سنڌ شناسي

سنڌ تي حملن جي تاريخ

سنڌ جي تاريخ تي لکيل هن ڪتاب ۾ صرف ڌارين جي ڪاهن، انهـن جي ڦرلـٽ، ظـلـم ۽ زيادتـيءَ کي چِٽيو ويو آهي.
هن ڪـتاب ۾ ڪُل 28 مضمون شامل ڪيا ويا آهن، جن ۾ سنڌ امڙ ڌرتي، سنڌي ۽ آريا، سنڌي ۽ ايراني، سڪندر مقدوني سان سنڌين جي ويڙهاند، سنڌين جو اعلان آزادي، موريا خاندان کانپوءِ سنڌ جي حالت، ساڪا قبيلن جي سنڌ ۾ آمد، ڪشن گهراڻو، سنڌين جي ايرانين سان مدد، گپت گهراڻي جو حملو، هُڻ (Huns) لوڪن جو ڏهڪاءُ، سنڌين جي حاڪميت، سنڌين جي حالت آرين کانپوءِ، نوشيروان جي ڪاهه، عرب ۽ سنڌي، عربن ۽ سنڌين جي ويڙهه، سنڌ تي محمود غزنويءَ جا حملا، دهليءَ جا دلال ۽ سنڌ جا سورما، شاهه بيگ ارغون جو سنڌ تي حملو، شاهه حسن ارغون جا ظلم، ترخانن جا ڪلور، سلطان محمود ڪوڪلتاش جو دور، مغل حاڪمن جا ڏاڍ ۽ ظلم، ڪلهوڙن جو دور ۽ ڌارين جون سازشون، سنڌ تي افغانين جا راتاها، شاهه شجاع جون شرانگيز حرڪتون، ٽالپر دؤر ۾ انگريزن جون سازشون، انگريز سامراج ۽ سنڌي- جهڙن اهم موضوعن تي مضمون شامل آهن.
  • 4.5/5.0
  • 2243
  • 758
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • اياز ڀاڳت
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book سنڌ تي حملن جي تاريخ

ٽالپور دور ۾ انگريزن جون سازشون

ٽالپور آخري دؤر ۾ بزدل ۽ شڪي مزاج جا ٿي پيا جنهن ڪري انهن تي هر وقت ڌارين جو خوف ۽ ڀؤ رهندو هو. انهن وٽ سياست نالي ماتر هئي ۽ شوق ۽ شڪار جي چاهت وڌيڪ هئي، جنهن ڪري هو هڪڙي فتني کان ئي بچيا ته ٻئي فتني اچي ٿي منهن ڪڍيو. اهڙي حالت ۾ جڏهن ايوان اقتدار ۾ قابل ماڻهو نه رهن ۽ باهمي چپقلش به موجود هجي ته سواءِ ڊڄڻ ۽ خوف جي ٻيو ڇا هوندو.
شاهه شجاع مان جان ٿي ڇڏائي ته پنجاب جي راجا رنجيت سنگھه کان ٿي ڊنا، جنهن کي 1799ع ۾ شاهه زمان افغان حڪمران کيس لاهور جو حڪمران مقرر ڪيو هو افغانن جي گھريلو ويڙهن ڪري آزاد ٿي ويو. مير هن ڏانهن هر سال تحفه موڪلي اڻ سڌي طرح سندس غلامي قبول ڪئي هئي پر هن جو اصرار هو ته سنڌ وارا افغانن کي ڏيندڙ ٻارهن لک غنڊه ٽيڪس کيس ڏين. هن سنڌين کي هيسائڻ لاءِ مٺل ڪوٽ وٽ فوجي نقل و حرڪت شروع ڪئي هئي ۽ پڙهندڙن کي ياد هوندو ته محمد عظيم جي نائب کي سنڌ وارن انهيءَ بهاني سان شڪارپور مان ڀڄائي ڪڍيو هو.
سنڌ جي هڪ طرف رنجيت سنگھه جي وڌندڙ طاقت هئي، ٻئي طرف شاهه شجاع جو فتنو هو ۽ ٽئين طرف سنڌ جي حڪمرانن جون ذاتيون رنجشون، اقتدار جي حوس، جنهن ڪري سنڌ کي هنن ٽڪرا ٽڪرا ڪري ڇڏيو هو.
