منجهيل لڪيرون
”لڪيرون.“
”لڪيرون! پامسٽري ڄاڻندو آهين ڇا؟،
”نه. پامسٽري ڄاڻندو هجان ته پوءِ ٻين جا هٿ نه ڏسان“ ۽ هو هلڪو کليو. ”پوءِ ته تنهنجو هٿ به ڏسان هان.“
”اهو تون پنهنجن هٿن جي لڪيرن ۾ ڇا ڏسندو آهين، جڏهن تو کي ڪا خبر به ڪانهي؟“
هن پنهنجا ٻئي هٿ ابتا ڪري منهنجي اڳيان ٽيبل تي رکيا.
”هنن هٿن ۾ تو کي ڪا خاص ڳالهه نظر اچي ٿي؟“هن مون کان پڇيو.
هن جي هٿن جون لڪيرون تمام گهڻيون، گهاٽيون ۽ اڻ چٽيون هيون- مون ڪجهه نه چيو، رڳو هن ڏانهن ڏٺو.
”هڪڙي پامسٽ مون کي چيو هو ته تنهنجون لڪيرون تمام منجهيل آهن، ۽ آئون اهي لڪيرون ان ڪري ڏسندو آهيان جو انهن ۾ مون کي عجيب شڪليون نظر اينديون آهن. اهي لڪيرون هڪ ٻئي کي ڪٽين ٿيون ۽ مون کي منڌيئڙا نظر ايندا آهن ۽ مون کي لڳندو آهي ته منهنجي قسمت تي به منڌيئڙا ڏنل آهن.“
ريسٽوران ۾ اسين ٻئي چپ چاپ ويٺا هئاسين- هو پهريون ڀيرو يونيورسٽيءَ کان ٻاهر ڪنهن جاءِ تي مون سان مليو هو.
” ڇا پئي سوچين؟“ هن اوچتو پڇيو.
آئون منجهي پيس. چوڻ چاهيم ته آئون تنهنجي ئي باري ۾ سوچي رهي هيس، پر چئي نه سگهيس.
”ڪجهه به نه، ائين ئي ويٺي هيس.“
هن ٻئي ٺونٺيون ٽيبل تي رکي کاڏي ترين جي پيالي تي آندي ۽ منهنجي اکين ۾ نهاريندي چيو، ”تو کي مون ۾ ڪهڙِ خاص ڳالهه نظر آئي جو تون مون ڏانهن ڇڪجي آئي آهين. ٻيون ڇوڪريون ته منهنجي بور ڪمپني ۽ بور شخصيت کان لهرائينديون آهن.“
مون کي ڪو جواب نه سجهيو. هو ٻين ماڻهن کان مختلف هو، نرالو هو، شايد ان ڪري.
”تون ٿورو عجيب آهين!“
”عجيب!“ هو کليو. ٻين معنائن ۾ آئون تنهنجي لاءِ هڪ اهڙي ڳجهارت آهيان جنهن کي تون سلڻ ٿي چاهين. پر جڏهن تون سڀ ڪجهه ڄاڻي وٺندينءَ تڏهن آئون تنهنجي لاءِ عجيب نه هوندس. ۽ تڏهن.... تڏهن تنهنجي دلچسپي بيزاريءَ ۾ بدلجي ويندي.“ هن جي اکين جي اداسي وڌيڪ گهري ٿي وئي. هو خالي ڪپ ۾ چمچو ڦيرائڻ لڳو.
”تنهنجون اهي ئي ڳالهيون ته عجيب آهن،“ مون ڪجهه چوڻ لاءِ ڳالهايو.
