سنڌ شناسي

سنڌ تي حملن جي تاريخ

سنڌ جي تاريخ تي لکيل هن ڪتاب ۾ صرف ڌارين جي ڪاهن، انهـن جي ڦرلـٽ، ظـلـم ۽ زيادتـيءَ کي چِٽيو ويو آهي.
هن ڪـتاب ۾ ڪُل 28 مضمون شامل ڪيا ويا آهن، جن ۾ سنڌ امڙ ڌرتي، سنڌي ۽ آريا، سنڌي ۽ ايراني، سڪندر مقدوني سان سنڌين جي ويڙهاند، سنڌين جو اعلان آزادي، موريا خاندان کانپوءِ سنڌ جي حالت، ساڪا قبيلن جي سنڌ ۾ آمد، ڪشن گهراڻو، سنڌين جي ايرانين سان مدد، گپت گهراڻي جو حملو، هُڻ (Huns) لوڪن جو ڏهڪاءُ، سنڌين جي حاڪميت، سنڌين جي حالت آرين کانپوءِ، نوشيروان جي ڪاهه، عرب ۽ سنڌي، عربن ۽ سنڌين جي ويڙهه، سنڌ تي محمود غزنويءَ جا حملا، دهليءَ جا دلال ۽ سنڌ جا سورما، شاهه بيگ ارغون جو سنڌ تي حملو، شاهه حسن ارغون جا ظلم، ترخانن جا ڪلور، سلطان محمود ڪوڪلتاش جو دور، مغل حاڪمن جا ڏاڍ ۽ ظلم، ڪلهوڙن جو دور ۽ ڌارين جون سازشون، سنڌ تي افغانين جا راتاها، شاهه شجاع جون شرانگيز حرڪتون، ٽالپر دؤر ۾ انگريزن جون سازشون، انگريز سامراج ۽ سنڌي- جهڙن اهم موضوعن تي مضمون شامل آهن.
  • 4.5/5.0
  • 2243
  • 758
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • اياز ڀاڳت
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book سنڌ تي حملن جي تاريخ

سنڌ تي محمود غزنوي جا حملا

محمود غزنوي جي پيءُ سبڪتگين کي عبدالملڪ نوح ساماني جي وقت ۾ هڪ تاجر حاجي نصر ترڪستان مان خريد ڪيو ۽ کيس بخارا آڻي امير الپتگين کي وڪڻي ڏنو، جنهن کيس صلاحيتن جي بنياد تي پنهنجو نائب بڻائي ڇڏيو.
350 هجري 961ع ۾ الپتگين ابو صالح منصور بن نوح ساماني سان اختلافن ڪري خراسان جي گورنري ڇڏي غزني هليو ويو، جتي هن پنهنجي خودمختيار رياست جو بنياد وڌو.
367 هجري 78-977ع ۾ الپتگين وفات ڪئي ته سندس پٽ امير اسحاق غزني جي گادي تو ويٺو، جنهن کي سبڪتگين بغاوت ڪري، قيد ڪري ڇڏيو ۽ سندس ڀيڻ سان شادي ڪري غزني جو حاڪم بڻيو.
انهيءَ سبڪتگين جو پٽ محمود غزنوي 9 ۽ 10 محرم سنه 361 هجري مطابق 31 آڪتوبر ۽ پهرين نومبر 971ع جي رات جو ڄائو، جنهن پنهنجي پيءُ جي وفات کان پوءِ پنهنجي ننڍي ڀاءُ امير اسماعيل جنهن کي سبڪتگين پنهنجي جيئري گادي نشين مقرر ڪري ويو هو، تنهن پنهنجي پيءُ جي فرمان جي ڀڃڪڙي ڪندي کيس قيد ڪري غور جي قلعي ۾ بند ڪري ڇڏيو ۽ پاڻ 998ع ۾ غزني جي تخت تي ويهي، آس پاس جي حڪومتن کي ختم ڪرڻ ۽ پنهنجي بادشاهي مڃرائڻ لاءِ اکيون وجھڻ شروع ڪري ڏنيون، جنهن جي بد نظر کان سنڌ به بچي نه سگھي.
تاريخ هميشه حڪمرانن جي خوشامند ۽ تعريف ڪرڻ، انهن کي راضي رکڻ ۽ اتم ثابت ڪرڻ لاءِ لکي ويئي آهي. تاريخ حڪمران جي سٺن ڪارنامن ۽ لڇڻن کي شان سان بيان ڪيو آهي، پر ان جي براين ۽ ظلم تي هميشه لاءِ پردو وجھي ڇڏيو. انهيءَ ڪري تاريخ کي هڪ طرف جو بيان سمجھيو وڃي ٿو. جنهن ڪري اسان کي سنڌ جي تاريخ جا روشن ۽ اهم باب اونداهان ملن ٿا، جنهن ۾ محمود غزنوي جو دؤر به شامل آهي.