انهيءَ حالت ۾ انگريز سامراج کي وجھه ملي ويو ته هو سنڌ کي ڦٻائي سگھي، جنهن کي حاصل ڪرڻ جا جتن 1613ع کان شروع ڪيا هئا.
پڙهندڙن کي معلوم هوندو ته انگريز هندستان ۾ مغلن جي دؤر ۾ واپار جي بهاني آيا ۽ ايسٽ انڊيا ڪمپني جو بنياد وجھي، ڪمزور حڪومتن جا پير اکاڙي پاڻ قابض ٿي ويا. اهڙي طرح جڏهن هو سڄي هندستان تي قابض ٿي ويا ته انهن سنڌ کي ڦٻائڻ لاءِ به حيلا هلائڻ شروع ڪيا، پر ان ۾ تيزي انهيءَ زماني ۾ آئي جڏهن انگريزن افغانستان کي حاصل ڪرڻ لاءِ شاهه شجاع جي ڪلهي تي بندوق رکي.
انهيءَ مقصد لاءِ گورنر جنرل هند لارڊ آڪلينڊ هڪ وفد برنس جي سربراهي ۾ سنڌ ڏانهن موڪليو، جنهن ۾ رابرٽ ليچ، ليفٽيننٽ جان ووڊ، ۽ ڊاڪٽر پرسيول شامل هئا. جڏهن هي وفد شڪارپور آيو ۽ سنڌ جو اڀياس ڪيو ته کين معلوم ٿي ويو ته ميرن جي حڪومت کوکلي آهي، جنهن کي آساني سان هٿ ڪري سگھجي ٿو.
هن وفد کان اڳ ۾ ئي سنڌ جا ٽالپور حڪمران خوف مان انگريزن سان معاهدن مٿان معاهدا ڪندا ويا ۽ ڪمزور هجڻ ڪري سنڌ کي غلامي جو ڳٽ وجھندا ويا. هو ڪڏهن سفير بڻجي ٿي آيا ته ڪڏهن سندن جان خير خواهه ٿي ايندا رهيا.
انگريز سنڌين کي معاهدن جي آڌار تي غلام بڻائي ڇڏيو ۽ ظاهري طور اهو تاثر ڏنو ته ٻنهي حڪومتن درميان ڀائيچاري جي بنياد تي تجارتي معاهدا آهن، پر بيوقوف ٽالپرن کي اها خبر نه پئجي سگھي ته سندن پيرن هيٺان ڌرتي نڪرندي ٿي وڃي.
هنري پاٽنچر ۽ مير مراد علي ٽالپور درميان حيدر آباد ۾ هڪ معاهدو 3 اپريل 1932 ع ۾ ٿيو، جنهن موجب انگريزن سنڌين جي خدشن کي دور ڪندي واعدو ڪيو هو ته:
1. ٻئي معاهده ڪندڙ هڪ ٻئي جي ملڪن تي حريص نگاهن ۽ لالچي نظرن سان نه ڏسندا.
2. حڪومت برطانيه خواهش رکي ٿي ته هندستان جا واپاري جيڪي پنهنجو مال خشڪي ۽ سنڌوءَ رستي آڻڻ گھرن ٿا، انهن کي اجازت ڏني ويندي. حڪومت سنڌ حيدر آباد ان ٽن شرطن تي قبول ڪيو ته:
• ڪنهن به ماڻهو کي اهو حق نه هوندو ته انهن رستن سان جنگي سامان آڻي.
• ان رستن مان ڪو به مسلح جهاز ۽ ٻيڙي سنڌ ۾ داخل نه ٿيندي.
• ڪنهن به انگريز تاجر کي اهو حق نه هوندو ته هو هڪ هنڌ رهي پوي ۽ حسب ضرورت رهڻ کان پوءِ واپس هليو ويندو.
النگزينڊر برنس سنڌ جي کوکلي حڪومت کان پنهنجي آقائن کي آگاهه ڪيو، جنهن ڪري پهريان ڀائيچاري جي بنياد تي وڌندڙ ناتا ٻئي رخ ڏانهن هليا ويا ۽ سنڌي آهستي آهستي ميرن جي ڪمزوري ۽ نالائقي ڪري انگريزن جي غلامي ۾ جڪڙندا ويا.