”ثمينه، مون ۾ ڪا به عجيب ۽ خاص ڳالهه ڪانهي. تون ٿورو ڌيان ڏيندينءَ ته تو کي مون جهڙا ٻيا به گهڻا نظر ايندا، جن کي دنيا ۾ سواءِ اذيتن جي ٻيو ڪجهه به ناهي مليو. اها ٻي ڳالهه آهي ته انهن مان ڪي پاڻ لڪائي سگهندا آهن ۽ ڪي مون جهڙا هوندا آهن جيڪي لڪائي نه سگهندا آهن. آئون هڪ مار کاڌل ۽ هارايل ماڻهو آهيان. جڏهن ننڍو هوس ته هڪ جيڏن جي هٿان مار کائي روئندو گهر ايندو هوس. گهر ۾ ماءُ پنهنجي بيروزگار مڙس ۽ سخت مزاج سس جا سور مون مان ڪڍندي هئي. آئون جيئن وڏو ٿيندو ويس، موڳو ۽ بزدل بنجندو ويس. مون دنيا جي هٿان هميشہ مارکاڌي آهي. مون ۾ مقابلي ڪرڻ جي سگهه ڪانهي. مون ۾ ڪجهه به ناهي، ۽ جڏهن تو کي خبر پوندي ته آئون اندران ڪيترو کوکلو آهيان، تڏهن تون به پاسو ڪري هلي ويندينءَ“
” اڳ ۾ ڪير هليو ويو آهي؟“
”اڳ ۾؟“۽ مون ڏانهن نهارڻ کان سواءِ چيائين، منهنجي زندگيءَ ۾ ڪير ايندو! جيڪڏهن ڪو ڀلجي به آيو ته جهاتي پائي، ويرانيءَ کان ڊڄي هليو ويندو.“
مون کي لڳو ته هو ڳالهه لنوائڻ چاهي ٿو.
”ڊپارٽمينٽ جي طرفان پڪنڪ جو پروگرام ٺهيو آهي، ڪينجهر تي. تون هلندين نه؟“ مون پڇيو.
”نه. تو کي خبر آهي ته آئون اهڙين ڳالهين ۾ شريڪ ڪونه ٿيندو آهيان.“
” پر ڇو؟ اڪيلو رهي رهي ته ڊپريشن جو مريض بنجي ويو آهين. ٻين ماڻهن سان گڏ ٽائيم گذري ويندو آهي. ٻين جي ڪمپنيءَ ۾، ڪنهن جي موجودگيءَ ۾ ماڻهو پنهنجو پاڻ مان نڪري ايندو. تون نه ڪنهن دعوت ۾ اچين، نه ڪنهن فنڪشن ۾. آخر تو پاڻ تي اڪيلائي ڇو مسلط ڪئي آهي؟“
هو ڪجهه دير تائين مون ڏانهن ڏسندو رهيو.
”ڏس ثمينه، آئون پنهجي ذاتي زندگيءَ ۾ ڪنهن جي دخل اندازي نه سهندو آهيان. نه ئي ڪنهن جي ويجهو ويندو آهيان. تو مون ڏانهن دوستيءَ جو هٿ وڌايو آهي. ان لاءِ مهرباني. آئون تو کي ايترو ٻڌائي ڇڏيان ته منهنجي لاءِ سارتر جي لفظن ۾ ٻيا ماڻهو جهنم آهن.“ هن بيري کي سڏ ڪيو. بيري ٿوري دير ڪئي ته هو چڙي پيو. هن پنهنجي ڪاوڙ بيري مان ڪڍڻ پئي چاهي.
هن کي اسان جي ڊپارٽمنٽ ۾ ليڪچرر جي حيثيت سان آئي پنج ڇهه مهينا ٿي چڪا هئا. ڊپارٽمنٽ جا سمورا ساٿي هن کي پروفيسر سڏيندا هئا، ان ڪري جو هو سڀني کان الڳ ٿلڳ ۽ اڪيلو رهندو هو. ڪلاس وٺڻ کان سواءِ باقي سڄو وقت سيمينار لئبرري ۾ ويهي پڙهندو رهندو هو. ڪير ساڻس ڳالهائيندو ته ائين مهذب ۽ مختصر نموني جواب ڏيندو جو اڳلي کي هن سان فري ٿيڻ جي همت نه ٿيندي. شروع ۾ اسان کي لڳو ته هو پاڻ کي ڪجهه سمجهي ٿو. پوءِ کيس سڀ ڪرئڪ سڏڻ لڳا. پر مون کي لڳو ته هو ائين نه هو جيئن ٻاهران نظر ايندو هو. اهو منهنجو تجسس هو جيڪو مون کي هن جي ويجهو وٺي ويو. هن کي ويجهو ٿيڻ ايترو سولو ڪونه هو. هن ڪنهن کي پنهنجي ويجهواچڻ ئي نٿي ڏنو- ڄڻ ته اهو سندس زندگيءَ جو اصول هجي. مون سمجهيو ته هو تمام ڏکيو ماڻهو آهي، پر پوءِ خبر پئي ته هو ايترو ئي ڏکيو هو جيترو هڪ نٺر ٻار ۽ جنهن کي سرچائڻ هر ڪنهن جي وس جي ڳالهه نه هوندي آهي.
