شھر ۽ سپنا
ھن زوريءَ پاڻ تان نظرون ھٽائي سامھون ڏسڻ جي ڪوشش ڪئي. ھن ڪارن ۾ ويٺل سھڻين سجيل عورتن تي ڌيان کپائڻ چاھيو. سنگمرمر جھڙا اجرا ۽ ٿڌا جسم، جن جي اندر فقط ڪاغذ جي نوٽن گرمي پيدا ڪئي ٿي. ڪاغذ جي انهن اڏامندڙ نوٽن جي پٺيان ھو ڪيترو ڍوڙيو ھو، ڇو ته ھن کي خبر ھئي ته دنيا جي سموري سچائي، سڄو علم انهن ڪاغذن جي ٽڪرن ۾ ھو. پر ھن جي سڄي ڍوڙ اجائي ھئي. مشڪرن واري راند ھئي. ھو اھڙو مشڪرو ھو جو رڳو پنهنجو پاڻ تي کلي سگهيو ٿي. ھينئر جڏھن هن پاڻ تي ٽھڪ ڏيڻ چاھيا، ته کيس روئڻ اچي ويو. ھن اکيون پوري ڇڏيون. ٽريفڪ جو گوڙ ھن جي مٿان چڙھندو ٿي آيو. ھو ان گوڙ ھيٺان دٻجندو ويو. ھن پاڻ به ائين ٿي چاھيو. پر چاھڻ سان ڇا ٿو ٿئي. ھن جيڪي ڪجھ چاھيو ھو سو ڪڏھن ٿي نه سگهيو ھو.
”ڪراچي“، ھو چپن ۾ سڏڪيو. ”خوابن جو شھر....“
پڻس چيو ھو: ”آخر ڪيستائين ڪراچيءَ ۾ ڌڪا کائيندو رھندين، جتي نه رھڻ لاءِ سولي جاءِ ۽ نه فضيلت وارو کاڌو پيتو. ڏس ته! ھوٽلن جا الائي ڪھڙا ڪنا سنا کاڌا کائي کائي سڙي ويو آھين. ڳوٺ موٽي اچ پنهنجو ٻنيءَ ٽڪر آھي. پاڻ ولينداسين. چڱو گذران ٿي ويندو.“
ھن کي پيءُ جون ڳالھيون کل جھڙيون لڳيون.
”نه، بابا، مون کي ٻھراڙي ۾ سک ئي نٿو اچي. ڪھڙي جھنگلي زندگي آھي! آءٌ جيڪڏھن سال کن اتي رھان ته چريو ٿي پوان. نه اٿڻ ويھڻ نه گھمڻ ڦرڻ. ڏينهن رات ٻنيءَ ۾، پاڻيءَ جو فڪر ۽ جاھلن وارا جھڳڙا. مٿان وري تو واري دنگئي وڏيري جو آزار. ھروڀرو وتي پنهنجي وڏيرائپ ڏيکاريندو. مون کان اھي ڳالھيون سٺيون ڪو نه ٿينديون.“
پڻس اھي ڳالھيون ٻڌي ٿورو ھٻڪيو. ”وڏيري وٽ طاقت آھي ۽ پئسو آھي. پاڻ وٽ کڻي ٿورو ٻنيءَ جو ٽڪر آھي ته ڇا ٿي پيو، اصل کان وٺي وڏيري جا ھاري آھيون. پر تون پڙھيل لکيل آھين. وڏيري سان رس ۾ ھلي ويندين.“
ان وڏيري جي ڪري ته ھن کي ڳوٺ ڇڏڻو پيو ھو. ننڍي ھوندي ھڪ ڀيري ھو پنهنجي منهن راند کيڏي رھيو ھو ته وڏيري جي پٽ نواز ھروڀرو کيس گاريون اچي ڏنيون. يونس خار ۾ کيس ٻھ ٽي لڪڙ وھائي ڪڍيا. پڻس کي ترت خبر پئجي وئي ۽ ھو کيس وٺي شھر ھليو ويو. اتي پنهنجي ڀيڻ جي گهر ڇڏي آيو، جنهن جو مڙس رائيس مل ۾ مزوري ڪندو ھو. وڏيري يونس تي ھٿ ٺارڻ ٿي چاھيا، پر ھو کيس ھٿ نه آيو ته پڻس سان ڏاڍيون جٺيون ڪيائين. يونس ڪيترو وقت ڳوٺ نه اچي سگهيو. پڻس جي مرضي ھئي ته ھو شھر ۾ رھي پڙھي پئي. يونس جيئن تيئن سورن سان مئٽرڪ پاس ڪئي - ۽ پوءِ نوڪريءَ جي لاءِ رلندي رلندي ھو ڪراچيءَ وڃي نڪتو. ڪراچي ھن کي اھڙي وڻي وئي جو بيروزگاريءَ ۽ بنا اجھي ھوندي به ھو ان کي ڇڏي نه سگهيو. گھڻي رلڻ کان پوءِ جڏھن کيس ڪلارڪي ملي وئي ته پوءِ ڄڻ ھو ڪراچيءَ سان لانئون لھي ويھي رھيو.
