چانڊوڪي ۽ آڳ
ھڪڙو ڄڻو خاموشيءَ کي ٽوڙڻ خاطر مون کان پڇي ٿو.
”ڀائو، ھيءَ مسافر گاڏي ايندي نه!“
آئون جواب ڏيان ٿو؛ ”ھا، ايندي ته پيسينجر گاڏي.“
ٻيو ڄڻو چوي ٿو، ”پري کان ايندي آھي، ان ڪري مسافر لت کوڙي ستا پيا ھوندا آھن، جاءِ مشڪل سان ملي!“
”ڪيئن به ڪري مڙيئي ٿيو سفر ڪرڻو،“ جواب پھرين ماڻھو ڏنو.
وري به خاموشي ڇانئجي ويئي آھي. آئون سوچيان ٿو مون کي ڪٿي پھچڻو آھي..... منهنجي منزل ڪٿي آھي..... اسان سڀني جي منزل ڪٿي آھي..... اسان جي زندگي ٽرين وانگر اسان کي الائي ڪيڏانهن کنيو پئي وڃي؟ آخري اسٽيشن تي موت جو بورڊ لڳل آھي، جيڪو ڌنڌ ۾ ڪنهن کي به پڙھڻ نٿو اچي. پر اھو سڀ سوچڻ مان ڪھڙو فائدو؟ ماڻھو ته پاڻ کي ڪي حسين فريب ڏيئي اھڙن احساسن کي دٻايو ڇڏين. زندگي گذارڻ جو اھو ئي بهتر طريقو آھي، نه ته جيڪر ڪو به انسان ھن دنيا ۾ موت جي ڊپ کان جي نه سگهي.
(ماڻھو پاڻ کي ٺڳيو الائي ڇا ڇا ڪريو وڃي!)
آئون به پاڻ کي ڪو نه ڪو فريب ڏيئي پنهنجي حصي جي زندگي جيئڻ ٿو چاھيان. پر پاڻ کي ڪھڙو فريب ڏيان! سماج سڌارڻ جو ٺيڪو کڻان .... زندگي عيش آرام سان گذارڻ جي لاءِ دولت ڪمائڻ جا طريقا ڳوليان ......نه، آئون ھڪ عام ماڻھو وانگر زندگي گذارڻ چاھيان ٿو. ھڪ صاف سٿري گهر ۾، ڪنهن جي حسين ٻانهن ۾، وارن جي ڇانو ھيٺ!.... ھون، شاعراڻيون ڳالھيون، سڀ بڪواس.
”اڄ گاڏي ليٽ ٿي ڏسجي....“ پاسي ۾ ويٺل ماڻھو ڪجھ چئي رھيو آھي.
”ھا، گاڏي ليٽ آھي،“ آئون ائين چئي اٿي بيھان ٿو، ۽ پوءِ آھستي آھستي ھلڻ لڳان ٿو.
آئون ساري عمر ڪنهن وڏي گھاٽي جھنگ ۾ ھلندو رھيو آھيان. جھنگ جا بيشمار وڻ تيز ھوا ۾ سوسٽ ڪري الائي ڇا چئي رھيا آھن. آئون ڪجھ به نه سمجھندي، ھنن وٽان لنگھي رھيو آھيان، منهنجي چوڌاري اڪيلائپ ۽ ويراني آھي. ھزارين تمنائن جو بار پنهنجي ڪلھن تي کڻي ھلندي ھلندي ٿڪي پيو آھيان. رکي رکي ڪا دٻيل تمنا، اوچتو اڀري سڏڪو ٿي ڀري ته جھنگ جي ويراني ۾ مون کان ڇرڪ نڪريو وڃي، دل ڏڪيو وڃي. اميدن جي بستي اڃان ڪيترو پري آھي؟
ٻئي پليٽ فارم تي گاڏي اچي رھي آھي. ستل پليٽفارم ڪر موڙي جاڳي پيو آھي. مسافرن، ڪولين ۽ خوانچي وارن جي ھلڪي چھل پھل شروع ٿي ويئي آھي. آئون به ان طرف وڃان ٿو. گاڏي پليٽفارم تي اچي بيٺي آھي. منهنجي بلڪل سامھون واري ڪمپارٽمنٽ جي دريءَ مان ھڪ پوڙھي عورت ويران ۽ خالي نگاھن سان ٻاھر گھوري رھي آھي. سندس وار کنڊريل آھن. شايد ننڊ مان اٿي آھي، پر تڏھن به ھن جي شڪل تي ڪھڙي نه عجيب ويرانيءَ جي ڪيفيت ڇانيل آھي. مون کي ھن تي ڪنهن کنڊر جو گمان ٿو ٿئي پر..... اھو کنڊر منهنجي ئي اڳيان اچڻو ھو!.... گھٻرائجي منهن ڦيري ٿو ڇڏيان.
