سنڌ شناسي

سنڌ تي حملن جي تاريخ

سنڌ جي تاريخ تي لکيل هن ڪتاب ۾ صرف ڌارين جي ڪاهن، انهـن جي ڦرلـٽ، ظـلـم ۽ زيادتـيءَ کي چِٽيو ويو آهي.
هن ڪـتاب ۾ ڪُل 28 مضمون شامل ڪيا ويا آهن، جن ۾ سنڌ امڙ ڌرتي، سنڌي ۽ آريا، سنڌي ۽ ايراني، سڪندر مقدوني سان سنڌين جي ويڙهاند، سنڌين جو اعلان آزادي، موريا خاندان کانپوءِ سنڌ جي حالت، ساڪا قبيلن جي سنڌ ۾ آمد، ڪشن گهراڻو، سنڌين جي ايرانين سان مدد، گپت گهراڻي جو حملو، هُڻ (Huns) لوڪن جو ڏهڪاءُ، سنڌين جي حاڪميت، سنڌين جي حالت آرين کانپوءِ، نوشيروان جي ڪاهه، عرب ۽ سنڌي، عربن ۽ سنڌين جي ويڙهه، سنڌ تي محمود غزنويءَ جا حملا، دهليءَ جا دلال ۽ سنڌ جا سورما، شاهه بيگ ارغون جو سنڌ تي حملو، شاهه حسن ارغون جا ظلم، ترخانن جا ڪلور، سلطان محمود ڪوڪلتاش جو دور، مغل حاڪمن جا ڏاڍ ۽ ظلم، ڪلهوڙن جو دور ۽ ڌارين جون سازشون، سنڌ تي افغانين جا راتاها، شاهه شجاع جون شرانگيز حرڪتون، ٽالپر دؤر ۾ انگريزن جون سازشون، انگريز سامراج ۽ سنڌي- جهڙن اهم موضوعن تي مضمون شامل آهن.
  • 4.5/5.0
  • 2243
  • 758
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • اياز ڀاڳت
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book سنڌ تي حملن جي تاريخ

انگريز سامراج ۽ سنڌي

انگريز جيئن هندستان کي هڙپ ڪري ويا، تنهن کان وڌيڪ آساني سان سنڌ کي غلام بڻائي ويا. جنهن جي سڄي ذميواري سنڌين جي نا اهل حڪمرانن جي سر آهي. نه پاڻ ۾ وڙهن ها ۽ نه وري سنڌ کي ٽڪرا ٽڪرا ڪري ٽن حڪومتن جو بنياد وجھن ها. جيڪڏهن اهي گڏ هجن ها ته شايد اڄ سنڌ جي صورتحال ڪجھه ٻي هجي ها!
بهر صورت ميرن مان ڪن غدارن ۽ بزدلن جي ڪري سنڌي انگريز سامراج جا غلام بڻجي ويا، جن وڙهايو ۽ حڪومت ڪرڻ جي پاليسي تي عمل ڪندي، سنڌي سنڌي کي پاڻ سان وڙهايو.
جيڪا دونهين ميرن دکائي هئي، ان کي شعلي ۾ انگريزن تبديل ڪيو، يعني ميرن مذهبي تعصب جو بنياد وڌو، مسلم ۽ غير مسلم جو تفرقو پيدا ڪيو، جنهن ڪري سنڌو هندو ۽ سنڌي مسلمان هڪ ٻئي کان پري ٿي ويا. انهيءَ مذهبي تعصب کي وڌيڪ اڀارڻ ۽ پنهنجي فائدي حاصل ڪرڻ لاءِ انگريزن هندو سنڌين تي ڪرم نوازي شروع ڪئي. جنهن ڪري مذهبي تعصب ۾ واڌارو آيو ۽ سنڌي هڪ ٻئي کان پري ٿي ويا. تان جو پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ هندو سنڌي پنهنجو مادر وطن ڇڏي هندستان هليا ويا.
حقيقت ۾ انگريز سنڌ کي حاصل ڪري پڇتايو هو پر پوءِ ان کي غاصبانه نموني هلائڻ جو پهه ڪري نفرتن جي ٻوٽي کي وڌائي وڻ ڪيو. انهن مسلمان سنڌين جي بنسبت هندو سنڌين کي نوازڻ شروع ڪيو. مسلمان سنڌي جي ڀيٺ ۾ هندو سنڌي وڏي اهميت ڏني ويندي هئي. انهيءَ ٻٽي معيار رنگ لاتو.
سنه 1843ع ۾ سنڌ کي صوبائي حيثيت ڏيئي هندستان جو هڪ صوبو بنايو ويو ۽ ان جو پهريون گورنر سر چارلس نيپئر کي ئي مقرر ڪيو ويو. ۽ 1847ع ۾ سنڌ جي صوبائي حيثيت ختم ڪري ان کي بمبئي صوبي جي ڪمشنري قرار ڏئي مسٽر پرنگل کي سنڌ جو پهريون ڪمشنر مقرر ڪيو ويو.
