مئل ويساھ
ھن پاڻ به ته سڄي حياتي سڪندي گذاري ھئي، پر ھن چاھيو ھو ته سندس ٻار ٻار ئي رھن ۽ سندن ضرورتون اڻپوريون نه رھن.
”ٿي سگهي ٿو ته بابا به منهنجي لاءِ ائين چاھيو ھجي! ھرڪو مائٽ ائين چاھيندو آھي ۽ پنهنجي سڄي زندگي، پنهنجون سموريون خوشيون اولاد کي ڏيڻ چاھيندو آھي، پر ٿئي ڇا ٿو؟ ھن جي زندگي گھاڻي ۾ پيڙجيو وڃي ۽ خوشيون ھن وٽ ئي ڪونهن ته اولاد کي ڇا ڏيندو؟ اھا سڀ ٺڳي آھي. ھو ڄاڻي ٿو ته وٽس پنهنجي اولاد جي لاءِ نه ڪا خوشي آھي ۽ نه سک آھي. اصل ۾ ھن وٽ جيڪي ڏک ۽ تڪليفون آھن تنهن ۾ پنهنجي اولاد کي ڀاڱي ڀائيوار ڪرڻ ٿو چاھي ”۽ اسان جھڙن ماڻھن کي اولاد کپي ئي ان لاءِ.....“
ھن لان تي ڊوڙندڙ کيڏندڙ ٻارن ڏانهن ڏٺو.”جيڪڏھن ڪو مائٽ پنهنجي اولاد کي خوشيون ۽ سک نه ٿو ڏئي سگهي ته ھن کي اولاد پيدا ڪرڻ جو ڪو حق نه ھئن کپي. اھو ظلم آھي، ان کي روڪڻ کپي.“ ھن کي محسوس ٿيو ته اھا ڳالھ ھو پنهنجو پاڻ کي چئي رھيو ھو. ”پھرين ته مون پنهنجن ٻارن تي جيڪو ظلم ڪيو آھي، مون کي ان جي سزا ملڻ کپي، پر مون کي ته اڳي ئي ان جي سزا ملي رھي آھي. جيڪڏھن ...... پروين نٿي بچي ..... اوھ منهنجا خدا! پوءِ؟ ننڍڙن ٻارن جو ڇا ٿيندو؟ ھنن کي ڪير سنڀاليندو؟ نه نه، آءٌ ھنن کي سورن ۽ تڪليفن ۾ ڏسي نه سگهندس.“ ھن کي لڳو ته ھو تباھي جي ڪناري تي بيٺو ھو. ھو گھٻرائجي اٿي بيٺو ۽ ھلڻ لڳو. ھن جو رخ جنرل وارڊ طرف ھو. ڊاڪٽرن ھن کي ٻڌايو ھو ته پروين جي بچڻ جو آسرو گھٽ آھي. الياس ھلندي ھلندي بيھي رھيو. ”پر آءٌ وڃان ڇو پيو؟ اڃا ھاڻي ته پروين وٽان اٿي آيو آھيان، وري يڪدم ...... مون ڪجھ دير مريضن جي ڪنجھڻ ۽ دوائن جي بوءَ کان پري رھي، ٻاھر کلي ھوا ۾ ساھ کڻڻ ٿي چاھيو ۽ وري موٽي وڃان اتي!“ ھو لان تي اچي ويھي رھيو.
ايترا ڏينهن ھو اسپتال ۾ رھي پاڻ کي مريض محسوس ڪرڻ لڳو ھو. ھن کي ياد آيو ته کيس سڀاڻي دوائن لاءِ پيسا کپن. ھن وٽ ايترا پيسا ڪو نه ھئا ۽ ڪو اھڙو ماڻھو به نٿي سجھيو جنهن کان قرض وٺي. قرض ھن جيڪو ورتو ھو سو به اڃا واپس نه ڪري سگهيو ھو. اھڙو ڪير ھو جيڪو قرض مٿان قرض ڏيندو رھي.جن دوستن کي ڊپ ھو ته الياس کانئن قرض وٺندو تن ساڻس ملڻ ئي ڇڏي ڏنو ھو ۽ جن کان ھن قرض ورتو ھو، اھي به ان ڪري ساڻس ملڻ کان نٽائي ٿي ويا ته ڪٿي ھو وڌيڪ قرض نه گهري.