تاريخ نويسن هميشه حڪمرانن جي ثنا ڪندي مخالفن کي نيچ طور پيش ڪيو آهي، اهڙو قصو اسان سنڌ وارن سان به ٿيندو آيو آهي، پر اهو ضرور ٿيو آهي ته تاريخ نويسن جي انهيءَ مجبوري يا خوشامند واري فعل اسان کي جيڪا ڪجھه ٿوري معلومات ڏني آهي، تنهن کي پڙهي ان نتيجي تي پهچي سگھون ٿا ته اسان سنڌين کي هڪ غيرت مند قوم هجڻ تي فخر آهي.
سنڌ وارن عربن سان مزاحمتي جنگين ڪرڻ کانپوءِ آزادي ورتي ۽ پنهنجن پنهنجن علائقن ۾ آزاد رياستون قائم ڪيون، جن ۾ منصوره ۽ ملتان جا مسلمان حڪمران به هئا، غزني جي حڪمران محمود سنڌ ۽ هند جي دولت حاصل ڪرڻ لاءِ هن هند ۽ سنڌ جي بت خانن تي ڪيترا دفعا حملا ڪيا، هن کي ٻڌايو ويو هو ته سنڌ ۽ هند وارن جي دولت مندرن حوالي هوندي آهي ۽ اهي گڏيل دولت سان مالا مال آهن.
محمود غزنوي 395 هجري مطابق 5 – 1004ع ۾ تي ملتان جي ڀرسان سنڌي رياست ڀاٽيه تي حملو ڪيو، سخت مقابلي کان پوءِ غزنوي لشڪر سنڌين تي غالب آيو، ڇاڪاڻ ته قريب و جوار جي حاڪمن بجهراءِ جي ڪابه مدد نه ڪئي ۽ هو بي يار و مددگار وڙهندو رهيو ۽ اهڙو موقعو به آيو جو غزنوي وارن جا تاڪ لڳي ويا، پر اڪيلو ٿي ويو هو.
بجهراءِ درياءِ سنڌ جي هڪ جھنگ ڏانهن هليو ويو. غزنوي لشڪر ان جو پيڇو ڪيو ۽ هو جوان مردي سان وڙهندو مارجي ويو. فرشته واري لکيو آهي ته هن سمجھيو ته دشمن سندس جي جند نه ڇڏيندا، تنهن ڪري هن بهتر ان ۾ سمجھيو ته هو پنهنجو پاڻ کي قتل ڪري ڇڏي.“ غزنوي لشڪر جي سپاهي هن جو سر وڍيو ۽ سندس ساٿين کي قتل ڪري ڇڏيو. لالچي محمود کي 280 هاٿين کان علاوه سر زمين سنڌ جو هڪ حصو ۽ وڏي دولت به ملي. هو پنهنجي لشڪر کي دولت سان ملا مال ڪري بکين غزني لاءِ ڀاڙو کڻي واپس وريو.
محمود غزنوي هندو مندرن مان دولت حاصل ڪرڻ لاءِ هميشه هند ۽ سنڌ کي بد نگاهن سان ڏسندو هو ۽ جڏهن به هو انهيءَ ارادي سان ايندو هو ته سنڌي ان جي غرور کي مٽي ۾ ملائي ڇڏيندا هئا. جڏهن هو گجرات کان واپس وريو ته سنڌو جي ڪناري ملتان وڃڻ چاهيو ۽ کيس هڪ وڏي لشڪر جي ضرورت جو به پورائو ڪرڻو هو، تنهن ڪري هن سنڌوءَ جي ڪناري تي رهندڙ ملاحن ماڇين مال وندن ۽ جتن کان مال، اناج ۽ ڍور ڍڳا ڦرڻ شروع ڪيا.
سنڌي جوان غزني وارن جو اهڙيون ذليل حرڪتون ڪيئن برداشت ڪري پئي سگھيا، تنهن ڪري انهن کين سيکت ڏيڻ لاءِ ڇاپامار جنگ شروع ڪئي ۽ غزنوي لشڪر جا هزارين ڦورو ۽ گھوڙا مارجي ويا، اهڙي طرح انهن پنهنجي عزت ۽ ڦرلٽ جو بدلو ورتو. ڪتاب لکن ٿا ته سنڌين جي تڪليفن جي کيس يادگيري ايتري هوندي هئي جو هو چوندو هو ته انهن جي خون سان درياءِ سنڌ کي سرخ (ڳاڙهو) ڪندس.