منهنجي گاڏي به اچي ويئي آھي. آئون تڪڙو تڪڙو پليٽفارم ڏانهن وڃان ٿو. گاڏيءَ ۾ گھڻي رش ڪانهي، پر سيٽون سمورين والاريل آھن. ماڻھو سيٽن تي ستا پيا آھن، ويھڻ جي به جاءِ ڪا نه ٿي ڏسجي. آئون اڳتي وڌندو رھان ٿو. انجڻ جي ويجھو اچي پھتو آھيان. انجڻ سان گڏيل ڪمپارٽمنٽ ۾ فقط ھڪ پوڙھي ۽ ھڪ ڇوڪرو ستا پيا آھن. پھريان ٻھ مسافر به ھيڏانهن ئي اچي رھيا آھن. ويجھو اچي، ھڪڙو ڄڻو چوي ٿو، ”چڙھو چڙھو، سڄو گاڏو خالي پيو آھي.“ آئون به ٻين سان گڏ چڙھي ھڪ خالي سيٽ تي وڃي ويھان ٿو.
ٻيو مسافر سيٽ تي ويھندي چئي ٿو، ”پوءِ جي عورتون آيون ته کڻي لھبو.“
”اسان جا وڏا چوندا آھن، ته بنا ڏاڙھي جي عورت ۽ مرد ۾ ڪو فرق ڪونهي، پوءِ جيڪڏھن اسين به عورتن سان گڏ ويٺاسين ته ڪھڙو ڏوھ ٿيو.“ ھن جو ساٿي پنهنجي چھري تي ھٿ ڦيريندي چوي ٿو.
آئون ان ماڻھوءَ کان پڇان ٿو، ”ڇو، ھيءُ زنانو دٻو آھي ڇا؟“
”اوھان ٻاھر لکيل ڪو نه ڏٺو ڇا؟ اچو، ڏسو.....“ ھو مون کي ٻاھر وٺي وڃي ٿو؛ ۽ منهنجن چپن تي ڦڪي مرڪ پکڙجي ٿي وڃي.
”خير پرواھ ناھي، آدم کي به ته ھوا جي ڪري جنت مان نڪرڻو پيو. اسين به کڻي لھي وينداسين،“ اسين ٽئي کلڻ ٿا لڳون.
ڪاري چادر ۾ ھڪ نوجوان عورت ھڪ اڌڙوٽ عمر جي مرد سان گڏ ڪمپارٽمنٽ ۾ اچي چڙھي آھي. اسين ٽئي ڄڻا ھڪ ٻئي ڏانهن ڏسون ٿا. عورت ۽ مرد چپ چاپ خالي سيٽ تي وڃي ويھن ٿا.