”پروين جي بيماري ڪيتري اينگھجي پيئي آھي! هن جي بيماريءَ جي پٺيان سڀ ڪجھ ختم ٿي ويو. گذر ڪيئن ٿي سگهندو ..... پروين کي مرڻو ئي آھي ته پوءِ ھيءَ دير ......“ھن يڪدم پاڻ کي روڪي ورتو.”آءٌ الائي ڇا ڇا پيو سوچيان. پروين کان سواءِ منهنجو گهر رلي ويندو. آخر پڄاڻي ڪٿي ٿيندي؟ انت ڪٿي آھي،يا خدا! انت ڪٿي آهي؟“ ھن جي دل ۾ آيو ته ھٿن ۾ منهن لڪائي سڏڪا ڀري روئي. ھن پنهنجي ھٿن کي ڏٺو. سڪل ھٿ ۽ ھڏايون آڱريون، ڄڻ ڪنهن مردي جا ھٿ ھئا. ھٿ جون تريون ڪاٺ وانگر سخت ھيون، ماس ته ھو ئي ڪو نه. ھٿن جي پويان وڏيون نيريون نسون اڀريل ھيون.
”اھي ھٿ منهنجا آھن؟“ ھن کي ان ڳالھ جو احساس پھريون ڀيرو ٿيو ھو. ”منهنجا ھٿ اھڙا ته نه ھئا....“ ھن کي اعتبار نٿي آيو. ”مون سان اھو سڀ ڇو ٿيو؟ ڪجھ ٻيو نٿي ٿي سگهيو؟ جيڪڏھن ائين نه ٿئي ھا ته دنيا کي ڪھڙو نقصان پھچي ھا.پر جي مون کي ئي ڏک ۽ عذاب سھڻا ھئا ته منهنجن ٻارن ڪھڙو ڏوھ ڪيو. مون کي مليل سزا اھي مون سان گڏ ڇو ڀوڳين؟ ھا، انهن کي به مون سان گڏ اھي دک ۽ تڪليفون سھڻيون آھن، جيستائين ھو ان لائق ٿين ته پنهنجي قسمت کي منهنجي قسمت کان ڇني ڌار ڪن. پر جيڪڏھن منهنجن ٻارن کي منهنجا ڏک ۽ سور ورثي ۾ مليا ته.....“ ھو ڊڄي ويو.
پروين ھن کي چيو ھو، ”اسين ڪھڙا نه بدنصيب مائٽ آھيون جو پنهنجي اولاد جو معمولي انگل به پورو نٿا ڪري سگهون.“ تڏھن ھن کيس جواب ڏنو ھو، ”رڳا اسين ڪو نه آھيون، اسان جھڙا ٻيا به گھڻا آھن. گھڻا آھن ئي اسان جھڙا. اھڙا ماڻھو ته ٿورا آھن جن جا ٻار ڪڏھن ڪنھن شيءِ لاءِ نه سڪندا ھجن.“ پروين ھن ڏانهن عجب مان ڏٺو ھو. کيس الياس جي ڳالھ سمجھ ۾ ڪانه آئي ھئي، يا ھن کي ڪاوڙ لڳي ھئي ته الياس سندس ڳالھ کي وزن ئي ڪو نه ڏنو. الياس سوچيو ھو ته ھاڻي ھوءَ اھو ئي سمجھندي ته ھن کي پنهنجن ٻارن جو ڪو خيال ڪونهي.”ھر ماءُ ائين سمجھندي آھي. منهنجي ماءُ به بابا کي ھميشه ائين چوندي ھئي ته توکي ٻارن جي ڪابه ڳڻتي ڪانهي، ڪو فڪر ئي ڪونهي – ڄڻ ته جيڪڏھن بابا چاھي ھا ته سڀ مصيبتون ختم ٿي وڃن ھا ۽ اسين سکيا ٿي وڃون ھا؟ الياس کي عجب لڳو ته جڏھن ھو ٻار ھو ۽ تڏھن پاڻ به پنهنجي پيءُ لاءِ ائين سمجھندو ھو. اسڪول ۾ ڪتاب يا ڪاپي نه ھئڻ تي، في نه ڏئي سگهڻ تي ماستر ماريندو ھو، يا ھو ڪا شيءِ وٺڻ چاھيندو ھو پر وٺي نه سگهندو ھو ته پنهنجي پيءُ کانڪري سمجھندو ھو.
