سنڌ شناسي

سنڌ تي حملن جي تاريخ

سنڌ جي تاريخ تي لکيل هن ڪتاب ۾ صرف ڌارين جي ڪاهن، انهـن جي ڦرلـٽ، ظـلـم ۽ زيادتـيءَ کي چِٽيو ويو آهي.
هن ڪـتاب ۾ ڪُل 28 مضمون شامل ڪيا ويا آهن، جن ۾ سنڌ امڙ ڌرتي، سنڌي ۽ آريا، سنڌي ۽ ايراني، سڪندر مقدوني سان سنڌين جي ويڙهاند، سنڌين جو اعلان آزادي، موريا خاندان کانپوءِ سنڌ جي حالت، ساڪا قبيلن جي سنڌ ۾ آمد، ڪشن گهراڻو، سنڌين جي ايرانين سان مدد، گپت گهراڻي جو حملو، هُڻ (Huns) لوڪن جو ڏهڪاءُ، سنڌين جي حاڪميت، سنڌين جي حالت آرين کانپوءِ، نوشيروان جي ڪاهه، عرب ۽ سنڌي، عربن ۽ سنڌين جي ويڙهه، سنڌ تي محمود غزنويءَ جا حملا، دهليءَ جا دلال ۽ سنڌ جا سورما، شاهه بيگ ارغون جو سنڌ تي حملو، شاهه حسن ارغون جا ظلم، ترخانن جا ڪلور، سلطان محمود ڪوڪلتاش جو دور، مغل حاڪمن جا ڏاڍ ۽ ظلم، ڪلهوڙن جو دور ۽ ڌارين جون سازشون، سنڌ تي افغانين جا راتاها، شاهه شجاع جون شرانگيز حرڪتون، ٽالپر دؤر ۾ انگريزن جون سازشون، انگريز سامراج ۽ سنڌي- جهڙن اهم موضوعن تي مضمون شامل آهن.
  • 4.5/5.0
  • 2292
  • 772
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • اياز ڀاڳت
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book سنڌ تي حملن جي تاريخ

سلطان محمود ڪوڪلتاش جو دور

هميشه ڌارين سنڌ کي غلامي جي ڳٽ ۾ قيد رکڻ لاءِ پنهنجون دشمنيون وساري ڇڏيون آهن. شاهه حسن ارغون سنڌين تي ظلم ڪندي موت جي آغوش ۾ هليو ويو ته سردارن پنهنجا خوني چنبا سنڌين جي ريٽي رت ۾ لال ڪرڻ ۽ سنڌ ۾ پنهنجو تسلط ڄمائڻ لاءِ ان کي ٽڪرا ٽڪرا ڪري ڇڏيو. عيسى خان ترخان ٺٽي کي والاري ويٺو ۽ سنڌين جي قاتل مير فاضل ڪوڪلتاش جو ظالم پٽ سلطان محمود بکر واري علائقي کي ڦٻايو.
هي نهايت شڪي مزاج ماڻهو هو، هي ٿوري ڳالهه تان سنڌين کي قتلام ڪرائڻ ۾ ويرم ئي ڪونه ڪندو هو ۽ هن پنهنجي دٻدٻي کي برقرار رکڻ لاءِ تر جي ماڻهن تي وڏا ظلم ڪيا، جنهن ڪري فرشته واري کي لکڻو پيو ته: ”هي نهايت ظالم ۽ خبط الحواس انسان هو، هو ننڍين ننڍين ڳالهين تان ماڻهن کي قتل ڪرائي ڇڏيندو هو.“
جڏهن مرزا عيسى خان ترخان هن تي ڪاهي آيو هو ۽ پورچوگيزن جي ٺٽي ۾ مچايل تباهي جو ٻڌي واپس وريو ته هن جلاد، ٻئي قهاري کان پلاند اهو ورتو جو سيوهڻ تائين سنڌو دريا جي ٻنهي ڪپن تي رهندڙ سنڌين جي وستين کي ساڙائي ڇڏيو ۽ سنڌين کي ڪهرايو. هن انهن مٿان الزام مڙهيو ته جڏهن عيسى خان ترخان ڪاهي آيو هو ته انهن سندس راهه ڇونه روڪي هئي. وڙهن سانهه ۽ پٽجن ٻوڙا واري مثال مطابق سنڌي ويچارا ترخان هٿان به چيچلايا ته ڪوڪلتاش هٿان به مئا.