سنڌين انگريزن جي هٽ ڌرمي ۽ غلامي کان نجات حاصل ڪرڻ لاءِ شروعات کان وٺي پنهنجي مهم جو آغاز ڪري ڇڏيو پر جڏهن سنڌ ملڪ جي حيثيت صوبائي حيثيت کان گھٽائي ڪمشنري جي درجي تائين رکي ته سنڌين سمجھي ورتو ته انگريز انهن جي وجود کي مٽائڻ گھرن ٿا ۽ اهڙن ٻين حڪمن کان پوءِ سنڌي پنهنجو تشخص وڃائي ويهندا، جنهن ڪري وقت جي سياسي رهنمائن سنڌ کي بمبئي کان الڳ ڪرڻ جي جدوجهد شروع ڪئي، جنهن ۾ سنڌين پنهنجو پاڻ ملهايو ۽ پر امن نموني بمبئي کان الڳ ٿي پنهنجي سياسي حيثيت مڃرائي.
سنڌ کي الڳ صوبي جي حيثيت ڏيڻ لاءِ 3 مراچ 1936ع تي هڪ فرمان جاري ٿيو، جنهن موجب پهرين اپريل 1936ع تي سنڌ کي صوبائي حيثيت ڏني ويئي ۽ نوي سالن کان پوءِ سنڌ کي غلامي جي حالت ۾ ملڪ طور تسليم ڪيو ويو ۽ آخري ڪمشنر گبسن جي جاءِ تي سر لانسي لاٽ گراهم گورنر سنڌ ٿي آيو.
سنڌي آزادي جا متوالا ۽ سرڪشي جا ڪوڏيا هئا، تن انگريز سامراج کي نفرتن سان ڏٺو ۽ انهيءَ جي بالا دستي کي قبول نه ڪيو ۽ انهن جي تعليمي ادارن ۾ پنهنجن ٻارن کي پاڙهڻ به مناسب نه سمجھيو، جيتوڻيڪ انهيءَ قدم سان سان سنڌين کي وڏو نقصان رسيو. هو پنهنجو وس ۽ وت آهر انگريزن کي حقارت سان ڏسندا هئا، جڏهن انگريز ديسي ماڻهون فوج ۾ ڀرتي ڪرڻ شروع ڪيا ته سنڌين انهن جي نوڪري ڪرڻ کي پنهنجي بي عزتي ۽ غيرت جي خلافت سمجھيو ۽ ان ۾ شامل ڪونه ٿيا.
جڏهن 18 مئي 1857ع ۾ انگريزن جي خلاف نفرت جو طوفان اٿي کڙو ٿيو، جنهن کي انگريزن ”بغاوت هند“ سڏيو آهي ۽ اسان جنگ آزادي 1857ع قرار ڏيون ٿا. تنهن ۾ سنڌين پنهنجو پاڻ ملهايو ۽ ڌارئي کان نفرت ڪرڻ واري تحريڪ ۾ پوئتي نه رهيا. جيتوڻيڪ هن تحريڪ جو مرڪز سنڌ کان گھڻو پري هو، ۽ انهن جو لاڳاپو به گھٽ هو، پر انگريز سامراج جي خلاف اٿاريل مهم ۾ انهن کان پوئتي ڪونه هئا.
سنڌين مان انگريزن کي خوف هو، تنهن ڪري انهن اڳواٽ انتظام ڪري ڇڏيو. پر هي جوان مڙڻ جا ته ڪين هئا. انهن کي خاموش رکڻ لاءِ جان جيڪب جيڪو فريئر جي موڪل تي وڃڻ ڪري سنڌ جو ڪمشنر هو، تنهن سنڌين کي حڪم ڏنو ته هو گھرن مان ٻاهر نه نڪرن ۽ ڪراچي ۾ ڪرفيو لڳائي ڇڏيو. ان هوندي به سنڌي جوڌا ڪونه مڙيا ۽ پنهنجو جھنڊو جھولائيندا سنڌين کي گڏ ڪندا رهيا.
انگريزن کي يقين ٿي ويو هو ته هو سنڌي هندستان جي ٻين قومن سان سهڪار نه ڪندا ڇاڪاڻ ته انهن پنهنجي زور آور طاقت سان سنڌ کي پنهنجي پر ۾ ڪنڌ ڪڻڻ جهڙو نه ڇڏيو هو. انهيءَ يقين سان ڪمشنر سنڌ 29 جون 1857ع ۾ ڪراچي ۾ رهندڙ يورپي باشندن جي هڪ گڏجاڻي ۾ يقين ڏياريو هو ته سنڌ ۾ ڪوبه فساد ٿي نه ٿو سگھي.
