زندگي – ٿوهر جو وڻ!
بس گهڻو ٿيو دوست، مون کي منهنجي ڪوريئڙي جي ڄار جهڙي ماضيءَ تي نگاه وجهڻ لاءِ مجبور نه ڪر. منهنجي ماضي ۽ حال ۾ فرق ئي ڪهڙو آهي. مان ان ڄار ۾ اهڙو ته ڦاسي چڪو آهيان جو جيئن ڇڏائڻ جي لاءِ ڦٿڪان ٿو تيئن ٿو ڦاسان. منهنجي عمر ڪا گهڻي ڪانهي. پر ان عمر ۾ به مون گهڻو ئي ڪجهه سٺو آهي. مان تمام جلد وقت جي چڪيءَ ۾ پيسجي ويس. مون بيپرواهي ۽ البيلائي جو وقت ڏٺوئي ڪونه. مان فطري عمر ماڻي نه سگهيس. الا، مون گلشن ۾ اڃا پير مس رکيو هو ته ڪنڊو چڀي ويم. تڏهن منهنجي زندگي ۾ جواني جو واچوڙو اڃا اٿيو مس هو. منهنجي من جي امنگن مس اڇلون ڏيڻ شروع ڪيون هيون، ۽ هن سان به ساڳي حالت هئي. تون ڄاڻڻ ٿو چاهين ته اها ڪير هئي! هوءَ منهنجي هڪ ويجهي مائٽ هئي. جڏهن اسان کي هوش ئي ڪونه آيو هو، ته مائٽن اسان جي سڱاوتي ڪري ڇڏي. پوءِ حالتون اهڙيون بڻيون جو وڏن جا پاڻ ۾ اختلاف ٿي پيا، ۽ هو ڳوٺ مان لڏي هڪ وڏي شهر ۾ وڃي ويٺا. منهنجي ذهن ۾ فقط ان ڇوڪريءَ جي ياد باقي وڃي بچي، جنهن سان راند ڪندي ڪندي کيس ماري ڀڄي ويندو هوس. امان کان هن بابت ڳالهيون ٻڌي منهنجي معصوم دل ۾ هن کي ڏسڻ جو شوق زور سان جاڳي اٿيو. مان هڪ ڏينهن گهر ۾ ڪنهن کي به بنا ڪجهه ٻڌائڻ جي اتي وڃي نڪتس. گهڻي عرصي کان پوءِ پنهنجو هڪ عزيز ڏسي هنن مون کي ڏاڍو قرب ڏنو- ۽ اتي مون هن کي ڏٺو. الائي ڇو، جڏهن هن سان نظرون ملنديون هيون ته مون کي ڪجهه عجيب محسوس ٿيندو هو. ڄڻ ته بت ۾ ڪرنٽ ڍوڙي ويندو هو. ۽ مٺيون مٺيون ڪتڪتايون ٿيڻ لڳنديون هيون. شروع ۾ هوءَ يڪدم گهٻرائجي ۽ شرمائجي ويندي هئي. ڳچ وقت کان پوءِ هوءَ مون سان منهن جهلي ڳالهائڻ لڳي. پوءِ هوءَ معصوميت ۽ سادگيءَ سان منهنجين اکين ۾ ڏسندي رهندي هئي. مون کي هڪ عجيب مزو محسوس ٿيندو هو. جڏهن هن جا گلاب جي پنکڙين جهڙا چپ لرزڻ لڳندا هئا ته اوچتو گهٻرائجي نظرون هٽائي ڇڏيندي هئي. هونئن هوءَ تمام گهڻي چلولي هئي، ۽ مان تمام گهڻو سنجيدو. پر هن سان گڏ مان به چلولو ۽ هڪ ٻار بنجي ويندو هوس. هن جو منهن ۾ گهنڊ وجهي ’ائي هان‘ چوڻ جو انداز منهنجي دل کي ڄڻ ته مٺ ۾ جهلي هڪ عجيب مزي سان نپوڙي ڇڏيندو هو. هوءَ مون کي ٻهراڙيءَ جو ڄٽ ڪوٺي چيڙائڻ جي ڪوشش ڪندي هئي. مان ڪوشش ڪري ڪاوڙجي پوندو هوس، ته هوءَ يڪدم سنجيده بنجي ويندي هئي، ۽ هڪ عجيب پياري نموني سان معافي وٺندي هئي: ’ڪاوڙجي پيو آهين؟ مون سان به ٿو ڪاوڙجين، مون ڏانهن ته نهار...‘۽ منهنجي دل چاهيندي هئي ته هن جي ڍنڍ جهڙين وشال اکين ۾ ٽٻي هڻي گم ٿي وڃان.