مون هن کي مڃائي ورتو ته هو پڪنڪ تي هلندو ۽ اهو منهنجو وعدو هو ته آئون هن سان گڏ ئي رهنديس. اسان جا ڪي ساٿي ٻيڙين تي چڙهي ڪينجهر جو سير ڪري رهيا هئا ۽ ڪي ڪپ تي ويهي کل مذاق ۾ رڌل هئا. اسين ٻين کان پري وڃي ويٺا هئاسين. مون ڏٺو ته اسان جا ڪجهه ساٿي اسان ڏانهن نهاري کلي رهيا هئا، شايد اسان جي باري ۾ ڳالهائي مذاق اڏائي رهيا هئا. اهو هن به محسوس ڪيو هو.
”اڳ ۾ آئون اڪيلو هوس جنهن تي کلندا هئا، هاڻي ٻه ٿيا آهيون....“ هن چيو ۽ هڪ وڏو ٽهڪ ڏنو. آئون به هن سان گڏ کلڻ لڳس. جيڪي اسان ڏانهن نهاري کلي رهيا هئا سي چپ ٿي ويا. هو پاڻ کي ڊڄڻو ۽ ڪمزور سڏيندو هو. پر هن ۾ ايتري همت هئي جو ٻين جي ڳالهين کي لنوائي سگهندو هو ۽انهن تي کلي سگهندو هو.
”تون تمام مشڪل سان ڪنهن کي پنهنجي ويجهو اچڻ ڏيندو آهين، ائين ڇو آهي؟“ مون هن کان پڇيو.
”ڇو تو کي ڪا ڏکيائي ٿي؟“
”ڏکيائي جي ڳالهه آهي! جڏهن لاهي پاهي بيٺيس تڏهن وڃي سائين جن ڪجهه ڌيان ڏنو.“
هو کلڻ لڳو ۽ پوءِ گنڀير ٿي چيائين، ”ثمينه! اهو صحيح ناهي ته آئون ڪنهن کي پنهنجي ويجهو اچڻ نه ڏيندو آهيان. ڳالهه اها آهي ته آئون هڪڙي ئي هنڌ بيٺو آهيان. جتان ڪير مون کي ڇڏي ويو هو- ۽ آئون ڪنهن جي ويجهو وڃي نٿو سگهان.“
”اها ڪير هئي؟“
”تون هروڀرو ڄاڻڻ ٿي چاهين؟“
”ها، جيڪڏهن تو کي برو نه لڳي....“ مون اهو ظاهر ڪرڻ نٿي چاهيو ته آئون اهو ڄاڻڻ لاءِ ڪيتري اتاولي هيس. اها ڪير هئي جيڪا هن جي زندگيءَ ۾ ايترو ويجهو آئي ۽ پوءِ ڇو ايترو پري هلي وئي!
”هن جو نالو.... پر نالي کي تون ڇاڪندينءَ! بس، هوءَ منهنجو پهريون پيار هئي. اهو پهريون پيار جنهن جا نشان سڄي زندگي قائم رهندا آهن،“ هو چپ ٿي ويو. ٿوري دير لاءِ آڱر سان پيشانيءَ کي مهٽڻ لڳو.
”منهنجون حالتون اهڙيون هيون جو اسان جي شادي نٿي ٿي سگهي. مون اڃان پڙهيو پئي. مون کي ڪا نوڪري ڪانه هئي. غريب ماڻهو جيستائين پنهنجن پيرن تي نٿو بيهي تيستائين گهر ٺاهڻ ناممڪن آهي. هن لاءِ هن جي ماءُ ايترو ڊگهو انتظار ڪرڻ پسند نه ڪيو.“
”پر هن ڇا ڪيو؟“ مون پڇيو
”اهو ئي جيڪو کيس پنهنجي ماءُ چيو.“
”ڪمال آهي! اهو ڪهڙو پيار هو؟ ۽ تون ان کي سيني سان سانڍيو پيو هلين!“ مون چڙ مان چيو.
