شيلف جي ڪُنڊ ۾
نصير مرزا پنهنجي شخصيت ۽ روين ۾اُهو شاهوڪار ۽ سيبتو انسان آهي جنهن جي پنهنجائپ ڀرين ڀاڪرن ۾ هر ماڻهو مُعطر ٿي ويندو آهي. مون سدائين هُن سان ملي ڪري هڪ خوشگوار احساس ۽ڪيفيت کي پنهنجي روح ۾ ڪَر موڙيندي پئي محسوس ڪيو آهي. اسٽيج، ريڊيو، ٽيليويزن تي سندس مُنفرد آواز جي انداز۽ ڪمپئرنگ جي نرالي رنگ ۽ ڍنگ، سنڌ ۾ هڪ شاندارحيثيت جوڙي آهي. اهڙي مقام تي پُهچڻ لاءِ سندس روح ۾ هڪ بي چين، رولاڪ، ڀٽڪندڙ آرٽسٽ جي مُسلسل ۽ باقاعده ڪمينٽمينٽ آهي. اهڙي ڪمينٽمينٽ ۽ زندگيءَ جي سفرجي ڪهاڻي جا رنگ نصير مرزا جي لفظن ۾ ڪُجھ هِن ريت آهن ته“لکڻ پڙهڻ جو اهڙو ڪم ڪندي، هاڻي ته مون کي صديءَ جي چوٿين حصي جيترا ورهيه گُذري چُڪا آهن. ۽ پُٺيان ڇڏي آيل اِن زندگيءَ ڏانهن اڄ مُڙي ڏسان ٿو ته، پنهنجي چوطرف ڪاڳرن جا انبار ٿا نظر اچنَم. بي شُمارادبي گڏجاڻين جا دعوت ڪارڊس، دوستن احبابن جا خط، وزيٽنگ ڪارڊس، اڌ ۾ ڇڏي ڏنل ڪئي شعر، دوستن جي لکڻين بابت ورتل اَڻ پورا نوٽس. ۽ علاوه ازين ضروري ۽ غير ضروري اخباري ڪٽنگس ۽ الائي ڪنهن ڪنهن جا ۽ الائي ڪڏهن ڪڏهن جا فوٽو گرافس(جن جي پُٺيان لکيل؛اسان کي وساري نه ڇڏجئين نصير!)۽ چاليهه سالن کان مٿي ڄمار مان گُذرندي، اڄ اُنهن ڪاڳرن جي انبار ۾ وڃائجي ويل، مان هڪ اهڙو شخص وڃي رهيو آهيان، جنهن جو ڪو ڪاغذ، ڪوشعر ۽ ڪا به تحرير هڪ جاءِ تي هٿيڪي ناهي!”.
نصير مرزا ، سنڌ جي گهڻ رُخي ۽ گھڻ پڙهي شخصيت جو هڪ نرالو نانءُ آهي. هُوپنهنجي خيالن، تصورن، سوچن ۽ احساسن جيان پنهنجي فطرت ۾ به ڏاڍو صاف شفاف، نفيس، هر وقت تازو توانو رهندڙ هڪ اهڙو ته شاعر ۽ نثر نويس آهي جنهن جي قلم جي جُنبش، لفظن ۾ تحرڪ پيدا ڪري، هڪ پُر تاثيراثر سان پڙهندڙ ۽ ٻُڌندڙ کي پنهنجي جادونُمائي اندازِ بيان ۾ سوگھو ڪري سندس تصور ۾رنگن جو هڪ معنيٰ خيز عالم تخليق ڪري ڇڏيندي آهي. هُن شاعريءَ کان شُروعات ته ضرور ڪئي هئي پر هُن نثر تي انتها نه ڪئي آهي. ڇو ته هُو اڄ به پنهنجي ڪرشماتي نثر ذريعي سنڌ جي ذهنن کي اُجاري، شعور جو سج اُڀاري ٿو. تڏهن ته سموري سنڌ هُن جي تخليق ڪيل ڪتابن ۽ تازن لکجندڙ تحريرن کي پنهنجي جيءَ ۾ جايون ڏئي ٿي. ۽ اُنهن کي پڙهندي نئين درد جي ذائقن ۽ ادراڪ کان پئي فيضياب ٿئي.