مون سان گڏ ويٺل ھڪڙو مسافر ھروڀرو ان اڌڙوٽ عمر جي مرد کي چئي ٿو، ”دراصل ھي ليڊيز ڪمپارٽمنٽ آھي. آھي ته سڄو خالي، پر اوھان کي جيڪڏھن اعتراض ھجي ته اسين لھي وڃون؟“
”نه نه، توھان ڀلي ويٺا ھجو. سفر جون گھڙيون آھن، گذري وينديون.“ آھستي آھستي ھتان ھتان جون بيڪار ڳالھيون شروع ٿي وڃن ٿيون. ھيٺ سيٽ تي ستل پوڙھي گوڙ تي جاڳي اکيون ڦاڙي اسان ۾ نهاري ٿي، پوءِ منهن ڦٽائي سمھي رھي ٿي.
گاڏي ھلڻ ٿي لڳي ۽ ٿوري دير کان پوءِ چادريءَ جو سنهڙو پردو پڻ مٿي کڄي ٿو وڃي. منهنجو سارو وجود ڄڻ ڏڪي ويو آھي، نظرون ڏڪي ويون آھن، ڏڪي ھٽي ويون آھن. ائين ٿو لڳي ڄڻ ھوا جو ٿڌو جھوٽو روح کي ڇھندو گذري ويو آھي. ھوءَ پاڻ سان گڏ ويٺل مرد سان آھستي آھستي ڳالھائي رھي آھي. ھن جو آواز ننڍڙي ٻار جي معصوم آواز وانگر ٿو لڳي.
آئون دريءَ کان ٻاھر نهارڻ ٿو لڳان. ٻاھر ڌنڌلي چانڊوڪي ڦھليل آھي. آسمان تي ڪڪر ڊوڙي رھيا آھن، چنڊ پورن ڏينهن جو آھي، پر جڏھن ڪو ڪڪر چنڊ کي ڍڪيو ڇڏي ته چانڊوڪي ڌنڌلي بنجيو وڃي. ھينئر به ھڪ وڏي ڪڪر چنڊ کي ڍڪي ڇڏيو آھي. گاڏي ڄڻ ته ڪنهن شئي کان ڊڄي رڙيون ڪندي پھاڙن جي وچ مان ڀڄندي پئي وڃي. ڌنڌلي ڌنڌلي چانڊوڪيءَ ۾ اھي پھاڙ ڪھڙا نه ھيبتناڪ ڀانئجي رھيا آھن! چو طرف خوفناڪ ويراني ڇانيل آھي. ڪٿي منهنجو ڀٽڪندڙ روح به انهن خوفناڪ ويرانين ۾ گم نه ٿي وڃي. آئون ڊڄي منهن اندر ڪري ٿو ڇڏيان. نگاھون ھن ڏانهن کڄي وڃن ٿيون، ۽ يڪدم ڊڄي ھٽي وڃن ٿيون. ڄڻ چوري ڪندي پڪڙجي پيون ھجن. آئون ڪتاب کڻي پڙھڻ ٿو لڳان خالي خالي اکر آھن، ڪا به ڳالھ سمجھ ۾ نٿي اچي، ذھن ۾ ڪي عجيب تصويرون ڍوڙي رھيون آھن. دٻو ڪنهن پينگھ جيان لڏي رھيو آھي پر ننڊ اکين کان ڪوھين دور آھي. آئون ڊڄي ڊڄي ھن ڏانهن نهاريان ٿو. ھوءَ سيٽ تي چادر وڇائي ليٽي پيئي آھي. سڀ مسافر سمھي پيا آھن، فقط آئون ئي جاڳي رھيو آھيان. ننڊ مون کان رٺل آھي. آءٌ ھن ڏانهن نهارڻ ٿو لڳان. سيٽ تي سئين ڪنڊي ليٽڻ سبب ۽ تکن تکن ساھن کڻڻ جي ڪري ھن جو سينو عجيب نموني ھيٺ مٿي ٿي رھيو آھي. ھن کي ڌارين جي وچ ۾ ائين نه سمھڻ گهرجي. منهنجي نڙيءَ ۾ ڄڻ ڪو ڳنڍو اٽڪي پيو آھي. جيئن ڳيت ڏيئي ھيٺ لاھڻ جي ڪوشش ٿو ڪريان، تيئن مٿي چڙھي ٿو اچي. ھن جون اکيون ٻن پوريل مکڙين وانگر لڳي رھيو آھن. ھن جي ڳاڙھن ۽ آلن چپن تي ھڪ اڻ لکي مرڪ پکڙيل آھي.