”پر بابا مون کي تو واري وڏيري جي پرواھ ڪانهي. ھن کان به وڏا گڙينگ زميندار آفيس ۾ اسان جو سلام ڀريندا آھن. وڏيرو ته خير وڃي کڏ ۾ پئي، اصل ۾ ھاڻي آءٌ ڳوٺ ۾ گذاري ڪو نه سگهندس. ڪراچيءَ کي ڇڏي اچي ھتي جھنگ ۾ رھان. آخر فائدو ڪھڙو – شھر ۾ ڪنهن جي پرواھ ڪانهي. بادشاھ ٿي پيا ھلون. اتي تو وارو وڏيرو گڏجي ته ان کي کنگھون به ڪو نه.“
نواز ڪيترا ڀيرا ھن کي ڪراچيءَ جي ھوٽلن ۾ گڏيو ھو. يونس اھو ڏيکاءُ ڏيندو ھو ته ڄڻ ھن نواز کي ڏٺو ئي ڪونهي. پر اھا ڪوشش ڪندو ھو ته نواز کيس ضرور ڏسي. ان مان ھن کي خوشي ٿيندي ھئي. پاڻ کي وڏيري جي برابر محسوس ڪندو ھو. وڏا ٽھڪ ڏيندو ھو ۽ بيرن کي رعب سان سڏيندو ھو. ھوٽل ۾ ھو ٻئي ھڪ جھڙا ھوندا ھئا. پر ٻاھر نڪرڻ کان پوءِ جڏھن نواز نئين ماڊل جي ڪار ۾ چڙھي ويندو ھو ته يونس کي پنهنجي سڄي خوشي ۽ فخر پاڻيءَ تي ليڪي جيان لڳندا ھئا. محرومين جو احساس ھن کي ڪنهن اونهي کاھيءَ ۾ ڪيرائي ڇڏيندو ھو. ڪراچي ھونءَ به ھن کي خوشيون گھٽ، محرومين جا ڏنڀ وڌيڪ ڏنا ھئا. پر انهن ڏنڀن ۾ به ڪو اھڙو مزو ھو جو انهن کي ھن ڇڏڻ نٿي چاھيو. ڪڏھن ڪڏھن ھن کي ائين لڳندو ھو ته ڪراچي اھڙي ڌٻڻ ھئي جنهن ۾ ھو خوشيءَ سان اندر غرق ٿيندو پئي ويو.
”يونس، توکي ٻئي ڪنهن ڳالھ جي پرواھ ھجي نه ھجي، پر تنهنجي ھڪ جوان ڀيڻ به آھي. آءٌ ھاڻي پوڙھو ٿي ويو آھيان، ابا، مون ۾ ايترو ست ڪونهي جو جوان ڌيءَ جو بار کڻي سگهان. اھو بار توتي آھي.“
يونس پويان ويٺل ڀيڻ ڏانهن ڏٺو ھو، جيڪا ھيٺ تؤنري تي ويھي ڀرت ڀري رھي ھئي. جيڪڏھن منهنجي مٺڙي سھڻي ڀيڻ نجو شھر ۾ ھجي ھا ته شھر واريون عورتون ھن جي اڳيان جنڙيون لڳن،“ يونس سوچيو. ماءُ ته ھن جي ننڍي ھوندي مري وئي ھئي. پيءُ ئي ٻنهي کي تاتيو نپايو ھو، يونس ڀيڻ کي دل سان ڀائيندو ھو. اھا ڀيڻ ئي ھئي جنهن جي سڪ کيس ڪڏھن ڪڏھن ڳوٺ ڇڪي ويندي ھئي.