هن ظالم ۽ سفاڪ انسان پنهنجي شخصي اقتدار کي بچائڻ لاءِ اڪبر مغل جي نور نظر بيرم خان جو هن طرف کان گذرڻ جو ٻڌي، سنڌ جي سر سبز ۽ شادات علائقي ڪي ويران ڪرائي ڇڏيو ته متان هو هتان جي آسودگي ڏسي هرکي نه پوي.
هن هٿرادو ڏڪار سنڌين کي لنگھڻ ڪٽڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو. هڪ طرف هن بيٺل فصل تباهه ڪرائي ڏڪار پيدا ڪري ڇڏيو ته ٻئي طرف سڌين جي گندين ۾ جيڪو ان بچيو پيو هو ان تي قبضو ڪري، پنهنجو ڀڀ پئي ڀريو. هڪ طرف ڌرتي ڌڻين وٽ فاقه ڪشي هئي ته ٻئي طرف ظالم ۽ ڌارئي وٽ عياشي لڳي پئي هئي. هميشهه ڌارئي پنهنجي اقتدار کي بچائڻ لاءِ سنڌين جي ڌن دولت، عزت ۽ غيرت کي پئي داءَ تي لڳايو آهي.
977 هجري مطابق 1569ع ۾ مرزا باقي ترخان يادگار مسڪين جي اڳواڻي ۾ پنهنجي ڌيءُ کي ماهه بيگم ۽ ناهيد بيگم سان ڏيئي اڪبر مغل جي خوشنودي حاصل ڪرڻ لاءِ اوڏانهن روانو ڪيو. جڏهن هي قافلو لڪي وٽ پهتو ته مرزا جان بابا جنهن پنهنجي ڀاءُ مرزا باقي کان ورهاست جو مطالبو ڪيو هو، تنهن يادگار مسڪين ترخان کي چيو ته مرزا باقي هن بهاني ماهه بيگم ۽ ناهيد بيگم کي ٺٽي مان ڪڍي، دعويدارن واري رنڊڪ کان آجو ٿيڻ چاهي ٿو. اسان سڀني جي بهتري انهيءَ ۾ آهي ته اسان پاڻ ۾ گڏجي مرزا باقي کان جان ڇڏايون. هي هڪ وڏو لشڪر تيار ڪري مرزا باقي جي سامهون ٿيا، ٻنهي ڌرين جي وچ ۾ سخت جنگ لڳي، جنهن ۾ ماهه بيگم گرفتار ٿي، کيس اذيتون ڏيئي مارائي ڇڏيو. مرزا جان بابا ۽ يادگار مسڪين ڪڪرالي ڏانهن هليا ويا. ناهيد بيگم جان بچائي سلطان محمود وٽ اچي پناهه ورتي.
سلطان محمود عورتن جي بي عزتي جي پلاند وٺڻ لاءِ ٺٽي تي ڪاهي ويو. اتي خبر پيس ته اچ جو قلعو ترسون محمد خان جي ڀائرن هٿ ڪري ورتو آهي. هو بکر بچائڻ جي خيال کان واپس موٽي آيو ۽ ناهيد بيگم کي مشورو ڏنو ته هو مغل حڪمران اڪبرکان پروانو ۽ مدد وٺي اچي. جيئن گڏجي مرزا باقي جي پاڙ پٽجي.
ناهيد بيگم اڪبر بادشاهه کان هن جي لاءِ پروانو ۽ مدد واسطي مجاهد خان ۽ محب خان کي ساڻ وٺي اچي اٻاوڙي پهتي. کيس ناهيد بيگم جو اهو عمل نه وڻيو ۽ اچي خوف ورايس ته جيسين هو مرزا باقي کي فنا ڪن، انهيءَ وچ ۾ هي مغل ڪارندا سندس جا ٽپڙ نه گول ڪرائي ڇڏن. هن ان ڀؤ ۾ ارغون سردار جيڪي مرزا باقي جي ظلمن کان تنگ ٿي اچي بکر ۾ پناهه ورتي هئي، تن کي اتان نڪرڻ جو حڪم ڏنو.
