انتساب
جيڪڏهن . . . . . . . . . . . . .
تاريخ ماضيءَ جي اها حقيقت آهي، جنهن کي قومون پنهنجي پس منظر ۾ ڏسي مستقبل لاءِ سوچينديون آهن.
سنڌ جي تاريخي شعور واري دؤر کان وٺي اڄ تائين گھٽ ۾ گھٽ پندرهن هزار سالن جي آهي، جنهن جهالت کان سمجھه تائين، غارن کان زراعت تائين، ڳوٺن کان شهرن تائين ۽ ڪاهُن کان وٺي جياپي تائين، وارا دؤر شامل آهن.
انهن چئني دؤرن بابت ڄاڻ اسان کي آثارن، حقيقتن، کوجنائن ۽ ڪتابن مان ملي ٿي. مون هتي سنڌ جي متعلق لکيل انهيءَ تاريخ جي آخري حصي جو اختصار پيش ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي، جنهن ۾ سنڌ وارن 2000 قبل مسيح کان وٺي پاڪستان تائين، پنهنجي وجود کي بچائڻ لاي ڪهڙيون ڪهڙيون قربانيون ڏنيون آهن ۽ ڪهڙن ڪهڙن مرحلن کان گذريڻو پيو آهي.
تاريخ فاتحن، مفتوحن، بادشاهن، رعيتن، حاڪم، محڪوم، ظالم ۽ مظلوم جو اها داستان آهي، جنهن کي فاتحن، حڪمرانن ۽ ظالمن هميشه پنهنجي حق ۾ استعمال ڪيو آهي. تاريخ ۾ جن ڌرتي ڌڻي قومن کي باغي، غدار ۽ ٻين انيڪ لقبن سان نوازيو ويو آهي، اهي حقيقت ۾ مظلوم قومون هونديون آهن، جن جا حق، مال ملڪيت ته کسي ويندي آهي، پر انهن تي اباڻي ڌرتي به تنگ ڪئي ويندي آهي.
سنڌ جي تاريخ اڄ تائين به اهڙي نه لکي وئيي آهي جنهن ۾ حقيقت، مڙسي، بهادري، قومي غيرت ۽ جياپي جو مفصل احوال ڌرتي ڌڻين جي نڪته نظر کان هجي. البته جن تاريخي ڪتابن ۾ تاريخ نويسن حڪم، فاتح ۽ غاصب جي تعريف ڪندي، قومن جي ويڙهه، بغاوت ، انهن جي شڪست ۽ حڪمرانن جي ڪاميابي بيان ڪئي آهي، ان مان خبر پوي ٿي ته انهيءَ ڪيئن ڪهڙي نموني پنهنجي جياپي جي جنگ لڙي آهي.
سنڌ جيڪا خوشحال، شاهوڪرا، آسودي، زراعت کان صنعت ۽ واپار جو مرڪز رهي آهي، تنهن ڪڏهن به پنهنجي دولت، قومي غيرت ۽ افرادي قوت جي غلط استعمال نه ڪيو آهي، جنهن ڪري تاريخ هنن کي جنگجو قومن ۾ شمار نه ڪيو آهي.
آريا، يوناني، ايراني، عرب، تاتاري، منگول، ارغون، ترخان، مغل ۽ ٻين قومن سنڌ کي هميشه لالچي نظرن سان ڏٺو ، ڦريو، لٽيو، قتل و غارت ڪري فاتح بڻيا. انهن جي پويان بک، بدحالي، حوس، لالچ جو وڏو ڪارڻ هو. هو ظالم ڪنهن بهي گناهه جو خون وهائڻ کان به ڪين ڪيٻائيندا هئا انهن جا اونداهان محل تڏهن روشن ٿيندا هئا، جڏهن ڪنهن بي گناهه جو رت ان ۾ پوندو هو.
سنڌيءَ اڄ تائين، بک ۽ بدحالي نه ڏٺي آهي، پنهنجي گھر ۾ سکيو ۽ ستابو رهيو آهي، جنهن ڪري جڏهن هو پنهنجن وٿاڻن ، گھرن ۽ ڳوٺن ۽ شهرن کان ٻاهر ويندو آهي ته پنهنجو پاڻ اوپرو محسوس ڪندو آهي. اها خوشحالي ۽ فطرت هاڻي اسان جي بزدلي ۽ غلامي بڻجي ويئي آهي. جيڪڏهن قومون پنهنجو بچاءُ نه ٿيون ڪري سگھن، اهي يا ته پنهنجو وجود وڃائي ويٺيون آهن يا هميشه لاءِ غلام بڻجي ويون آهن. جيئين ته هت بهادر قوم ان کي سڏيو ويندو آهي، جنهن ٻين جا حق غضب ڪيا هجن، بي گناهن کي ماري قتل وغارت جي بازار گرم ڪئي هجي ۽ ماڻهن جو جيئڻ جنجال ڪري ڇڏيو هجي.
