سنڌ شناسي

سنڌ تي حملن جي تاريخ

سنڌ جي تاريخ تي لکيل هن ڪتاب ۾ صرف ڌارين جي ڪاهن، انهـن جي ڦرلـٽ، ظـلـم ۽ زيادتـيءَ کي چِٽيو ويو آهي.
هن ڪـتاب ۾ ڪُل 28 مضمون شامل ڪيا ويا آهن، جن ۾ سنڌ امڙ ڌرتي، سنڌي ۽ آريا، سنڌي ۽ ايراني، سڪندر مقدوني سان سنڌين جي ويڙهاند، سنڌين جو اعلان آزادي، موريا خاندان کانپوءِ سنڌ جي حالت، ساڪا قبيلن جي سنڌ ۾ آمد، ڪشن گهراڻو، سنڌين جي ايرانين سان مدد، گپت گهراڻي جو حملو، هُڻ (Huns) لوڪن جو ڏهڪاءُ، سنڌين جي حاڪميت، سنڌين جي حالت آرين کانپوءِ، نوشيروان جي ڪاهه، عرب ۽ سنڌي، عربن ۽ سنڌين جي ويڙهه، سنڌ تي محمود غزنويءَ جا حملا، دهليءَ جا دلال ۽ سنڌ جا سورما، شاهه بيگ ارغون جو سنڌ تي حملو، شاهه حسن ارغون جا ظلم، ترخانن جا ڪلور، سلطان محمود ڪوڪلتاش جو دور، مغل حاڪمن جا ڏاڍ ۽ ظلم، ڪلهوڙن جو دور ۽ ڌارين جون سازشون، سنڌ تي افغانين جا راتاها، شاهه شجاع جون شرانگيز حرڪتون، ٽالپر دؤر ۾ انگريزن جون سازشون، انگريز سامراج ۽ سنڌي- جهڙن اهم موضوعن تي مضمون شامل آهن.
  • 4.5/5.0
  • 2243
  • 758
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • اياز ڀاڳت
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book سنڌ تي حملن جي تاريخ

موريا خاندان کان پوءِ سنڌ جي حالت

موريا خاندان جي مائٽ سليوڪس نڪٽر جي خاندان مان انٽي اوچس ثالث ليوڪس کانپوءِ پهريون يوناني تاجدار هو جنهن موريا عهد ۾ واديءِ گنڌارا تي ڪاهه ڪئي ۽ سوات ۾ هو ته راجا ”سوڀو ڪينسه“ ساڻس مليو ۽ هڪ سئو هاٿي تحفه ۾ ڏنا. انٽي اوچس ثالث جي پويان حالتون خراب ٿي پيون ۽ هو واپس هليو ويو.
انٽي وچس جي وڃڻ کان پوءِ باختر جي يوناني حڪمران ”ايٿي ڊيموس“ پنهنجي حڪومت کي وڌائي ڪابل، قنڌار، هرات ۽ گنڌارا تائين پهتو. ايج آف امپيئرل يونيٽي جي هڪ مصنف ڊاڪٽر مڪر جي مطابق يوناني ايٿي ڊيموس جو پٽ ”ڊيمي ٽروس“ فوج سان پهريان وادي گنڌارا ۾ پهتو ۽ پوءِ خودمختيار بادشاهه بڻجي ويو. هن سوراشٽر کان وٺي ڪاٺياواڙ ۽ ڪڇ تائين علائقو فتح ڪيو ۽ هن سنڌ کي به پنهنجي ماتحت آندو. ڪن عالمن جو خيال آهي ته مهاڀارت ۾ آيل ڪردار ”دت مترا“ دراصل ڊيمي ٽروس آهي. (جيڪو غلط آهي.)
استرابو جي لکت مان خبر پوي ٿي ته اندوگريگ (سنڌي يوناني) بادشاهن جي حڪمراني سنڌ کانسواءِ ڪاٺياواڙ تائين به هئي. ڊيمي ٽروس پنهنجي نالي هڪ شهر ڊيمٽري سنڌ ۾ تعمير ڪرايو . پروفيسر ونسنٽ سمٿ جي چوڻ موجب ”باختر جو هٿ مان نڪري وڃڻ کان پوءِ ڊيمي ٽروس ڪيترا سال سنڌ ۽ هند تي حڪموت ڪئي هي پهريون يوناني حڪمران هو، جنهن ”شاهه سنڌ“ جو لقب اختيار ڪيو.
جسٽن ۽ اسٽراڊو يوناني حڪمران ”ايوڪر ٽيڊز جو ذڪر ڪيو آهي جنهن سنڌ تي حڪمراني ڪئي هئي. رشيد اختر ندوي لکي ٿو ته ”باختر وڃائڻ کان پوءِ ڊيمي ٽروس گھڻو وقت جيئرو نه رهيو ۽ ان جا جانشين ”اگٿا ڪل ۽ نپٽيلون“ ايوڪرز ٽيڊر جا هم عصر هئا پر ان جي برابر نه هئا. ان ڪري هن انهن کان سنڌ کسي ورتي. هن کي به شاهه سنڌ سڏيو وڃي ٿو.
تاريخ جي ڪتابن مان اهو معلوم نه ٿو ٿئي ته انهن جون سنڌ وارن سان جنگيون ٿيون پر اسان اندازو لڳائي سگھون ٿا ته هت سڪندر جي وقت ۾ آيل يونانين مان ڪي هت رهجي ويا ۽ اهي سنڌي معاشري جو حصو بڻجي ويا. پوءِ وري معلوم ٿئي ٿو ته سليوڪس سنڌ جي بادشاهه چندر گپت سان مائٽي ڪئي، تن جا مائٽي سان گڏ دوستانه رشته به موجود هئا جنهن ڪري يوناني سفير ميگسٿينز موريا حاڪم جي درٻار ۾ رهندو هو اهڙي طرح يونانين ۽ سنڌين جو هڪ ٻئي سان ميل ميلاپ شروع ٿي ويو ۽ سنڌي يوناني تهذيب جو بنياد پيو، جنهن ڪري موريا حڪومت جي زوال کان پوءِ باختري جيڪي پڻ يوناني نسل مان هئا تن کي سنڌي ٿيڻ ۾ دير نه لڳي ۽ پاڻ کي بادشاهه سنڌ جي لقب سان سڏرايو. ان مان ثابت ٿئي ٿو ته انهن سنڌين کي يقين ڏياريو ته هو يوناني هوندي به سنڌي وڌيڪ آهن، ۽ اهو ثابت ٿيو آهي ته سنڌين ۽ سنڌ جي سرزمين هر ان ٻاهرين کي قبول ڪيو آهي، جنهن ان کي پنهنجو سمجھيو آهي ۽ ڀائپي جو هٿ وڌايو آهي ۽ هو سنڌين سان ملي ويا. اسان کي خبر پوي ٿي ته يوناني نسل جو هڪ سنڌي بادشاهه ”مينانڊر، ته سنڌين جو مذهب ”ٻڌ“ اختيار ڪيو.
پروفيسر ونسنٽ جو چوڻ آهي ته سنڌي يوناني بادشاهه جي آخري دؤر ۾ مرڪزي حڪومت ختم ٿي ويئي ۽ سنڌ مختلف حصن ۾ ورهائجي ويئي. ڊاڪٽر مڪرجي ته سنڌي يوناني حڪمرانن جا نالا به لکيا آهن، جن جو تعداد ٽيهه آهي.