”نه ثمينه، مون کي ان پيار ۾ اڄ به شڪ ناهي. هن ائين ڇو ڪيو سو آئون سمجهي سگهان ٿو. هوءَ به هڪ غريب گهر جي ڇوڪري هئي. هن مون کان وڌيڪ مفلسي، مصيبتون ڏٺيون هيون. شايد ان ڪري هن هڪ سٺي ۽ بهتر زندگي گذارڻ ٿي چاهي، جيڪا مون سان گڏ ممڪن نه هئي.“
”۽ هاڻي هن کي سڀ ڪجهه ميسر آهي؟“
”ها! ڪار، بنگلو، زندگيءَ جي هر ڪا سهوليت...“
” ۽ تون اڃا به هن کي چاهين ٿو؟“ مون کي لڳو ته آئون هڪ وڪيل وانگر آڏي پڇا ڪري رهي هيس ۽ هو سانت سان جواب ڏيندو رهيو.
”هوءَ منهنجين ناڪامين ۽ شڪستن جو اهڃاڻ آهي. آئون هن کي وساري نه سگهيو آهيان.“
مون کي هن تي ايتري ڪاوڙ آئي جو خيال آيو ته کيس ڇڏي ٻين ساٿين ڏانهن هلي وڃان. اسين ٻئي ڪيتري دير تائين چپا چاپ ڍنڍ جي شفاف پاڻيءَ تي آسمان جو نيرو عڪس ڏسندا رهياسين. اسان جا ٻيا ساٿي خوش هئا، اهي کلي رهيا هئا ۽ هڪ ٻئي پٺيان ڍوڙيا پئي. آئون هن جي باري ۾ سوچي رهي هيس، پر هو ڇا سوچي رهيو هو؟ شايد ان ڇوڪريءَ جي باري ۾ جيڪا هن وقت پنهنجي بنگلي ۾ پنهنجن ٻارن سان خوش ويٺي هوندي يا ڪار ۾ پنهنجي مڙس سان گڏ گهمندي هوندي ۽ ٽهڪ ڏيندي هوندي. ۽ جنهن کي پل لاءِ به اهو خيال نه آيو هوندو ته هڪڙو پاڳل شخص اڃا هينئر سندس ڳالهيون ڪري سندس ياد ۾ گم ٿي ويو آهي.
” ان ڇوڪريءَ سان تنهنجو پيار هڪڙي پاڳل جو پيار آهي.....“ منهنجي وات مان نڪري ويو. آئون پنهنجي ڪاوڙ کي دٻائي نه سگهي هيس.
”پاڳل جو پيار!“هن ٽهڪ ڏنو.”نه ثمينه، اها ڳالهه ناهي. آئون ٻين وانگر ناهيان، ان جو ڪارڻ اهو ڪونهي. تون منهنجي ماضي کان واقف ناهين. تو کي خبر ناهي ته مون زندگيءَ ۾ ڇا ڇا سٺو آهي. مون پنهنجن ننڍن ڀائرن ۽ ڀينرن کي ماني ٽڪر لاءِ واجهائيندي ڏٺو آهي، نئين ڪپڙي لاءِ سڪندي ڏٺو آهي. پنهنجي بيمار ماءُ کي بنا علاج جي ڳرندي ۽ پورهيو ڪندي ڏٺو آهي. جڏهن مون مئٽرڪ جي امتحان جو فارم پئي ڀريو ته فقط پنجاه رپين لاءِ پنهنجن سڀني مائٽن جي اڳيان جهولي ڦهلائي ۽ منهنجي جهولي ٽوڪن ۽ ڇڙٻن سان ڀري وئي. منهنجي ماءُ مرحوم مائٽن جي ياد ۾ رکيل پنهنجي ڏاجي جا ڪپڙا ۽ منهجي ننڍي ڀيڻ جي ڪنن جون سونيون واليون وڪڻي فيءَ جا پيسا ڏنا، پوءِ نوڪريءَ لاءِ وري به انهن مائٽن جي درن تي ڀٽڪندو رهيس. اهي سموريون ذلتون ۽ بيعزتيون زهر جا ڍڪ بنجي منهنجي اندر ۾ گڏ ٿينديون ويون ۽ تون چئين ٿي ته هوءَ بنگلي ۽ ڪار خاطر مون کي ڇڏي وئي، پوءِ به آئون هن کي چاهيندو رهيو آهيان! هن به ذلتون ۽ مايوسيون ڏٺيون هيون ۽ ڇوڪري هئڻ سبب مون کان به وڌيڪ. هوءَ نيلام گهر ۾ رکيل هڪ شئي هئي جنهن کي خريد ڪرڻ لاءِ ڪارا ڪوجها ۽ چٻا دولتمند وڏا واڪ ڏيئي رهيا هئا. خبر ناهي ته هوءَ پنهنجي بهتر مستقبل لاءِ يا پنهنجي گهر وارن جي لاءِ وڪامجي وئي. آئون هن کي ڏوهه ڪيئن ٿو ڏئي سگهان. نه هن جو ڪو ڏوهه ناهي....“ هو اٿي بيٺو. ”ٿي سگهي ٿو هن مون کي وساري ڇڏيو هجي ۽ منهنجي دعا آهي ته هوءَ مون کي وساري چڪي هجي. ڪنهن جي ڪمي، ڪنهن جي محرومي زندگيءَ ۾ هڪڙو اهڙو خال پيدا ڪريو ڇڏي جيڪو پوءِ ڪڏهن به ڀرجي نٿو.“
آئون به اٿي بيٺيس ۽ هن ڏانهن نهاريندي چيم،” ڇا ٻيو ڪوئي به اهو خال ڀري نٿو سگهي؟“ هن مون کي چتائي ڏٺو.