مون سندس نثر جي نِرالائپ جي فڪر انگيز رنگن ۽ احساسن کي پنهنجي روح تائين لهندي پئي محسوس ڪيو آهي. مان سندس نثري نرواڻ جا نڪورجلوه پَسندي، سدائين ريشمي نثر جي نفاستن کان پئي مُتاثر ٿيو آهيان. سندس خيالن جي خوبصورتي پنهنجي جڳهه تي پر اُنهن لفظن جي پس منظر ۾ جاڳندڙ معنيٰ ۽ مفهوم، مقصد ۽ مُراد پنهنجي مُڪمل ميار ۽ شعور سان دل ۽ دماغ تي مُثبت اثرن سان ڇانئجي ويندا آهن.
“. . . . اکين تان پٽي لاهيندي ۽ سيف الملوڪ ڍنڍ کي ڪُجهه فاصلي کان سامهون ڏسي مان ته ٽڙي ٿو پوان. ”اڙي واھ. . . ! ته اها آهي ڪائنات جي انوکي سمفني!
ماٿريءَ جي پيالي نُما جزيري ۾ جيپ مان هيٺ لهي، ڍنڍ ڪناري پُهچي، منجھائنس پيئڻ لاءِ پاڻيءَ جو ٻُڪ جو ڀريان ٿو ته لڳم، ٽڻيل چانديءَ سان ٻُڪ ڀرجي ويو اٿم. وري جو نديءَ جو اهو شفاف ۽ ٿڌوپاڻي نِڙيءَ ۾ لاٿم ته اکيون روشن. . .
آسمان جي نيراڻ جي شيڊ پوڻ سبب ڏٺم ته سيف الملوڪ جي سطع ڪرسٽل ايڏي پئي لڳي جو ڍنڍ جي تهه تائين سڀ ڪُجهه نظر ايندڙ!
وري هلڪي هلڪي واءُ تي پاڻيءَ جي سطع تي ارتعاش ائين ڀاسندڙ، ڄڻ تهه ۾ شهزادو سيف الملوڪ، راڻي بديع الجمال کي ڪِتڪتايون ويٺو ڪري.
۽ ڍنڍ ڪناري سان ڪائنات جي هِن انوکي حُسن پسڻ ۾ محو ئي هُئاسين ته. . . هُو اڳيان اُڀو ٿي اچي بيهي رهيو. “اڙي اَبا تون ڪير؟”
۽ ٽالسٽاءِ جي ڪردار حاجي مُراد جي اُن همشڪل پوڙهي ٻُڌايوته مان سيف الملوڪ ۽ شهزادي بديع الجمال جي داستان جو داستان گو. . . . ”.
نصير مرزا جي اعليٰ نثر جي شاهڪار ڪتاب“خيمي ۾ شام”جي صفحي نمبر 64 ۽ 65 تي مٿيون شاندار نثر جون سِٽون پڙهي مون کي ساڳي ئي ڪتاب مان صفحي نمبر 153 تي درج ٿيل قاضي اياز مهيسر جون سِٽون پڻ ياد ٿيون پون ته“ڪنهن ڪنهن منظر جي خوبصورتي صرف اُن منظر جي خوبصورتي نه، پر اُن نظر جي به خوبصورتي هوندي آهي، جا اُن کي خوبصورتيءَ سان ڏسي سگھندي آهي. ”
نصير مرزا سنڌي ادب جو هڪ مُنفرد ۽ سگھارو نانءُ آهي. هِن جي شاعري ۽ نثر جي نغمگي، نئين حسي ادراڪ جي اُڻت ڪندي هڪ الڳ رنگ ۽ ڍنگ جو جهان جوڙي ٿي. ۽نصير مرزا جو هڪڙو اعتراف ته”ٿي نه سگھيس شاعر“پر تنهن هوندي به سندس شعري دنيا پنهنجي جوهر ۾ هڪ شاعراڻي رمزيت سان نروار ٿي سامهون اچي ٿي. جيڪا شاعري اَجايو اَبهام، ۽ فلسفي جي مُونجهاري کان آزاد، سادگي ۽ سلوڻائپ جي رنگن سان سينگاريل هوندي آهي.
