ڳوٺن جي ڳالهه
جڳ جهان ۾ جيڪا ڊجيٽل ٽيڪنالاجيءَ جي ناما چاري ٿي آهي تنهن هڻي هنڌ ڪيو آهي ۽ دُنيا کي هرڪو چوي پيو ته اُها “زميني ڳوٺ” ٿيندي پئي وڃي جڏهن ته حقيقت ۾ ڳوٺ چَٽُ ۽ پَٽُ ٿيندا وڃن پيا شهرن مٿي شهر ا ڏجندا وڃن پيا ته ٻيا وري شهرن هيٺ شهر پُڻ اڏيا ويا آهن جن جي ڪارگذاريءَ ۽ ڪاريگريءَ کي ڏسي عقل چرخ ٿي ٿو پوي. دُنيا جي ڪيترن شهرن ۾ جيترا مٿي شهر آهن ايترو زمين هيٺ انڌار ڀوندن ۾ ريلون هلن ٿيون جن کي ٽيوب ٽرين چوندا آهن اُهي ٽيوب هاڻي انڌار ڀونرشا نه رهيا آهن پر روشن شهرڙا ٿي چُڪا آهن جن تي ڀريون تريون اسٽيشنون آهن ۽ پيهه لڳي پيئي آهي. اڃا مٿو گهمائيندڙ ڳالهه اها آهي ته ڪيترائي بهادر خلا ۾ گهر اڏڻ ۽ قبضو ڪرڻ جو سوچي رهيا آهن ته ڪي وري مريخ تي پلاٽن جي قبضا گيريءَ جون نت نيون ۽ نراليون رٿائون سرجي رهيا آهن. اهو ٻڙڌڪ ڪٿي وڃي هڻي هنڌ ڪندو ڪا خبر ناهي. هر هڪ انڌ جي گهوڙي تي سوار ٿي ڊوڙي رهيو آهي ۽ اُن رستي تي وڃي رهيو آهي جيڪو رستو بند گلي ۾ وڃي پوي ٿو ۽ دُنيا هر ڀيري ان بند گليءَ جي ڀت سان لڳي موٽ کائيندي آهي ۽ نئين دُنيا جوڙيندي آهي صدين کان اهو معمول جاري آهي ۽ ماڻهو بند گليءَ ۾ ڊوڙڻ جي باوجود نه رڳو اڳتي وڌي رهيو آهي پر اڳتي وڌڻ جا خواب پُڻ ڏسي رهيو آهي ۽ خواب ڏسندو رهندو. اهي خواب کانئس ڪير به کسي نه ٿو سگهي. سو ڳالهه هلي پئي ڳوٺن جي ته دُنيا “گلوبل وليج” ٿي رهي آهي پر حقيقتون اُن جي اُبتڙ آهن ۽ دُنيا “گلوبل وليج” بدران “اربن گلوب” ٿيندي پئي وڃي جيڪو شهر جڻ جي سرطان Cancer of Urbanization جي موتمار مرض ۾ وڪوڙبو پيو وڃي. ان جو سبب سرمايه واد جو ترقيءَ جو ماڊل آهي جنهن ۾ ترقي مٿان کان هيٺ لهي ٿي يا وهي ٿي پر اها ترقي وري وهڻ ۽ لهڻ جي بجاءِ چند خاندانن تائين اچي بيهي رهي ٿي ۽ باقي دُنيا اُن جو اوبر کائيندي رهي ٿي ۽ ترقيءَ جون نعمتون خلق خدا تائين نٿيون پهچن تنهنڪري ئي ڳوٺن ۾ ترقي ناهي ۽ شهر نه رڳو ترقي ڪري رهيا آهن پر ائين وڏي ويجهي رهيا آهن جو هاڻي سنڀالڻ ڏکيا ٿي پيا آهن. انهيءَ صورتحال ۾ سنڌ جي ڳوٺن جي حالت ڏسجي ته ويتر خراب نظر ايندي. . ڳوٺن ۾ بُنيادي سهولتيون نالي ماتر آهن ۽ اڪثر اهڙا ڳوٺ آهن جتي انسانن کي پيئڻ لاءِ صاف سُٿري پاڻيءَ جو گلاس به نصيب ناهي هزارين ماڻهو پيٽ جي بيمارين ۽ پيشاب جي سرشتي سان لاڳاپيل مرضن ۾ مُبتلا آهن ڪيترائي اسڪول نالي ۾ اسڪول آهن هزارين عورتون ويم وقت موت جي فرشتي سان لڪ لڪوٽي رهندي ساه بچائين ٿيون يا قربان ڪن ٿيون. لکين ٻارڙا اسڪولن کان ٻاهر آهن هزارين اهڙا ٻار هوندا جن جي جسم تي يا ته ڪپڙي جهڙو بار ناهي ياوري اُهي بلوغت تائين هڪڙي ڪپڙي پائڻ واري نصيب جي خاني۾ درج رهندا آهن ائين سوين سور سختيون آهن جيڪي ڳوٺاڻي زندگيءَ ۾ آهن جنهن به ڳوٺ گهُمي ڏٺا هوندا تنهن کي اندازو هوندو ته ڳوٺن جي صورتحال ڇا آهي؟ ڪُجهه ڳوٺ مثالي ڳوٺ به آهن جن ۾ رهندڙ ڪن فردن جيڪري اُتي ڪنهن حد تائين ترقيءَ جو عمل پهتو آهي نه ته ٿيا وڃي ست خير.