مون کي نيٺ ته ڳوٺ موٽي وڃڻو هو. جڏهن هن کي اها خبر پئي ته مان ڳوٺ وڃي رهيو آهيان، تڏهن هن جو گلاب جهڙو منهن ڪومائجي ويو. ٻئي ڏينهن صبح جو هن جون ٿڪل ۽ ڳاڙهيون اکيون ڏسي مان سمجهي ويس، ته هوءَ رات جو دير تائين روئندي رهي آهي. مون سندس اکين ۾ جهاتي پائيندي چيو:’ڀانيان ٿو ته رات ننڊ ڪانه آئي اٿئي، سڄي رات رنو اٿئي....‘
هن جي چپن تي هڪ اداس مرڪ پکڙجي وئي. چيائن: ’مان ڀانيان ٿي ته تون به رات ڪونه ستو آهين؛ پر تو کي ته ڳوٺ وڃڻ جي خوشيءَ ۾ ننڊ ڪانه آئي هوندي.‘ مان هن جي اکين جي گهرائيءَ ۾ ٻڏي ويس. جنهن وقت وڃي رهيو هوس، ته هن ٿانو پئي مليا. هن جو ڪنڌ هيٺ جهڪيل هو. مون ويجهو وڃي کيس سڏيو. هن ڪنڌ مٿي کنيو ته مون ڏٺو: هوءَ روئي رهي هئي، هن جي اکين ۾ ڳوڙها ڀريل جام وانگر پئي ڇلڪيا. ڪيڏو نه زهر ڀريل آهي انهن يادن ۾! مون کي انهن گذريل گهڙين کان، جيڪي عام طور حسين ۽ رنگين گهڙيون سڏيون وينديون آهن، نفرت آهي. هاڻي مان ان پيار کي ٻاراڻي ۽ بيوقوفي ٿو سمجهان، پر تڏهن به ان جي زهر کي ڪنهن به حالت ۾ پاڻ مان ڪڍي نه سگهيو آهيان. هاءِ وقت جو اهو ستم! مون اهو ڪونه سوچيو هو ته شهري ۽ ڳوٺاڻي ماحول جي ڪري اسان ۾ وڏو فرق آهي. منهنجا مائٽ ان قابل ڪونه هئا جو اهڙي ڇوڪري کي پنهنجي گهر آڻڻ جي لاءِ فقط سوچي به سگهن.
جڏهن مان ٻئي ڀيري هنن وٽ ويس، ته اڳين تڪلف واري فضا ختم ٿي چڪي هئي. مون کي پنهنجي حيثيت جو احساس ڏياريو ويو. ڄڻ ته ڪنهن مون کي هڪ نهايت حسين ۽ پيارو خواب ڏسندي ننڊ مان ڇڪي اٿاري ڇڏيو ۽ مون کان ڇرڪ نڪري ويو. اٿارڻ واري ويچاري جو ڏوهه ڪهڙو! مان پاڻ تي روئي ويٺس.
حد کان زياده حساس۽ جذباتي هئڻ جي ڪري پنهنجون گهرو مشڪلاتون ۽ آسپاس جو ماحول ڏسي منهنجي دل ۾ هڪ قسم جي نفرت اڀرڻ لڳي مون وچولي طبقي جي هڪ سٺي حيثيت واري گهر۾ جنم ورتو. تو کي خبر هوندي ته اهڙي گهر کي سماج ۾ عزت جي نگاه سان ڏٺو ويندو آهي. ان ڪري هن کي پنهنجا عجيب قدر هوندا آهن، جن کي کڻي ڇا به ٿي پئي پر هٿان نه ڇڏيندو. منهنجي تربيت به ان ماحول ۾ ٿي. مون جڏهن اک کولي تڏهن منهنجو والد هڪ وڏو ماڻهو هو، ۽ مائٽ پڻ وڏين ملڪيتن وارا هئا. پوءِ زماني جي گردش جي ڪري حالتن ۾ ڦيرو اچي ويو. پر مشڪلاتن ۽ خراب حالتن جي باوجود اسان پنهنجي ڪوڙي انا کي قائم رکندا آياسين. منهنجي ننڍپڻ جي تربيت ۽ هوش ۾ اچڻ بعد پاڻ کي هڪ سٺي خاندان جو فرد سمجهڻ، آسپاس جو ماحول، فطري رجحان، ۽ ان بعد خراب حالتن ۽مشڪلاتن هوندي به آرام سان گهر ۾ ويٺو رهڻ_ انهن سڀني ڳالهين گڏجي مون تي الائي ڪهڙا ڪهڙا اثر ڇڏيا. مون پنهنجي طبقي جي ڇوڪرن سان گڏ اٿڻ ويهڻ چاهيو ٿي پر ان قابل نه هوس. مٿئين طبقي سان تعلق رکندڙ چاهي فقط نالي ۾ ئي سهي، پر هيٺئين طبقي وارن سان گڏ اٿڻ ويهڻ عيب سمجهندا آهن. مان ڄڻ ته آسمان ۽ زمين جي وچ ۾ ڦاٿل هوس. نفسياتي طور مون تي انهن ڳالهين جو تمام گهڻو اثر ٿيو. مان ڪڏهن ڪڏهن روئي پوندو هوس، ته اهڙي گهر ۾ ڇو پيدا ٿيس. جيڪڏهن ڪنهن غريباڻي گهر ۾ ڄمان ها ته ذهني ۽ طبقاتي الجهنن کان ته ڇٽي پوان ها. اهي ئي ڪارڻ هئا جن جي ڪري پاڻ، پنهنجي گهر بابت ۽ مٿئين طبقي بابت منهنجي دل ۾ نفرت شدت اختيار ڪندي ويئي.