انگريزن خيرپور جي مر رستم خان کي پنهنجو هم خيال بڻائي ڇڏيو ۽ کيس يقين ڏيارڻ لاءِ هڪ معاهدو 10 جنوري 1939ع تي ڪيو، جنهن موجب:
1. حڪومت برطانيه ۽ مير رستم ٽالپر ۽ ان جي جاءِ نشين ۾ هميشه دوستي رهندي، ڪنهن به هڪ جو دوست ۽ دشمن ٻنهي جو دوست ۽ دشمن هوندو.
2. حڪومت برطانيه (هند) حڪومت خيرپور جو هميشه تحفظ ڪندي.
3. مير رستم ۽ ان جا جاءِ نشين هميشه انگريز حڪومت جي راءِ تي عمل ڪندا ۽ هو پوري طرح سان ٻڌل رهندا، سواءِ انگريز سرڪار جي ٻئي ڪنهن سان رابطو ۽ رستو نه رکندا.
4. انگريز سرڪار وقت ضرورت مير صاحب جي مدد ڪندي پر درياءَ سنڌ جي ٻنهي ڪنارن تي واقع قلعن تي قبضو نه ڪندي، پر پوءِ هڪ ضميمي ۾ چيو ويو ته جنگ جي وقت جيڪڏهن گورنر جنرل هند ضرورت محموس ڪري ۽ چاهي ته بکر وارو قلعو پنهنجي قبضي ۾ آڻي سگھي ٿو.
5. امير ۽ ان جا وارث ۽ جاءِ نشين ڪنهن تي ظلم نه ڪندا جيڪڏهن ڪو به اهڙو اختلاف پيدا ٿيو ته ان جو فيصلو انگريز حڪومت ڪندي.
اهڙي طرح انگريزن پاڻ ۾ وڙهايو ۽ حڪومت جي پاليسي تي عمل پير ٿيندي خير پور جي ميرن ۽ حيدر آباد جي ميرن کي هڪ ٻئي کان الڳ ڪري ڇڏيو.
حيدرآباد جي ميرن جو ڏٺو ته انگريزن جو لاڙو خيرپور جي ميرن ڏانهن وڌيڪ آهي ته انهن به خوشامند ڪرڻ کان ڪين گھٽايو ۽ پنهنجو پاڻ غلامي جو ڳٽ ڳچيءَ ۾ وڌو. 5 فبروري 1939ع تي باقاعده ڪراچي انگريزن جي حوالي ڪئي. مير نور محمد انهيءَ تي بس نه ڪئي ۽ انگريزن کي ڪوٽڙي جي هنڌ فوجي ڇانوڻي ٺاهڻ جي اجازت پڻ ڏني ۽ ان جي خرچ وغيرهه لاءِ هر سال ٽي لک روپيه ڏيڻ جو واعدو ڪيو ۽ پنهنجي فوج ضرورت وقت انگريزن جي حوالي به ڪندو.
غلامي جي معاهدي ۾ اهو به لکيل هو ته سنڌ جي اميرن جا فيصلا گورنر جنرل هند جي منظوري سان انگريز ريزيڊنٽ سنڌ ڪندو، جنهن موجب ٽالپر انگريز جو راڄ ٿي ويا. هنن جيئن پئي چاهيو، ٽالپرن ان تي پئي هائو ڪار ڪئي. هو ايترا پابند ٿي ويا جو انگريزن جي مرضي کانسواءِ ڪو به قدم يا ڪنهن ٻئي ملڪ سان دوستانه ناتا به رکي نه پئي سگھيا. مطلب ته مير ڪمزور حڪومت جي ڪري معاهدن جي آڌار تي انگريزن جا غلام بڻجي ويا هئا، پر ان جو باقاعده اعلان هڪ معمولي جنگ کان پوءِ ٿيو، جنهن جو ذڪر بعد ۾ ايندو.
افغانستان تي چڙهائي جي خيال کان 3 نومبر 1838 ع تي انگريز فو ج شاهجهان آباد مان سنڌ طرف رواني ٿي ۽ 24 جنوري 1839ع تي روهڙي پهتي، ان کان اڳ اليزينڊر برنس مير خيرپور رستم خان کي راضي ڪري بکر جو قلعو حاصل ڪيو، اهڙي طرح سنڌ جي ٻئي حصي تي انگريز فوجي ڇانوڻي قائم ٿي ويئي.