ننڍڙي جھِرڪي، گُل کي چُمي ڏيئي اُڏري وئي،
گُل پئي ڳاتو گيت، ته اُن کان ڌُن ئي وسري وئي.
(ٿي نه سگيس شاعر، صفحو نمبر179)
سج کي ٻُڏندو ڏسي گھٻرائجي ويو،
سانجههَ ٿي سورج _ مُکي ڪومائجي ويو!
(ٿي نه سگھيس شاعر، صفحو نمبر153)
بند قبر ۾ ڪينَ کپي ڪُجهه تنهنجي کي،
سُڏڪي جو هڪ ڦول رکي وڃ ڪتبي تي.
(ٿي نه سگھيس شاعر، صفحو نمبر103)
گُل رابيل جو ٿي سگھيس ڪونه مان،
بُل پاريل جو ٿي سگھيس ڪونه مان،
شاعري مون ڪئي، پر نه ٿي ساحري،
!ٿي وئي زندگي، اڌ صدي جيتري
(ٿي نه سگھيس شاعر، صفحو نمبر85)
اهڙي دل ۾ پيهي ويندڙ شاعريءَ لاءِ شيام جئسگھاڻيءَ لکي ٿو ته“نصير مرزا هڪ اهڙو فنڪار آهي جنهن وٽ سوچ، اُمنگن جي چِٽسالي، سليس لفظن جو ڀنڊار، اظهار جي بي آراميءَ کان وڌيڪ پنهنجي انترمن کي هڪ نقاش جيان چِٽڻ جي آس_مُراد آهي!وئن گوف جيان، ايم ايف. حُسين جيان. پنهنجي ڪوتائن ذريعي نصير اسان جي من جي درين، دروازن، روشندانن جي ماپ ويڪري ڪرڻ ٿو چاهي، جيئن اندر ايندڙ يا داخل ٿيڻ چاهيندڙ اُجالو، هوا، برسات، سرسراهٽ، ڀُڻ ڀُڻ، آهٽ، اولڙن ۽ سمرتين کي وياپڪتا ملي_سهي معنيٰ ۾ نصير! هڪ پيارو چِترڪار آهي. ”
نصير مرزا خاص طور تي پنهنجي جاندار نثر ۽ ڪي قدر شاعريءَ ۾ نواڻ ۽ جدت جا سگھارا اُهڃاڻ تخليق ڪري، سنڌي ادب جي دنيا ۾ ڀرپور اضافو ڪيو آهي. اهڙو اضافو جهڙو اڄ ڪلهه جي تمام گھٽ لکڻين سان مُمڪن ٿي سگھيو آهي.
نصير مرزا پنهنجي روز مرھ جي زندگيءَ ۾ ڳالهائڻ ٻولهائڻ، ملڻ جُلڻ، لکڻ پڙهڻ، اُٿڻ ويهڻ، سوچڻ ۽ سمجھڻ تائين هڪ سيبتو ۽ سُلڇڻو انسان پئي رهيو آهي. اهوئي ڪارڻ آهي جو نصير مرزا لاءِ هر ڪو پنهنجي دوستيءَ جي دعوا ڪري ٿو. پر جڏهن ته هُو ساگر، ڌرتي، آسمان، ڪڪرن، سج ۽ چنڊ جيان ڪنهن به هڪ جو نه بلڪ هُو ته سڀني جو هڪ جيترو پنهنجائپ سان سلهاڙيل پيارو آهي.
نصير مرزا نثر ۾ هڪ نئين ڏس ۽ گس جو جوڙيندڙ، ٻاجھاري، ٻاٻيهي جي ٻولن جهڙي مٺڙي ٻوليءَ ۾ خيالن جي خُمارن، احساسن ۽ تصورن جو تخليقڪار آهي. سندس ڪتاب ”خيمي ۾ شام“۾موجود”گمنام سياح جو سفر نامو“جي صفحي نمبر97 تان نثر جو هڪ ٽُڪرو.