”بابا، منهنجي صلاح آھي ته اھو ٻنيءَ ٽڪرو وڪڻي شھر ھلي رھو. ان مان نه ھوند نه شڪر. جيستائين وڏيري جي خوشامد نه ڪجي تيستائين پاڻي به ڪو نه ملي، تنهن کان ان کي وڪڻي شھر ۾ ڪا اڀري سڀري جاءِ وٺي ھلي رھو. نجوءَ کي مئٽرڪ پاس ڪرائي ماستري وٺائي ڏينداسين. ھتي ٻھراڙيءَ ۾ ڇو ٿا سندس حياتي کاريو.“
پڻس ڪاوڙجي پيو. ”ٻنيون ۽ ونيون مڙس ڪو نه ڇڏيندا آھن، يونس! شھر ۾ رھي تنهنجي اک جو پاڻي مري ويو آھي. ھينئر اڇي ڏاڙھيءَ ۾ جوان ڌيءَ کي وٺي ھلي شھر ۾ ڌڪا کانءُ!“
يونس ٻنين واري ڳالھ گھڻا ڀيرا ٻڌي چڪو ھو. اڳي ٻڌي کلندو ھو. پر ھاڻي کيس ان ڳالھ تي چڙ ايندي ھئي ۽ چڙ کي دٻائي چپ ٿي ويندو ھو.
ھڪ ڊگھو چيڪٽ ٿيو – يونس اکيون کولي ڏٺو. ھڪ ڪار چوواٽي وٽان تيزيءَ سان مڙي ھئي. پڪي چلڪندڙ روڊ تي ڪار جي ڦيٿن جا نشان ٺھي ويا. يونس جي دل ٻڏي وئي. اڳيان ڏيک ڌنڌلو ٿي ويو. ھن جي اکين ۾ پاڻي ڀرجي آيو ھو.
”او..... منهنجي مٺڙي سھڻي ڀيڻ....“ ھن جي اندر مان سڏڪن جي وير اٿي ۽ سڄي وجود کي ٻوڙي وئي. ھن جا ڏند ھيٺئين چپ ۾ پيھندا ويا. ھو روئندڙ اکين سان سامھون وڏين وڏين عمارتن جي چوٽين ڏانهن ڏسڻ لڳو. نجو جو سر ڌڙ کان ڌار ٿيو پيو ھو. پڻس نجوءَ کي ڪاري ڪري ڪھاڙي کڻي ٿاڻي تي وڃي پيش پيو ھو. هن کي ڪنهن ٻڌايو هو ته ڌيڻس وڏيري نواز سان ڦٽل هئي.
يونس ھڪدم اٿي بيھي رھيو. سڏڪا ھن جي ھانءُ کي نپوڙي رھيا ھئا. ھن کي وات ۾ رت جو ذائقو محسوس ٿيو. ڏندن چپ کي رتو رت ڪري ڇڏيو ھو. ٽريفڪ جھڪي ٿي ويئي ھئي. ھو مئل قدمن سان چرچ جي اڳيان ھلندو ايلفيءَ ڏانهن مڙيو.
هو ايلفيءَ جي ويران روڊ تي ٿڙندو ٿاٻڙندو ھليو. ھن کي سخت ڪمزوري پئي محسوس ٿي. اوچتو ھن جي دماغ ۾ چڪر آيو ۽ ھو وچ روڊ تي ڪري پيو. تيزي سان ايندڙ ڪار کي ھڪدم بريڪ لڳو ۽ ڦيٿا زوردار چيڪٽ ڪري انچ جيتري فاصلي تي اچي بيھي رھيا. يونس ڇرڪي اٿي بيٺو ۽ رڙيون ڪري ڊوڙڻ لڳو، ھن کي لڳو ڄڻ ڪي ماڻھو ڪھاڙيون کڻي کيس مارڻ لاءِ پويان ڊوڙي رھيا ھئا.