باقي ڪم هن کي ڪرڻا آهن ۽ هو چڱيءَ ريت سمورا فرض، فرضن جيان نباهيندو. نتيجي ۾ سنڌ ڀٽائي جي خواب وار سُڪاري ڌرتي ٿي اڀرندي. سنڌ تي سُڪار هوندو ته ئي عالم سمورو به امن سان آباد هوندو.