جيڪڏھن ھن کي معلوم ٿي وڃي ته ھڪ ڌاريون مرد کيس ائين تڪي رھيو آھي، ته ..... نه مون کي ائين نه ڪرڻ کپي. ڪنهن پرائي عورت کي ائين لاڳيتو ڏسندو رھڻ خراب حرڪت آھي. آئون ھاڻي ھن ڏانهن نه نهاريندس. آئون پنهنجون اکيون پوري ٿو ڇڏيان، تڏھن به ھن جو خيال ذھن مان نٿو نڪري. ھوءَ بيحد حسين آھي. آئون کڻي ڪيتري به ڪوشش ڪريان، پر ھن جو خيال ذھن مان نٿو ڪڍي سگهان. منهنجا چپ ٽانڊن وانگر پيا ٻرن، شايد ڪنهن ازلي آڳ ۾ جلي رھيا آھن. آئون اکيون کولي ھن ڏانهن نهاريان ٿو. ھن جا چپ به ڄڻ ٽانڊن وانگر لڳي رھيا آھن. ھي مون کي ڇا ٿيندو پيو وڃي ...... آئون گھٻرائجي اکيون بند ڪري ٿو ڇڏيان. پر آڳ وڃي ٿي وڌندي، ڄر ۽ ڄڀيون بڻجندي، ساري بدن ۾ زھر وانگر پکڙجندي، ساڙيندي، ٽچڪائيندي.... ھوءَ معصوم ۽ خماريل نظرن سان مون کي ڏسڻ لڳي ٿي.
”مون پنهنجي ساري حياتي لڇندي گذاري آھي. الائي ڪيتري وقت کان منهنجو جسم اڃ جي آڳ ۾ جلندو رھيو آھي. مون سان وعدو ڪر، مون کي ڇڏي ته نه ويندينءَ؟“....
”آئون تنهنجي آھيان! توکي ڇڏي ڪيڏانهن به نه وينديس.....“ آئون پنهنجا چپ ھن جي چپن تي رکي ٿو ڇڏيان، پر چپن جي پياس ٻجھڻ بدران وڃي ٿي وڌندي.
”ڏس، تنهنجن منهنجن چپن جي ازلي آڳ پاڻ ۾ ملي ڀنڀٽ بڻجي رھي آھي. اسين ٻئي ڄڻا ان ۾ سڙي خاڪ بڻجي وينداسين ۽ پوءِ امر بڻجي وينداسين.....“
اوه ھي ڇا ٿيو.... منهنجو دريءَ تي رکيل منهن دريءَ سان وڃي ٽڪرايو آھي. چپ سخت ۽ سرد ڪاٺ تي وڃي لڳا آھن ۽ ڦاٽي پيا آھن. گاڏي ھڪڙي ڌڌڪي سان بيھي رھي آھي. شايد ڪا اسٽيشن آھي. آئون اکيون کولي چوڌاري نهاريان ٿو. سڀ مسافر ستا پيا آھن، فقط پوڙھي جاڳي رھي آھي. اسٽيشن ڏسي ھوءَ پنهنجي ڇوڪري کي اٿاري ٿي، ڇوڪرو اٿي ٿو. ھوءَ به آواز تي جاڳي پيئي آھي. پوڙھيءَ کي ڏسي وري مون ڏانهن ٿي نهاري. آئون گھٻرائجي منهن ڦيري ٿو ڇڏيان. شايد ھن منهنجي دل جو چور پڪڙي ورتو آھي. آئون ھاڻي ھن ڏانهن نه نهاريندس. پر منهنجا چپ ..... اھي ته اڃا تائين ٽانڊن وانگر پيا ٻرن.....