اوچتو ھن کي خيال آيو ته ڪٿي سندس ٻار به ائين ته ڪو نه سمجھندا ھوندا؟ ھن کي ياد آيو ته جڏھن به ٻارن جي ڪا فرمائش پوري نه ڪري سگهندو ھو ته ٻار کيس ائين ڏسندا ھئا ڄڻ ھو ڄاڻي واڻي اھا شئي نٿو وٺي ڏي. جيڪڏھن چاھي ته وٺي سگهي ٿو. ھو ٻارن کي ڪيترو به چوندو ھو ته بابا پاڻ غريب آھيون، پاڻ ۾ ان شيءِ وٺڻ جي پڄت ڪانهي، پر ٻارن کي اعتبار ڪو نه ايندو ھو.
”پنهنجن ٻارن جي نظرن ۾ آءٌ ڪوڙو ۽ ڪنجوس آھيان.... پروين سمجھي ٿي ته مون کي ٻارن جو خيال ڪونهي، آءٌ ھنن جي لاءِ ڪجھ نٿو ڪريان. ٻار سمجھن ٿا ته آءٌ پڪائي ٿو ڪريان.....“ ھن جو ھانءُ ٻڏڻ لڳو، دل ۾ آيس ته ڇٻر تي ليٽي پئي، پر ھو ويٺو رھيو جيئن ھن ۾ چرڻ پرڻ جي سگه نه رھي ھجي. ھو ٻاھران جيترو ئي خاموش ۽ پٿر بڻيو بيٺو ھو اوترو ئي اندر ڳري ڀري رھيو ھو. ھن جي ذھن ۾ اٿندڙ سوچ جون ويرون ھڪ ھنڌ بيھي ڄمي ويون. ھن کي محسوس ٿيو ته سندس پيشانيءَ جون نسون ڇڪجي سور وچان ڦاٽي رھيون ھيون. ھن کي اتي ويٺي ڳچ دير ٿي وئي ھئي. ”پروين کي ايترو وقت اڪيلو ڇڏڻ ٺيڪ ناھي. ھينئر پروين وٽان ٿي گهر ويندس ۽ پروين جي ماءُ کي اسپتال موڪليندس. ٻارن کي به وڃي ڪو دلاسو ڏيان.“ ھو تريءَ جي زور تي اٿي بيٺو ۽ آھستي ھلڻ لڳو.
جنرل وارڊ جي وڏي ويڪري ھال ۾ بلب ٻري چڪا ھئا. جھڪي زرد روشنيءَ ۾ پروين جي منهن جي پيلاڻ تهائين وڌي وئي ھئي. ھن جون اکيون ٻوٽيل ھيون.الياس پلنگ جي پاسي ۾ بيھي ھن کي ڪجھ دير تائين ڏسندو رھيو. ھوءَ ھڏن جو پڃرو ٿي رھجي وئي ھئي. گوشت جھڙي ڪا شيءِ ھن جي جسم تي ھئي ڪانه.
پروين اکيون کولي ھن طرف ڏٺو. ھن شايد پنهنجي پاسي ۾ الياس جو اچي بيھڻ محسوس ڪري ورتو ھو.
”تون ڪيڏانهن ھليو ويو ھئين؟“ پروين شڪايتي لھجي ۾ ھن کان پڇيو.
”ڇو، آئون ته اتي ئي ھوس،“ الياس کي ھن جو سوال عجيب لڳو.
”نرس به الاجي ڪيڏانهن وئي آھي، اڃ سان مران ٿي.“
الياس پاڻيءَ جو گلاس ڀري آيو ۽ پروين کي ڪنڌ جي پويان ٻانهن ڏئي اٿاريائينس.پروين پاڻيءَ جا ٻھ ٽي ڍڪ ڀريا ۽ گلاس موٽائي ڏنائين.