ٻئي طرف کان سرجان ڪين، جنرل ويلشائر ۽ اوٽرام جي سربراهي ۾ هڪ فوج بمبئي کان ڪراچي پهتي. مير شير محمد واليءَ مير پور سمجھيو ته هو ان جي مٿان ڪاهي آيا آهن، تنهن ڪري هڪ فوج گڏ ڪري انگريزن کي تنگ ڪرڻ شروع ڪيو. پر جڏهن خبر پئي ته هي لشڪر افغانستان ڏانهن وڃي رهيو آهي ته خاموش ٿي ويو ۽ انگريزن کان معافي ورتي ۽ ان شورش جي عيوض چوويهه لک روپيه انگريز کي ڀري ڏنا.
هي انگريز لشڪر سيوهڻ ۽ لاڙڪاڻه مان ٿيندو افغانستان هليو ويو ۽ شڪار پور ۾ رهيل فوج شاهه شجاع، وليم مڪناٽن، اليگزينڊر برنس جي سرڪردگي ۾ اوڏانهن روانه ٿي ويو ۽ واٽ تي جيڪب آباد جي قلعي کي پنهنجي تصرف ۾ آندو.
انگريز جڏهن افغانستان مان ناڪام ٿيا ته انهن سنڌ ڏانهن ڌيان ڏنو. آخر 24 نومبر 1892ع تي بمبئي جي گورنر هڪ نئين معاهدي جو مسودو سنڌ موڪليو جنهن مطابق:
1. حيدر آباد جا امير جيڪو خرچ اڳين معاهدن مطابق انگريزن کي ڏيندا هئا، اهو جنوري 1843ع کان معاف ڪيو وڃي ٿو.
2. پهرين جنوري 1845ع کان حيدر آباد جي سڄي علائقي ۾ صرف ڪمپني جو سڪو رائج ٿيندو. اهڙي گھر خيرپور ۽ مير پور جي ميرن کان پڻ ڪئي ويئي.
3. انگريز سرڪار وقت به ميران حيدر آباد جي لاءِ هي سڪا ٺاهيندي، جنهن جي هڪ طرف شاهه انگلينڊ جي تصوير يا ڪتبو حسب تجويز حڪومت انگريز هوندو ۽ ٻئي طرف حيدرآباد جا مير جو ڪجھه لکڻ چاهن اهو لکيو ويندو.
4. هن معاهدي کان پوءِ حيدر آباد جا مير پنهنجو سڪو ٺاهي نه سگھندا.
5. سر چارلس نيپئر ضروري سمجھي ته ڪراچي ۽ ٺٽو ان جي حوالي ڪيو وڃي. انگريزن کي اهو حق به حاصل هوندو ته ڪراچي ۽ ٺٽي جي علائقي ۾ پنهنجي مرضي مطابق گشت ڪن ۽ سرحدون جيڪي چارلس نيپئر مقرر ڪندو، اتي انگريز حاڪمن جي حڪمراني هوندي.
6. روهڙي تائين سڄو علائقو نواب بهاولپور کي ڏنو وڃي، ڇاڪاڻ ته هو حڪومت برطانيه جي خير خواهه آهي.
7. مير صوبدار جيڪو هميشه سلطنت برطانيه جو خير خواهه رهيو آهي، ان کي ڪراچي جي عيوض پنج هزار روپيه مال گذاري جي جاگير عطا ڪئي ويندي.
8. جيڪو ڪمشنر نيپيئر طرفان هن معاهدي جي تڪميل تي مقرر هوندو، اهو ئي جاگير جو تعين ڪندو.
اهڙي طرح خير پور جي ميرن کي معاهدو تحت چيو ويو ته هو سکر بکر ۽ ٻيا علائقه جيڪي چارلس نيپئر چاهي اهي انگريز سرڪار جا هوندا.
انهيءَ نموني انگريز سنڌ ۾ پنهنجا پير مضبوط ڪرڻ لڳا ۽ سنڌ ۾ ٻن ڌرين جون حڪومتون قائم ٿي ويون. هڪ طرف انگريز سامراج هو ۽ ٻئي طرف مير هئا، جن جو هڪ ٻئي سان اڻ بڻت هئي ۽ هڪ ٻئي سان ڪيني رکڻ ڪري پنهنجن پيرن تي پاڻ ڪهاڙو هڻي رهيا هئا ۽ هڪ اهڙي سامراج کي سنڌ ۾ اندو، جنهن لاءِ منشي عطا محمد شڪار پوري لکيو آهي ته: ”جنهن ملڪ ۾ هڪ انگريز اچي وڃي، ان کي هڪ نه سمجھو، ڇاڪاڻ ته هو هزار ياجوج ماجوج پاڻ سان رکندو آهي. جتي سوين انگريز اچي گڏ ٿين ته سمجھي وڃو ته هزار شيطان اتي به پهچي ويا هوندا.“
چارلس نيپئر ماهه سيپٽمبر 1942ع ۾ سنڌ جو ريزيڊنٽ مقرر ٿي آيو. لارڊ ايلنبرو جي سيڪريٽري ميجر آوٽ رام کي لکيو ته جيڪو به ڏيهي نواب يا راجا سر ڪشي اختيار ڪري ته ان کي سڌو ڪيو وڃي.