آئون دريءَ مان ٻاھران نهارڻ ٿو لڳان. چنڊ تان جھڙ ھٽي ويو آھي ۽ چوطرف کير جھڙي چانڊوڪي ڦھليل آھي. ھڪ چنڊ ٻاھر چمڪي رھيو آھي، ھڪ گاڏي اندر آھي. پر ٻئي چنڊ منهنجي پھچ کان تمام پري آھن. آئون اھو چڪور آھيان جنهن جا کنڀ کٿل آھن. اھو آئون چڱي طرح ڄاڻان ٿو ته چنڊ کي پھچڻ منهنجي لاءِ ناممڪن آھي، پر چنڊ کي ڏسڻ به منهنجي لاءِ پاپ آھي!.... چنڊ کي ڏسي الائي ڇو محرومي جو احساس زھر وانگر منهنجي نس نس ۾ ڍوڙڻ لڳندو آھي. منهنجي ساري زندگي محرومين جي رڃ ۾ گذري آھي. وک وک تي محرومي! دل جي ته خاني مان جڏھن به ڪا تمنا، ڪا حسرت اڀري آئي آھي، ته مون ان کي مروڙي سروڙي پنهنجي سيني ۾ دفن ڪري ڇڏيو ھوندو. ڪڏھن ڪڏھن اھي دفن ٿيل تمنائون خوفناڪ ٽھڪ ڏيئي اٿي پونديون آھن ۽ پنهنجي تيز نهن سان دل جي زخمن تي چڙھيل ڪڙين کي لاھي رتو رت ڪري، نوان زخم پيدا ڪري ڇڏينديون آھن، آئون انهن کي زوري مروٽي وري سيني ۾ دفن ڪري ڇڏيندو آھيان. پر انهن جو بار وڃي ٿو وڌندو، شايد انهن جي بار ھيٺان ھڪڙي ڏينهن آئون به دٻجي وڃان.....
گاڏي کان ٻاھر به روشني آھي ۽ اندر به روشني آھي، پر تڏھن به منهنجي دل ۾ ايڏي انڌوڪار ڇو آھي! چنڊ ٻاھر واريءَ جي دڙن کي چمڪائي رھيو آھي پر منهنجي دل جي ويرانين کي نٿو چمڪائي سگهي. دل جون ويرانيون ته انهن واريءَ جي دڙن کان به زياده ڀيانڪ آھن. اونداھي رات ۾ واريءَ جا دڙا ڪيڏا ڀيانڪ لڳندا آھن، پر چانڊوڪيءَ ۾ اھي ڪيئن نه پيا چمڪن! منهنجي نصيب ۾ ته فقط اونداھيون راتيون آھن. ائين ڇو آھي؟.... رات جي خاموشي، ريل جي گوڙ ۽ رڙين ۾ منهنجو سوال دٻجي ٿو وڃي. ريل رڙندي، گجندي، اونها اونها، تکا تکا ساھ کڻندي ڪيڏانهن ڀڄندي پئي وڃي. سندس گوڙ منهنجن حواسن تي ڇانجي رھيو آھي، چوڌاري گوڙ آھي، ڪير به ڪنهن جي نٿو ٻڌي..... منهنجو ڪير به ڪونهي! ڪو به ته ناھي..... آئون گھٻرائجي ھن ڏانهن نهاريان ٿو.
ھن جي چپن تي مرڪ آھي، سندس ننڊاکڙا نيڻ به ڄڻ مرڪي رھيا آھن. ھوءَ ھلڪي اوٻاسي ڏيئي ڪر موڙي رھي آھي. ھاڻي ته رات جو پويون پھر آھي. مون کي لڳي ٿو، ڄڻ رات جي پوئين پھر ۾ ڪو گلاب ٽڙي پيو آھي. دل چاھي ٿي، اھو گل ڏسندو رھان ۽ وقت جو احساس ختم ٿي وڃي، ريل ھلندي ئي رھي...... گلاب جي ھلڪي ھلڪي مھڪ مون تائين پھچي رھي آھي. ھن جي خوشبو مون کي پاڻ ڏانهن ڇڪي پئي – پر گل بيشمار ڪنڊن سان جھنجيل آھي. منهنجو ھٿ وڌندو ته رتو رت ٿي پوندو، ڪنڊا ان کي گل تائين پھچڻ ڪو نه ڏيندا؛ ڇھڻ به ڪو نه ڏيندا.