محمود عزنوي 416 هجري مطابق 26 – 1025ع سومناٿ مان دولت حاصل ڪري متبادل رستي طور ڪڇ کان سنڌو جي ڪناري اچڻ چاهيو، جنهن ڪري هن هڪ سنڌي کي سونهين طور پاڻ ساڻ کنيو.
سنڌي جوان عزنوي وارن کي سبق سيکارڻ جو پهه ڪيو هو، تنهن انهن کي اهڙي رڻ پٽ ۾ آڻي هنيو جو سندس لشڪر اُڃ وگهي پاڻي پاڻي ڪري مري رهيو هو. محمود، سنڌي جوان جي نيت کي سمجھي ويو ۽ کيس مارائي ڇڏيائين.
جيئن ته محمود سان هميشه سنڌي پئي سامهون ٿيا، تنهن ڪري هن چاهيو ته سنڌ وارن کي سيکت ڏجي، جنهن ڪري هن منصوره جي سنڌي حڪمران خفيف سومرو تي چڙهائي ڪئي. ابن اثير لکي ٿو ته منصوره جي حاڪم کي جڏهن محمود جي اچڻ جي خبر پئي ته هو جھنگ ۾ لڪي ويو، تمام گھڻا ماڻهو مارجي ويا ۽ ڪيترا درياءَ ۾ ٻڏي مري ويا.
منصوره ۾ قتل عام کان پوءِ محمود ملتان طرف روانو ٿيو، سنڌين راتاها هڻي، فاتح لشڪر کي ذليل و خوار ڪيو. محمود پڪو ارادو ڪيو ته هو سنڌين کي ڪڏهن به معاف نه ڪندو، اهو ارادو ڪري 418 هجري مطابق 28 – 1027ع ۾ هڪ وڏو لشڪر تيار ڪري ملتان پهتو ۽ اهڙيون چوڏهين سؤ ٻيڙيون تيار ڪرايون، جن جي منهن ۽ پاسن ۾ لوهه جا نوڪدار سرا لڳل هئا. جن جي ٽڪرائڻ سان سخت کان سخت شيءِ به ذرا ذرا ٿي پئي وڃي ۽ انهيءَ کانسواءِ ويهه محرابو اهڙيون ٺهرايون، جنهن ۾ گندهڪ ۽ بارود محفوظ ڪيو ويو، جيئن سنڌي انهن جي وچ ۾ اچي ڦاسن ته کين گولاباري ڪري ختم ڪيو وڃي.
هن هي ٻيڙيون درياءَ سنڌ ۾ لاٿيون ۽ سنڌين جي خون وهائڻ لاءِ هر ٻيڙي ۾ ويهه ويهه سپاهي ويهاريا، جيڪي ڍالن، نيزن ۽ تير ڪمان سان مسلح هئا، اهڙي نموني اٺاويهه هزار فوج ٻيڙن ۾ چڙهي رواني ٿي ۽ باقي فوج درياءَ سنڌ جي ٻني ڪنارن سان گڏو گڏ رواني ٿي، جيئن آرماڙ جي مدد ڪري سگھي.
محمود جيڪو سنڌين جي رت وهائڻ جو فيصلو ڪري غزني کان آيو هو، تنهن کان به سنڌي نه ڊنا ۽ ساڻس مقابلي ڪرڻ لاءِ تيار ٿي ويا. جيڪڏهن هو چاهن ها ته سنڌوءَ جا ڪنارا ڇڏي ٻئي ڪنهن پاسي هليا وڃن ها، پر جيئن ته اهو انهن جي اصول ۽ بهادري جي خلاف هو، تنهن ڪري انهن پنهنجن ٻارن ٻچن کي ٻئي هنڌ موڪلي ڇڏيو ۽ غزني وارن جي مقابلي لاءِ پنهنجن ٿاڪن تي ويهي رهيا.