”ثمينه، مون کي اهڙا ماڻهو وڻندا آهن جيڪي سدائين خوش هجن، جيڪي سدائين کلندا رهندا آهن ۽ لاپرواهه هوندا آهن. مون کي انهن تي ريس ايندي آهي، پر آئون انهن کان سڙندو ڪونه آهيان، ان ڪري انهن کي نقصان رسائڻ به ڪونه چاهيندو آهيان.“
” ڇا مطلب؟ مون تنهنجي ڳالهه نه سمجهي!“ آئون سمجهي وئي هيس ته هن ڇا ٿي چوڻ چاهيو.
”آئون نٿو چاهيان ته منهنجين مايوسين ۽محرومين جو پاڇو ڪنهن ٻئي تي پئي،“ هن آهستي ۽ ڳري آواز ۾ چيو.
نه ڄاڻان ڇو منهنجو من ڀرجي آيو هن جي ڳالهه تي. مون پري پري ڍنڍ جي سطح تي هوا سان ٺهندڙ هلڪين لهرن ڏانهن نهاريندي چيو، ”پر آئون انهن سڀني ۾ تو سان شيئر ڪرڻ گهران ٿي.“ مون هن ڏانهن ڏٺو. هن جي اکين ۾ اها ئي لاتعلقي هئي.
”نه ثمينه، نه......“ هن جي آواز۾ ڪجهه بيزاري هئي. ”تون هروڀرو مون تي ترس ڪري رهي آهين. آئون تنهنجي لاءِ صحيح ماڻهو ڪونه آهيان. تون مون سان گڏ خوش نه رهي سگهندينءَ.....“ هو رڪجي ويو ۽ پوءِ منهن ٻئي پاسي ڪندي ٻڏل آواز ۾ چيائين، ” ۽ ٻي ڪا به ڇوڪري هن جي جاءِ ڀري نٿي سگهي. “
آئون ٿڙندڙ قدمن سان وڃن لڳيس. مون کي خبر هئي ته هو مون کي روڪيندو ڪونه. آئون هن جي ڪجهه به نه هيس. هو ايترو اڪيلو هو جو ڪو به هن جو نٿي ٿي سگهيو ۽نه هو ڪنهن جو ٿي ٿي سگهيو. مون پري وڃي ڪنڌ ڦيرائي هن ڏانهن ڏٺو. هو ڍنڍ ڏانهن منهن ڪري پٿر بنيو بيٺو هو. ۽ مون کي پڪ هئي ته هو هينئر به منهنجي باري ۾ ڪونه سوچي رهيو هو.
ٻئي ڏينهن پٽيوالي هڪ بند ٿيل لفافو مون کي آڻي ڏنو. کولي ڏٺم ته هن جو خط هو. هن گذريل ڏينهن واري واقعي تي سندس خيال موجب ڪيل بدتميزي جي معافي ورتي هئي ۽ لکيو هو، ” هڪ پاڳل، هڪ سچي پچي گوشت پوشت واري شخص سان پيار نٿو ڪري سگهي. هو تصوير سان ئي پيار ڪري سگهندو آهي، جنهن کان هو ڪجهه گهرڻ نٿو چاهي ۽ اها تصوير جيڪا هن کي ڪجهه ڏئي نٿي سگهي. هن کي ان ڳالهه جي پرواهه ناهي ته تصوير ساڻس پيار ڪري ٿي يا نه، هو پيار ڪري ٿو ۽ اهو ئي هن لاءِ ڪافي آهي.“