ٻيا به جاڳي پيا آھن ۽ ھاڻي سامان پيا ٺاھين، شايد ايندڙ اسٽيشن تي لھي ويندا. ڇا ھوءَ به لھي ويندي! آءٌ پنهنجي ان خيال تي پاڻ تي ڦڪو مرڪڻ ٿو لڳان. ھن جو ۽ منهنجو آخر رشتو ئي ڪھڙو آھي! ڪو به نه.... ڪو به نه ..... جلد ئي سج نڪرندو ۽ اڄوڪي رات فقط ھڪ خواب جي حيثيت اختيار ڪري ويندي. ھوءَ ھاڻي تيار ٿي ويئي آھي. ھن جون اکيون اڃا ننڊاکڙيون آھن. رکي رکي مون ڏانهن نهاري ٿي. ڇو ٿي مون ڏانهن نهاري!.... گھڙي کن کانپوءِ ھوءَ ھلي ويندي – ڀلي ھلي وڃي، پر مون ڏانهن ڇو ٿي نهاري! ھن کي مون ڏانهن نهارڻ نه کپي.
چانڊوڪي دونهاٽجي ويئي آھي، دونهاٽيل چانڊوڪي مان ويراني پئي وسي، واريءَ جا دڙا پراڻا کنڊر ٿا لڳن. پريان شھر جي روشني پيئي نظر اچي. لکين ڪروڙين بلب تارن وانگر پيا ٽمڪن. ھوءَ وڏي اوٻاسي ڏيئي مون ڏانهن نهاري ٿي. ھن کي ڇا ٿي ويو آھي، ڇو ٿي مون ڏانهن نهاري!..... شايد ائين خواه مخواه پئي نهاري..... گاڏي شھر جي ھڪ لوڪل اسٽيشن تي اچي بيٺي آھي. ھو لھي رھيا آھن. مون کي ٻي لوڪل اسٽيشن تي لھڻو آھي. مان ھونئن به جيڪر ھنن سان گڏ نه لھان.....ھوءَ پليٽ فارم تي بيٺي آھي. ھاڻي شايد آخري ڀيرو مون ڏانهن نهاريندي پوءِ ھلي ويندي ۽ سمنڊ جھڙي وسيع شھر ۾ الائي ڪٿي گم ٿي ويندي. ھو ھاڻي وڃن پيا. ھو آخري دفعو پٺيان مڙي مون ڏانهن نهاريندي...... پر آخر ڇو نهاري مون ڏانهن! نه ھن کي ھڪڙو دفعو ته مون ڏانهن نهارڻ کپي. آخري ...... اوه! خوفناڪ آواز ڪٿان آيو؟ شايد ڪا انجڻ شنٽ ڪري رھي آھي، منهنجي گاڏي به ھڪ خوفناڪ رڙ ڪري ھلڻ لڳي آھي. ھاڻي اسٽيشن کي ڇڏي آئي آھي. چؤطرف بلبن جي تيز روشني آھي، تڏھن به منهنجي دل ۾ ڪاري ٻاٽ ڇو آھي! مٿي آسمان تي چنڊ ڪھڙو نه ويچارو ويچارو پيو لڳي. جھڪو جھڪو ۽ دونهاٽيل! مان دريءَ مان منهن ٻاھر ڪڍي، اکيون پوري چنڊ ڏانهن نهاريان ٿو، ۽ ھڪڙو اڪيلو گرم لڙڪ ھوا ۾ ڪيڏانهن اڏامي ٿو وڃي.