انهيءَ زماني ۾ افغانستان جي جنگ هارائڻ ڪري انگريز سخت پريشان هئا ۽ خوف هين ته ڏيهي راجا ۽ حاڪم ان مان فائدو وٺي بغاوت جو جھنڊو بلند نه ڪن. چارلس نيپئر ٽالپورن جي پاڻي ڪڇي ويو هو ۽ هن اهڙو اطلاع لارڊ ايلنبرو کي ڏنو ته سنڌ کي ڦٻائڻ نهايت ئي سولو ڪم آهي. انهيءَ ڪري مٿيون معاهدو سنڌ مٿان ٿاڦيو ويو.
مير رستم خان سمجھي ويو ته انگريز ڪيئن به ڪري سنڌ تي قبضو ڪندا، تنهن ڪري هن بهتر ائين سمجھيو ته خير پور جي گادي تان دستبردار ٿيان. ڇاڪاڻ ته هڪ طرف سندس پٽن جي جاءِ نشين تي جھيڙو هو، ٻئي طرف انگريز جي فوجي طاقت وڌي رهي هئي ۽ ٽئين پاسي مير علي مراد هن جي سخت خلاف هو. تنهن ڪري هن فيصلو ڪيو ته هو انگريزن وٽ وڃي پناهه وٺي. ان ڪري هن چارلس نيپئر کي هڪ خط لکيو، جنهن جي جواب ۾ هن لکيو ته هو علي مراد وٽ وڃي.
مير رستم علي مراد ۽ ٻين سان ڪوٽ ڏجي ۾ گڏيو ۽ انگريزن جي سازشن بابت ڳالهه ٻولهه ڪئي ۽ سڀني کي هڪ هنڌ گڏ ڪرڻ جي صلاح ڏني، پر مير علي مراد جي دل گدڙ هو، تنهن سڀ ڪجھه وٺڻ کان پوءِ به انگريزن کي مير رستم جي ڳالهين کان آگاهه ڪيو، جنهن ڪري چارلس نيپئر هن سان ملڻ جي خواهش ڪئي پر رستم خان سمجھي ويو ته هي هڪ چال آهي ۽ کيس خبر هئي ته چارلس نيپئر مير علي مراد جو طرفدار آهي ۽ هو ڪا وڏي مصيبت آڻيندو جنهن ڪري هو خيرپور خالي ڪري ڪوٽ ڏجي وڃي نڪتو.
چارلس نيپئر کي جڏهن مير رستم جي ان ارادي جي خبر پئي ته هو ڪوٽ ڏجي تي ڪاهي ويو، جتان مير رستم ريگستان ڏانهن ڀڄي وڃڻ تي مجبور ٿي پيو ۽ قلعي امام ڳڙهه ۾ پناهه ورتي. چارلس نيپئر هن جو پيڇو نه ڇڏيو ۽ 12 جنوري 1843ع تي قلعي امام ڳڙهه تي حملو ڪري مير رستم کي اتان نڪرڻ تي مجبور ڪيو ۽ هو پنهنجن ننگن سان گڏ دربدر جو ٺوڪرون کائڻ لڳو. سندس زال اٺ جي ڪجائي تان ڪري پئي جنهن ڪري ٻانهه ڀڄي پيس ۽ حالت اها وڃي ٿيس جو هو پنهنجا جواهر وڪڻي گذران ڪرڻ لڳو.
انهيءَ دوران مير رستم جو پٽ محمد حسن مير نصير خان کان مدد وٺڻ لاءِ حيدر آباد اچي پهتو. 2 محرم 1259 هجري مطابق 1843ع تي مير رستم آل و عيال سميت حيدر آباد ۾ اچي پناهه ورتي.