دوست، مان ڀٽڪيل هوس، ته مون کي هڪ راهه نظر آئي. مون جذباتي بنجي سمجهيو ته اها ئي صحيح راهه آهي، نجات انهيءَ ۾ آهي. وقت ۽ حالتن مون تي ڪي نظريا مڙهي ڇڏيا. مون سوچيو ته اڄوڪي سماج ۾ مون جهڙا لکين ماڻهو سڙندا، پچن ۽ تڙپندا رهندا، جيستائين هي نظام نه بدليو آهي. مون مقصد کي ئي سڀ کان اوچو تصور ڪيو. پيار ۽ محبت کي هڪ اجائي ڳالهه ۽ سطحي جذباتيت سمجهڻ لڳس. مون سوچيو ته اهو ذهني عيش آهي، دنيا جي تلخ حقيقتن کان فرار آهي. سڄي جهان جو درد منهنجي دل ۾ اچي سمايو، ۽ مون پنهنجي ذات کي وساري ڇڏيو. مون وٽ فقط دوربين هئي جنهن سان پري پري ڏسي سگهيس ٿي؛ پر دوربين سان گڏ مون کي خودبين ملي نه سگهي جو پنهنجي اندر ۾ به جهاتي پائي سگهان. حالتن جي ڪري مان انتها پسند بنجي ويس. حقيقت ۾ مان هڪ عملي ماڻهو نه هوس، منهنجي طبيعت ۽ فطري رجحان انهن نظرين کان مختلف هئا. مون ته روح جي شانتي جي لاءِ سوچيو هو، پر شانتي ڪٿي ٿي نصيب ٿئي. مان ڄڻ ته پاڻي جي تلاش ۾ رڻ جهاڳيندو رهيو هوس، هيڏانهن هوڏانهن واجهائيندو، پريان اڇ ڏسي ان ڏانهن ڊڪندو رهيس پر سواءِ سراب جي ٻيو ڪجهه به نصيب نه ٿيو. تڏهن مون ڄاتو ته منهنجي زندگي رڻ ۾ بيٺل ان ٿوهر جي وڻ وانگر آهي، جنهن کي پاڻي جي ڪا به ضرورت نه هوندي آهي؛ جنهن جي ڪا به اهميت ڪانه هوندي آهي؛ ۽ جنهن ۾ ڪنڊن کان سواءِ ٻيو ڪجهه ڪين هوندو آهي.
نه، مون ۾ ايترين تلخين سهڻ جو تاب ڪونهي، همت ڪانهي. مان ڄڻ ته هڪ طوفان ۾ وڪوڙيل آهيان جنهن منهنجا سمورا هوش حواس گم ڪري ڇڏيا آهن. جيڪي دير سان ٿيڻ کپندو هو. سو تمام جلد ٿي ويو. ان بيدرد وقت منهنجي اندر جا اُڌما دٻي ڇڏيا، منهنجي روح جي رڙين جو گلو گهٽي ڇڏيو.
خدا؟. نه دوست مون کي تنهنجي رحيم ڪريم خدا تي ڪو به يقين ۽ ڀروسو نه رهيو آهي. دراصل حالتن ئي مون کي مجبور ڪيو آهي ته ائين سمجهان. ٿي سگهي ٿو ته مان ڀٽڪيل هجان، پر ان ۾ منهنجو ڪهڙو ڏوهه! مون کي به زندهه رهڻ جي آرزو آهي، مون کي به زندگيءَ سان پيار آهي، جيتوڻيڪ منهنجي زندگي بلڪل خالي ۽ پراڻي بوتل وانگر ٿي وئي آهي. مان روئڻ ٿو چاهيان پر روئي به نٿو سگهان. منهنجا سڏڪا گهٽجي گهٽجي دم ڇڏي چڪا آهن.... مان اهي گهاءُ ڏسڻ ٿوچاهيان جيڪي هڪ مختصر وقت ۾ مون کي پهتا. معاف ڪجو، مان شايد ڪجهه جذباتي بنجي ويس. دوست، هن وقت منهنجون حالتون هڪ ئي هنڌ کتيون بيٺيون آهن. ان بي رنگي، يڪسانيت ۽ هڪڙي قسم جي جمود مون کي پنهنجي زندگيءَ کان ئي بور ڪري ڇڏيو آهي. منهنجو روح ته اصل ۾ ڀٽڪندڙ آهي، ۽مون ڄڻ ته ان کي هڪ ئي هنڌ قيد ڪري رکيو آهي. مان چاهيان ٿو ته هڪ سيلاني، هڪ سياح بنجي ڀٽڪندو وتان، رلندو وتان.