13 سيپٽمبر 1857ع ۾ ڪراچي ۾ فوجي بغاوت جو انڪشاف ٿيو ۽ الزام ۾ پلاٽون نمبر 21 جا 25 سپاهي گرفتار ڪيا ويا ۽ انهن جي اڳواڻ رامدين، احمد خان چانڊيه جي ڳوٺ مان گرفتار ڪري انهن تي 16 – 17 سيپٽمبر تي مارشلا تحت ڪورٽ مارشل ڪري 10 ڄڻن کي سزاءِ موت جو حڪم ڏنو ويو، جن مان ستن کي ڦاهي ۽ سنڌين کي وڌيڪ حراس ڪرڻ لاءِ ٽن ڄڻن کي توبن جو منهن ۾ ٻڌي ذرا ذرا ڪري اڏاريو ويو.
ڊاڪٽر زرداري روزنامه قاصد جي حوالي سان لکيو آهي ته ڦاهي ڏنل ستن ڄڻن جي لاشن کي تلوارن سان ذرا ذرا ڪيو ويو ۽ پوءِ هڪ وهندڙ نالي ۾ ڦٽو ڪري ڇڏيو.
حيدر آباد ۾ پڻ آزادي جي متوالن 13 پلاٽون ۾ شورش ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، پر انگريز انهن تي حاوي ٿي ويا. سنڌ ۾ جوڌن جو منصوبو هو ته پهريان حيدر آباد جو قلعو قبضي هيٺ آڻي، ان کي مکيه محاذ طور استعمال ڪجي ۽ پوءِ جيڪب آباد، سکر ۽ شڪار پور ۾ انگريزن خلاف تحريڪ هلائجي. جيئن ته انگريزن جا هٿ ڊگھا هئا، تنهن ڪري اهي ڪوششون ڪامياب ٿي نه سگھيون ۽ حيدر آباد ۾ بغاوت ڪندڙ گرفتار ٿي ويا ۽ هڪ حوالدار کي توب سان اڏائي شورش کي ڪچليو ويو.
شڪار پور ۾ 14 نمبر پلاٽون جي سپاهين هٿيارن تي قبضو ڪري مورچا ٺاهي ديس دشمن سان لڙيا، پر خير پور جي مير علي مراد جي سازش سان جوڌا گرفتار ٿيا ۽ کين موت جي سزا ڏني ويئي. اهڙي طرح سان سکر ۾ به بغاوت بلند ٿيڻ جو امڪان هو، پر وقت کان اڳ انگريز سامراج جي حامين ۽ غدارن ڪري ناڪام ٿي.
جيڪب آباد ۾ دريا خان جکراڻي ٻين جي مدد سان عوامي تحريڪ هلائڻ جو پروگرام سٽيو هو، پر اتي پهچڻ سان گرفتار ٿي ويو. مطلب ته سنڌي انگريز سامراج جي خلاف هر تحريڪ ۾ شامل رهيا ۽ پوءِ ته پنهنجي نويڪلي سر به ڪين گھٽايو.
تحريڪ ريشمي رومال تحريڪ ۾ سنڌين پنهنجو پاڻ ملهايو، جنهن ۾ مولانا عبيدالله سنڌي، مولانا محمد صادق کڏي وارو، مولانا تاج محمود امروٽي ۽ ٻين سڌي رهنمائن، ديس کي ڌارين کان آزاد ڪرائڻ لاءِ هڪ وڏي جدوجهد جو آغاز ڪيو، پر ڪن سببن جي ڪري ناڪام ٿي ويا ۽ مولانا سنڌي جلاوطني جي زندگي گذاري ۽ 7 مارچ 1937ع ۾ ڪراچي واپس آيو.
سنڌين ڪڏهن به انگريزن کي برداشت نه ڪيو، جنهن ڪري انهن جي خلاف سنڌ مان تحريڪون هلنديون رهيو ۽ خلافت تحريڪ جو مرڪز به سنڌ رهيو ۽ انگريزن کان نفرت جي اظهار طور پهرين ريل گاڏي 7 جولاءِ 1920ع تي لاڙڪاڻه مان رواني ٿي، جنهن جو قائد مرحوم جان محمد جوڻيجو هو. سنڌين انگريز غلامي کان نجات حاصل ڪرڻ لاءِ ملڪ افغانستان ۾ پناهه وٺڻ ۽ مهاجر ٿي رهڻ قبول ڪيو، جتي به افغان مسلمانن کين سان نه نڀايو.
سنڌين پنهنجي نفرت جو اظهار حر تحريڪ م کليءَ طرح سان ڪيو، جنهن ڪري انگريز سامراج کي سنڌ ۾ مارشلا هڻڻي پئي. سنڌين کي حُر ڪئمپون قائم ڪري نوان جيل ٺاهي، انهن ۾ قيد ڪيو ويو. هن تحريڪ جي باني ۽ روحاني پيشوا، پير صبغت الله ثاني کي انگريز سامراج جي خلاف اٿاريل تحريڪ جي جرم ۾ 20 مارچ 1943ع تي ڦاسي ڏني ويئي، پر سنڌين جي دل ۾ آزادي جي شمع ٻرندي رهي ۽ اهي انگريز سامراج سان نفرت ڪندا رهيا، جنهن ۾ ايترا ته مدهوش ٿي ويا، جو هو آزادي جا ڳالهه ڪندي به غلامي جي سنهري ڄار ۾ وڃي ڦاٿا.