چارلس نيپئر ٽالپورن جي ڪمزورين کان فائدو وٺندو حيدر آباد جو رخ رکيو ۽ ميرن تي دٻاءُ وڌو ته جيئن انگريز چاهن ٿا توهان کي ائين ڪرڻو پوندو. جنهن لاءِ ميجر آوٽ رام وٽ ويا، جتي ميرن طرفان انگريزن کي خاطري ڏياري ويئي ته هو لکت ۾ غلامي قبول ڪرڻ لاءِ تيار آهن.
انهيءَ دوران مير ٻن حصن ۾ ورهائجي ويا، هڪڙن جو خيال هو ته انگريزن سان لڙائي ڪجي ۽ ٻيا چون پيا ته اهو ناممڪن آهي. پر تنهن هوندي به مير نصير خان دل ٻڌي ۽ ٽيهن هزارن تائين لشڪر گڏ ڪيو ۽ 15 فيبروري 1843ع ۾ انگريز ريزيڊنسي تي ڪاهه ڪئي.
17 فيبروري 1843ع تي ٽالپورن جو لشڪر جن کي تاريخ نويسن بلوچ لشڪر چيو آهي، مولائي شيدائي ٻڌائي ٿو ته انهن ٽيهه هزار لشڪر ۾ ستاويهه هزار بلوچ شامل ٿئا. تنهن جو مطلب ته باقي ٽي هزار سنڌي هوندا. ٻئي طرف انگريز سامراج وٽ 2300 فوجي ۽ اٺ توپون هيون ۽ ميرن وٽ ٻارهن توپون هيون.
انگريز ۽ ٽالپور لشڪر درميان انهيءَ ڏينهن واري جنگ کي جنگ مياڻي چيو وڃي ٿو. جنهن ۾ سخت مقابلو ٿيو ۽ پنج هزار ٽالپرن جو لشڪر مارجي ويو ۽ اهو شڪست کائي ڀڄي ويا.
ميرن کي شڪست کان پوءِ اچي خوف ٿيو ته متان مير صوبدار جيڪو انگريزن جو ڇاڙتو هو، کين گرفتار ڪرائي، اهو خيال ڪري انگريز آڏو جھڪيا ۽ چارلس نيپئر کي چورائي موڪليو ته هو ساڻس ملڻ گھرن ٿا، جنهن کين وقت ڏنو. جڏهن بيوقوف ٽالپر انگريز سپهه سالار جي ور چڙهيا ته ان کين گرفتار ڪري ڇڏيو. ان کان پوءِ انگريز فوج بغير ڪنهن مزاحمت جي حيدر آباد جي قلعي ۾ داخل ٿي ويئي ۽ ميرن جي ميڙيل دولت پنهنجي قبضي ۾ آندي. مولائي شيدائي ڄاڻائي ٿو ته قلعي مان انگريز کي ڏهه لک پائونڊن جو مال هٿ آيو ۽ جواهرات ان کان سواءِ هئا. انهيءَ ڏينهن 21 جنوري 1843ع ۾ انگريزن سنڌ جي غلامي جو اعلان ڪيو.
مير صوبدار جنهن سنڌ سان غداري ڪئي، تنهن لاءِ پهاڪو جڙيو ته: ”ميرن کي به گھران لڳي هئي.“ انگريزن پهريان هن کي ميرن جو سرواڻ ڪرڻ جو اعلان ڪيو، پر 23 فيبروري 1843ع تي کيس گرفتار ڪيو ۽ سندس انجام اهڙو ٿيو جيڪو هڪ غدار سان ٿيڻ گھرجي.
هن کان پوءِ سنڌ واسين جو لشڪر مير شير محمد جي نظر هيٺ سنڌ مان ڌارين جي پاڙ پٽڻ لاءِ گڏ ٿيو، جنهن جي نتيجي ۾ 24 مارچ 1843ع ۾ دٻي جي هنڌ سخت جنگ لڳي جنهن ۾ سنڌي جوڌو هوش محمد سنڌ تان جان نڇاور ڪري هميشه اسان وٽ مثال بڻجي زنده ٿي ويو ۽ اڄ به ان جو ميدان جنگ ۾ لڳل نعرو: ”مرسون مرسون پر سنڌ نه ڏيسون“ گونجي رهيو آهي. هن بهادر ۽ غيرتمند سنڌي جي تعريف انگريز سامراج جي ڇاڙتن ۽ سندس قاتل چارلس نيپئر به ڪئي آهي.