“۽ اُن کان پوءِ مُسافر ۽ سندس دوست، اُن ديار جي گھٽين مان نڪري صبح جو هُو جتان آيا هئا، اُن “رياست”ڏانهن ويندڙ رستي تي مَحوِسفر هئا ۽ مسافر اوچتو وقت ڏسڻ لاءِ واچ ۾ ڏٺو. نُما شام ٿي چڪي هئي “ڪوفي” نُما اُهو ڳوٺڙو هاڻي هُنن کان، ڪافي پُٺيان رهجي ويو هو. تڏهن مسافر ناگاھ آسمان ڏانهن نگاھ کنئي، جتي شام جو پهريون ستارو ڄڻ سفيد گلاب جي گل مِثل، ۽ امامِ زمانه جي عمامي جي صورت، آسمان جي وسعتن ۾ هُن کي کُلندي پئي محسوس ٿيو ۽ مسافر کي لڳو؛اُهو عمامو. . . . کُلندي کُلندي آخرڪار پُوري ارض و سمان جي طول و عرض تي جھڙوڪر ڦهلجندو ۽ پکڙجندو پئي پيو. ڦهلجندو ۽ پکڙجندو پئي ويو. ”
نصير مرزا جو ذهن سدائين سرسبز۽ درياھ وانگروهندڙ صاف سُٿرو، صحت مند، فڪر ۽ فهم سان سلهاڙيل. سورج جيان روشن آهي. هِن جي لکڻين ۾ زندگيءَ جا سڀ رنگ اکيون کولي جاڳي پون ٿا. ڌرتيءَ ۽ سرتيءَ جي پيار جي سُرمئي ڇانوَ هِن جي فن تي گھٽائن جيان ڇانيل رهي ٿي.
پر نصير مرزا پاڻ بابت“خيمي ۾ شام”۾ ڪُجھ هِن طرح به لکي ٿو ته“مون سان ته يارو! عجب جھڙي ٽرئجڊي آهي. لکڻ ويهندو آهيان ۽ هٿ ۾ جھليل قلم، اوچتو برپٽ، بيابان ۾ اڪيلي بيٺل ڪانڊيري جي ڪنهن سُڪل ڪاٺيءَ مِثل بڻجي پوندو آهي ۽ تخيل!؟ـــــ اُهو وري ڄڻ ڀڙڀانگ صحرائن ۾ اوچتو ڀٽڪائڻ شُروع ڪري ڏيندو اٿم. ڪڏهن لکڻ ويٺو هُجان ۽ پاڻ کي ڪنهن پُر فضا و پُر سُڪون هنڌ تي، ڪنهن آرام ڪُرسيءَ تي آهليل محسوس ڪيو هُجيم ــــــ’نه’ ايئن ڪڏهن ٿيو ئي ڪٿي آهي مون سان. ”
نصير مرزا پنهنجي من ۾هيڪل ۽ وياڪل اُهو ليکڪ آهي جيڪو “خوشبوءِ جي سنگ سنگ، رولاڪ بادل جيان، بن بن ۾ ڀٽڪندي”، ڪنهن جي ڳولا جي جُستجوءَ ۾ اڄ به سرگردان نظر اچي ٿو، اهڙي جُستجو، جيڪا هڪ تخليقڪار کان حيرتن جا ڪيترائي رنگ ۽ خاڪا جوڙائي ڇڏيندي آهي. ڇو ته هُو“شيلف جي ڪُنڊ ۾ رکيل، اهڙو ڪتاب آهي، جنهن کي هُن کان سوا، ڪنهن به کولي پڙهيو ڪو نه آ”جڏهن ته هُن جي زندگيءَ جي کُليل ڪتاب کي بار بار پڙهڻ جي ضرورت آهي. ڇوته شريف النساءِ ناصر علي مرزا جي لفظن ۾ ته“جن ٻارن جا پيءَ اُنهن جي ننڍي هوندي هليا ويندا آهن. ته اهڙا ٻار حياتيءَ ۾ پوءِ سدائين مُسافر ۽ اڪيلا اڪيلا پيا لڳندا آهن. “
(نوٽ-هي مضمون سنڌ جي رومانوي شاعر، مٺڙي ماڻهو نصير مرزا سان15آگسٽ 2015ع، رات جو ساڍي اٺين وڳي ادبي ڪچهري طور درگاھ پير ذاڪري سڪرنڊ جي آڳنڌ تي، سنڌ ٿنڪرس فورم پاران ملهايل رهاڻ ۾ پڙهيو ويو)
****