ڳوٺن سان سڀ کان وڏي ويڌن اها آهي جو اُهي سروي ٿيل ئي ناهن ۽ ماڻهو ائين الله تو آهار رهيا پيا آهن جن وٽ نه ڪو ڪاغذ پٽ آهي نه مالڪيءَ جو پٽو تنهنڪري هروقت اُهي لڏ پلاڻ جي خطري هيٺ آهن. بئراج ايريا ۾ ڳوٺ وري زميندارن جي زمين تي آباد ڪيا ويندا آهن ۽ وڏيرو جڏهن به ڪاوڙبو آهي يا غريب هارپو ڇڏيندو آهي ته کيس ٽپڙ کڻڻا پوندا آهن ۽ وري ڪنهن ٻيءَ کڏ ۾ وڃي ڪرندو آهي جئين اها آبادي تمام ججهي آهي ۽ اهي ننڌڻڪي آهي جنهن جي سدائين ٺڪريءَ تي پاڙ هوندي آهي ۽ اُهي هڪ عدد ڪمرو به ٺاهي نه سگهندا آهن ترقيءَ جو عمل ته انهن کان ڪوهين ڏور لنگهي ٿو ۽ جيڪڏهن ڪو اسڪول ملي يا شفاخانو تعمير ٿئي ٿو ته اهو به وڏيري جي مرضيءَ سان اهڙي هنڌ اڏيو وڃي ٿو جتي اُهو يا ته وڏيري جي اوطاق بنجي پوي ٿو يا وري اوطاق جي حصو بنجي پوي ٿو. روڊ رستو ته ڪو ڪٿي پهچي ٿو نه ته ٿيو وڃي خير ۽ اُهو رستو به سرنديءَ واري جي گهرن تائين وڃي ٿو ڄڻ غريبن کي ترقيءَ جي ضرورت ٿي نه هُجي غريب ماڻهو گهر۾ ٽيليويزن وغيره به وڏيري جي مرضيءَ کانسواءِ لڳائي نٿو سگهي ۽ ڪن هنڌن تي ته منهنجو ذاتي مشاهدو آهي جو ويچارا ماڻهو جيڪڏهن ڪو ڪمرو وغيره تعمير ڪرائين ٿا ته اُن کي چُن جو اڇو پوچو به نٿا ڪرائي سگهن. غريبن سان اهڙي سُلوڪ ترقيءَ کي اڻ پورو ۽ اسارو ڪري رکيو آهي. اهڙي آبادي ڪن انگن اکرن مطابق 70% آهي جيڪا غريب جي ٽريڊ مارڪ سان سُڃاتي وڃي ٿي جنهن جو مقدر بسون ڀري جلسا ڪرڻ پنهنجا ٻار ٻچا وٺي اکيون پوري ووٽ ڏيڻ، بيمارٿي انتهائي خراب حالت ۾ سرڪاري اسپتالن ۾ وڃي ڌڪا کائڻ، وڏيرن جي درن تي هروقت سواليءَ وانگر بيهڻ تي آهي سالن کان وٺي اهو سلسلو هلندو اچي ٿو پرهاڻي دنيا جڏهن گلوبل وليج ٿيڻ جي هام هڻي رهي آهي ته ڳوٺن جي زمين جي سروي ڪندي شهري رٿا بندي واريون سهوليتون مُهيا ڪيون وڃن جيئن اُهي به ويچارا انساني طريقي واري زندگي گُذاري سگهن ڇو ته اڄ تائين انهن ماڻهن لاءِ مٺي پاڻيءَ جو گلاس لگزري آهي، ڪار ۾ چڙهڻ لگزري آهي بجلي جي پکي هيٺان پگهر ٺارڻ خواب آهي معياري اسڪول ۾ ٻار پڙهائڻ ڀوائتو خواب آهي اهڙي طرح جيڪڏهن ڳوٺن جي حالتن کي ترقيءَ جي مُک ڌارا ۾ شامل نه ڪيو ويو ته ڏينهون ڏينهن حالتون خراب ٿينديون وينديو غربت وڌندي ويندي ۽ غربت ڪرائيم کي به جنم ڏيندي آهي جنهن جو ڦل سڄي سماج کي لڻڻو پوندو آهي خوشحاليءَ ۾ امن آهي امن ۾ خوشحالي آهي سنڌ جي ترقي ايستائين بي معنيٰ آهي جيستائين هزارين ڳوٺن ۾ رهندڙ لکين عوام کي ترقيءَ جي نعمت مان ڀاڱي ڀائيوار نٿو بنايو وڃي سمورا انقلابي قدم اڌورا ۽ اڻ پورا ليکيا ويندا.