ناهيد بيگم سلطان محمود جي ان عمل تي ڏاڍي ڪاوڙي ۽ صلاح مصلحت کان پوءِ مجاهد خان ۽ قلجه بهادر اوزبڪ ماٿيلي قلعي تي ڪاهه ڪري اتان جي قلعدار مبارڪ خان کي قلعي بند ٿيڻ تي مجبور ڪري ورتو. سلطان محمود سندس مدد واسطي زين العابدين جي ڪمان هيٺ هڪ ٻيو لشڪر روانو ڪيو جنهن کي لنجواري جي قلعي وٽ ملتان کان آيل ابوالخير گور جي لشڪر، مجاهد خان جي حڪم سان روڪيو ۽ بکري لشڪر کي شڪست ڏني.
سلطان محمود اهڙي صورتحال کي منهن ڏيڻ ۽ مجاهد خان کان جان ڇڏائڻ لاءِ اڪبر مغل جي حضور پنهنجي نياڻي جو سڱ پيش ڪيو.
هي ظالم مرڻ جي ڪنڌي تي هوندي به بکر واري علائقي تي پنهنجو تسلط برقرار رکڻ گھريو، جنهن ڪري هن حڪومتي انتظام پنهنجي خريد ڪيل غلام مبارڪ خان ۽ سندس پٽ اورغلي جي حوالي ڪري ڇڏيو. جن سندس تختي اونڌي ڪرڻ جو پروگرام سٽيو هو، پر هڪ سنڌي هندو ”تمغاچي“ جي بر وقت اطلاع تي بچي ويو.
هنن مجاهد خان ۽ محب خان کان مدد طلب ڪئي جيڪي اهڙي موقعي جي تاڙ ۾ هئا، تن ٻٽي طاقت حاصل ڪندي مبارڪ خان ۽ اورغلي کي قيد ڪري ڇڏيو ۽ مجاهد خان پهنواري وٽان سکر تي حمله آور ٿيو. محمود ڪوڪلتاش اهڙي حالت ۾ قلعي بند ٿي ويهي رهيو. اهڙي صورتحال ڪري ڏڪار اچي منهن ڪڍيو ۽ هر طرف گندگي جا ڍير ٿي ويا ۽ بيماري ڦهلجي ويئي. گيهه ۽ گوشت جو سير ٻه سئو روپيه ۽ مڇي جو سير ٽيهه ٽڪا وڃي لڳو. انهن ڏينهن ۾ سلطان محمود جو ڀيڻيو ابو الخير سيتپور کان گنجابي وڃي رهيو هو. مجاهد خان ان خيال کان ته متان هو ايڏانهن جو رخ رکي تنهن کي پاسي ڪرائڻ لاءِ اوڏانهن هليو ويو. هن قلعي جي گھيري جو انتظام پنهنجي ماءُ صائمه بيگم ۽محب علي جي حوالي ڪيو. هن جي ماءُ نهايت ظالم ۽ ڪميني عورت هئي.
جڏهن قلعي ۾ ماڻهن جو رهڻ جنجال ٿي ويو ۽ جان بچائڻ لاءِ اتان ڀڄي نڪرڻ شروع ڪيو ته هي انهن کي گرفتار ڪرائي، سندن پيٽ چيرائي مارائي ڇڏيندي هئي ته متان هنن جي پيٽ ۾ سون هجي.
انهدءَ ڪشمڪش واري حالت ۾ به سلطان محمود سنڌين کي نه بخشيو، ۽ مجاهد خان جي ڪاوڙ انهن مٿان ئي لاٿي. معصومي وارو جو بيان آهي ته هي تيز مزاج ماڻهو هو ۽ ڪاوڙ کي قابو ۾ نه رکي سگھندو هو. هن کي خونريزي جي ڪابه پرواهه نه هئي. هو هڪ وڏو ظالم انسان هو“ هن سنڌين کي وڌيڪ غلام ۽ ٻانهو رکڻ لاءِ ايستائين زندهه رهيو جيسين تائين بکر سرڪار جو انتظام مغل درندن جي حوالي نه ڪيو.
هن ظالمن جي ويڙهه ۾ به سنڌي ٻنهي ڌرين پاران مارجندا آيا ۽ قرباني جي ٻڪري طور استعمال ٿيندا رهيا. هاءِ ڙي غلامي، مظلوم هوندي به هڪ ظالم جي چنبي مان نڪري ٻئي ظالم جي ور ٿي چڙهيا.