ڇا اهي بهادر قومن ۾ شامل نه ٿيون ٿي سگھن جن وحشي ماڻهن ۽ قومن کان پاڻ بچايو آهي ۽ انهن سان بهادري سان مهاڏو اٽڪائي پنهنجو وجود برقرار رکيو آهي؟ ڇا بهادر قومون اهي آهن جيڪي پراوا حق غضب ڪري پرائي ڌرتي هٿ ڪن ۽ ان جي ڌڻين جو قتلام ڪن؟ حقيقت اها آهي ته اهي بهادر نه پر وحشي قومون هيون جن وٽ انسانيت هئي ڪونه، ۽ اها حقيقت مڃڻي پوندي ته حمله آور کان، مقابلو ڪرڻ وارو وڌيڪ بهادر ۽ غيرت مند هوندو آهي.
سنڌ وارن کي جنگجو قوم نه سڏڻ بلڪل درست ۽ جائز آهي. ڇاڪاڻ ته هنن نه انسانيت کي پامال ڪيو آهي ۽ نه ٻئي ڪنهن جا حق غضب ڪيا آهن ۽ نه وري زوري ٻئي ڪنهن جي ڌرتي کي ڦٻايو آهي. هو هميشه پاڻ کي زندهه رکڻ لاءِ ڌارين جي حملن ۽ سازشن کي روڪيو آهي. غيرن سان مهاڏو اٽڪايو آهي ۽ هزارين سالن کان قائم پنهنجي قومي وجود کي برقرار رکيو آهي.
ڇا اهي مڙسي ۽ بهادري نه آهي؟ جو اڄ تائين ڪنهن جا غلام ۽ ڪنهن ٻي قوم جو حصو بڻجي ويا هجن! ظاهر آهي اهڙي حالت ۾ اڄ به جنهن ۾ چئني طرفن کان وحشي انسانيت سوز ۽ ڌرتي ڌڻي دشمنن جون ڪاهون ۽ حسد به هجي ۽ پنهنجو بقاءُ به برقرقر رکيو اچجي ان کي بهادري نه چئبو ته ٻيو ڇا چئبو؟
مون سنڌي قوم جي مزاحمتي جنگ جو مختصر ۽ جامع احوال پيش ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي ته قديم زماني کان وٺي پنهنجو وجود ڪيئن ۽ ڪهڙي نموني برقرار رکيو پيا اچن جيڪي قومون پنهنجو ماضي وساري ويهنديون آهن تن جو وجود داءَ تي لڳي ويندو آهي، اڄوڪي حالتن ۾ اهو ضروري ٿي پيو آهي ته اسان اڄ به پنهنجي شاندار ماضي کي سنڀالي رکون ۽ ان تي ثابت قدم رهون جيئن صدين جو تسلسل برقرار رهي. جيڪڏهن اسان پنهنجو ماضي برقرار نه رکيو ته پوءِ اسان جو بقاءُ ۽ وجود خطري ۾ پئجي ويندو.. ان ڪري ضروري آهي ته حال سان منهن ڏيڻ ۽ مستقبل لاءِ ماضي جي تجربن مان حاصل ڪري پنهنجي قومي وجود ۽ سلامتي کي برقرار رکي سگھون. ائين نه ٿئي ته سنڌي صرف ڪتابن ۾ بيان ٿيل قوم نه ٿي وڃي.
منهنجي حقير ۽ نماڻي ڪوشش آهي ته مان پنهنجي قوم جا بهادري، قومي غيرت جا اهي جوهر پيش ڪري سگھان جي اها اجنگ اجتماعي، غيرت سان لڙندا پيا اچن ۽ اڄ به بقاءَ جي جنگ لڙي سگھن ٿا.
آءٌ ڪيترن سالن کان وٺي سنڌ وارن جي بهادري، قومي غيرت ۽ ٻين تاريخي پهلوئن متعلق وقت به وقت مختلف اخبارن ۾ لکندو رهيو آهيان. انهيءَ سلسلي کي مڪمل ڪندي هاڻي ڪتاب صورت ۾ پيس ڪريان ٿو.
جيڪا قوم پنهنجي سلامتي، قومي غيرت، ۽ ورثي کي قائم نه ٿي رکي سگھي، ان کي زندهه رهڻ جو ڪوبه حق ناهي، انهيءَ ڪري ته شاھ سائين فرمايو آهي:
هڻ ڀالا وڙهه ڀاڪرين آڏي ڍال م ڍار
مٿان تيغ ترار وڙهين ته متارو ٿئين.
اياز ڀاڳت