محمود ڏاڍ جو مظاهرو ڪندو سنڌين تي ڪاهي ويو، سنڌي به مقابلي لاءِ پنهنجي وت آهر سنڀري سامهون آيا. جڏهن ٻنهي ڌرين جي آرماڙ جو مقابلو ٿيو ته غزني جي لشڪر سنڌين تي تير وسائڻ شروع ڪيا ۽ بم گولا به هڻندا رهيا. جيڪي انهن کان بچي غزني لشڪر جي سامهون ٿيا ٿي، تن جا ٻيڙا پرزا پرزا ٿي ٿي ويا، پر تنهن هوندي به هو نه مڙيا ۽ غزنوي لشڪر کي نقصان پهچائيندا رهيا. انهيءَ ويڙهه کان پوءِ جيڪي سنڌي بچي دريا جي ڪناري تي پهتا، تن کي قتل ڪري محمود پنهنجي وحشي ۽ لالچي طبيعت کي تسڪين پئي پهچايو. هن بي ننگي سنڌين جي قتل کان پوءِ انهن جي ننگن تي حملو ڪيو ۽ کين پنهنجو غلام بڻايو ۽ غزني وٺي ويو. تاريخ فرشته موجب هن ٿانيسر جي فتح کان پوءِ ٻه لک عورتون ۽ مرد غلام بڻايا ۽ هن جي فوجي سپاهين وٽ ڪيتريون هندستاني عورتون سندن خواهشن کي پوري ڪرڻ لاءِ ويٺل هيون.
محمود کي هتان بيشمار دولت حاصل ٿي، ان کانسواءِ قيمتي ياقوت جو هڪ ٽڪرو به مليو، جيڪو هن اڳ نه ڏٺو هو. سومناٿ جي مندر مان لٽيل دولت هڪ سؤ اٺن جي بار کان به وڌيڪ هئي.
فرشته واري هن جي لالچ ۽ حوس گيري جو ذڪر ڪندي لکيو آهي ته نيشاپور ۾ هڪ دولت مند رهندو هو، تنهن جي دولت حاصل ڪرڻ لاءِ کيس ملحد قرار ڏيئي مارڻ چاهيو، پر ان پنهنجي سڄي دولت ڏيئي سلطان محمود کان جان بچائي.“
هن ملڪ گيري جي حوس ۾ سنڌ ۽ هند جا لکين ماڻهو قتل ۽ غلام بڻايا، جن ۾ مسلمان به شامل هئا، هن دولت حاصل ڪرڻ لاءِ سنڌ ۽ هند جي مالامال علائقن کي اسلام جي نالي ۾ ڦريو ۽ لٽيو جيئن اڄ سنڌي اسلام ۽ مسلمان جي نالي ۾ صدقي جا ٻڪرا بڻجي اقليت ۾ تبديل ٿي رهيا آهن ۽ جنهن نموني سنڌ وارن جو استحصال ٿي رهيو آهي، اهڙي نموني ماضي ۾ به ٿيندو آيو آهي. فرق صرف اهو آهي ته قديم سنڌي زيادتي، ڏاڍ ۽ نا انصافي خلاف متحد ٿي لڙندا هئا ۽ آزادي لاءِ جنگ جوٽيندا هئا ۽ هڪ نسل کان ٻئي نسل ڏي اهي روايتون ۽ غيرت مندي واريون خوبيون منتقل ٿينديون هيون. انهيءَ ڪري قوم پرستي، وطن پرستي جو جذبو پشت به پشت سنڌين ۾ رهندو ايندو هو. خبر ناهي ته هاڻي، حسد، ساڙ، نه سهپ ۽ بزدلي ڪيڏانهن آئي آهي، پر مون کي يقين آهي ته اهي ڳالهيون، عارضي ثابت ٿينديون، ڇاڪاڻ ته ماضي اسان کي ٻڌائي ٿي ته سنڌين جي اهڙي حالت عارضي هوندي آهي ۽ جڏهن ننڊ مان اٿندا آهن ته ببر شينهن وانگر گجندا آهن.
محمود سنڌ ۽ هند مان جيتري دولت حاصل ڪئي ۽ ذاتي طور جن کان ڦري، تنهن جو حساب ته لڳائي نه ٿو سگھجي، پر هن جي دولت پرستي جو اندازو ان مان لڳائي سگھجي ٿو ته هن مرڻ مهل پنهنجي خزاني جي سڄي دولت، هيرا، جواهرات ۽ نوادرات گھرايا ۽ انهن کان جدا ٿيڻ جي غم ۾ روئي ڏنو. تاريخ نويس لکن ٿا ته محمود غزنوي، پنهنجي همعصر حڪمرانن کان گھڻو دولت مند هو. هي غلام جو پٽ، جنهن کي مسلمان تاريخ نويسن مذهب پرستي جي بنياد تي عظيم ۽ بت شڪن ڪري لکيو آهي، تنهن کي مرڻ مهل پنهنجو ڪيل ظلم ۽ زيادتي ياد آئي هوندي، آخر هي هزارين بي گناهه سنڌين جو قاتل 6 اپريل 1030ع مطابق ربيع الثاني 421 هجري تي مري ويو.