”بس، اڃ ايتري ۽ ٺلھي گھوڙا گھوڙا. ھن جي مرضي اھا آھي ته آءٌ سڄو ڏينهن وٽس ٻڌو ويٺو ھجان....“ ھن چڙ وچان سوچيو.
”اڄ شام جو ٻار به ڪو نه آيا. جيسين جيئري آھيان تيسين ته انهن کي ڏسي اکيون ٺاريان.“ پروين پاڻ سان ڳالھائيندي چپ ٿي وئي. الياس سمجھي ويو ته اھا ڳالھ کيس ٻڌائڻ جي لاءِ ڪئي ھئائين.
”آءٌ اڪيلو ڄڻو ڇا ڇا ڪريان! آفيس وڃان، اسپتال وڃان ۽ روز روز ٻارن کي به وٺي اچان ..... آخر ڪٿي پڄان!“ ھن کي محسوس ٿيو ته سندس آواز ۾ بيزاري ۽ چڙ ھئي.
”ھاڻي ته خدا کڻي پنهنجو ڪري. ھن حال ۾ ته ھرڪو ڪڪ ٿيو پوي.....“ پروين اڃا به ڪجھ چوڻ چاھيو ٿي، پر ھن جو آواز گھٽجي ويو.
”تون ھروڀرو اھڙيون ڳالھيون ڇو ٿي سوچين؟ ڪڪ ڪير ٿيو آھي!“ ھن پروين کي تسلي ڏني، پر ھن کي اھو سڀ اجايو لڳو - ۽ ھن جي آواز ۾ به ته تسليءَ واري ڳالھ ڪا نه ھئي. ھن کي حيرت لڳي ته کيس اھو اوچتو ڇا ٿي ويو ھو!
”بدنصيب عورت! مون ھن کي ڪڏھن به پيار نه ڏنو. مون ھن کي ھميشه پنهنجي گلي جو پٿر سمجھيو. پنهنجن سمورين مصيبتن جو ڪارڻ سمجھيو. آءٌ اھو ئي سمجھندو رھيس ته جيڪڏھن ھوءَ منهنجي گلي نه پئي ھا ته جند ڇٽي پئي ھجي ھا.“
الياس جي دل ۾ پروين جي لاءِ ھمدرديءَ جي وير اڀري آئي. ھن چاھيو ته پروين کي آٿت ڏئي.
”تون دل نه لاھ، پروين، سڀ ٺيڪ ٿي ويندو. ڊاڪٽر چيو ٿي ته ھاڻي ٿورن ڏينهن ۾ توکي گهر وڃڻ جي موڪل ڏئي ڇڏيندو.“
پروين ھن ڏانهن ڏٺو. سندس مک تي مايوسيءَ ۽ لاچاريءَ جو ڇانيل جھڙ وڌيڪ گھاٽو ٿي ويو - ۽ ھن جي نظرن ۾ ويساه مئل ھو. الياس کي پنهنجا لفظ کوکلا لڳا، جن جي ڪا معنيٰ نه ھئي، ڪا اھميت نه ھئي.
”آءٌ اچان ٿو،“ ھو تڪڙو ٻاھر نڪري ويو.
اسپتال جو ڊگھو ڪاريڊور ويران ھو. ڪاريڊور ۾ جھڪا بلب ٻري رھيا ھئا، جن جي جھيڻي روشنيءَ ويران ماحول ۾ وڌيڪ اداسي ڀري ڇڏي ھئي. الياس ھڪ دريءَ جي اڳيان بيھي رھيو. ٻاھر اڻ ڳڻيا بلب چمڪي رھيا ھئا. اوچتو ھن کان سڏڪو نڪري ويو ۽ ھو آھستي آھستي روئڻ لڳو. پر ھن کي اھا خبر ڪا نه ھئي ته ھو ڇو روئي رھيو ھو – پروين لاءِ، ٻارن لاءِ يا پنهنجو پاڻ لاءِ؟