روسي زار شاهي ۽ انقلابيت جو هيبتناڪ آئينو
وڪٽر ڪراوچنڪو جي هي آتم ڪهاڻي ڪميونزم جي آڙ ۾ ٿيل ناانصافين جو هڪ دل ڏهڪائي ڇڏيندڙ دستاويز آهي۔
وڪٽر ڪراوچنڪو هن داستان جو اکين ڏٺو ۽ ڪَنن ٻُڌو هڪ اهڙو ته پَڪو ۽ پُختو ڪميونسٽ هو جنهن جو ايمان هو ته روس ۾ آيل انقلاب روسي مظلوم انسانن سان گڏ پوري دنيا جي مظلوم انسان لاءِ لاڀائتو ثابت ٿيندو۔پر اسٽالن ان انقلاب کي روس تائين محدود رکڻ چاهيو۔جڏهن ته ٽراٽسڪي ۽ سندس ساٿين ان انقلاب کي سموري دنيا جي مظلوم ۽ محڪوم انسانن لاءِ پئي چاهيو۔ وڪٽر ڪراوچنڪو اسٽالن جي حڪومتي دور کي زار شاهيءَ کان به وڌيڪ خطرناڪ دور چيو آهي۔
ڪميونزم جي بنياد تي آندل جاگيرداراڻو ۽ سرمائيداراڻو انقلاب، مارڪس ۽ لينن جو انسان دوست، پورهيت دوست فڪر ۽ فهم اسٽالن جهڙي آمراڻي سوچ جي ور چڙھي ويو ۔ ۽ ڪيئن نه روس ۾ ئي روسي عوام لاءِ هڪ مقتل گاھ ۾ تبديل ٿي لکين بي ڏوهي روسين توڙي سچن ڪميونسٽن کي موت جي آڙاھ ۾ اڇلائي ڇڏيو۔
وڪٽر ڪراونچڪو جي هي آتم ڪٿا بي گناھ روسين جي ظلمن جي هڪ اهڙي ته تاريخ درج ڪري ٿي جنهن تاريخ جي دکدائڪ دانهن روس کان ٻاهر صحيح معنيٰ ۾ پهچي ئي نه سگهي۔۽ اها هاڻ به ٻين ملڪن تائين نه پهچي ها اگر وڪٽر چالاڪيءَ سان روس مان سرڪاري طور تي آمريڪا نه پهچي ها۔پر آمريڪا کان روس پاران وڪٽر کي سرڪاري طور تي قرض وٺڻ لاءِ اگر آمريڪا نه موڪليو وڃي ها۔ڏٺو وڃي ته آمريڪا وڃڻ تائين به وڪٽر ڪراونچڪو جن مشڪلاتن مان گذري ٿو اهو پڻ هڪ الڳ داستان آهي۔
روس جو انقلاب يا زار شاهيءَ کان آزادي دراصل اسٽالن جهڙي ڊڪٽيٽرانا سوچ رکندڙ سماج توڙي انقلاب دشمنن جي لاءِ سندس من جي حاڪمانا روش جي ساڀيان جو جواز بڻي۔جنهن تحت روس جي ڏُتڙيل ۽ زار جي دور جي پيڙهيل انسان جي لاءِ موت جي سزا کان گهٽ نه هئي۔
عام ماڻهو ته پنهنجي جاءِ تي پر هڪ سچو ڪميونسٽ پڻ هڪ قسم جي شديد اضطراب مان گذريو ٿي۔خاص طور تي لينن توڙي ٽراٽسڪيءَ جي پيرو ڪارن کي ڳولي ڳولي ماريو ويو۔اهو ئي ڪارڻ آهي جو روس جي اندر جي عام انساني جياپي جي ڄاڻ روس کان ٻاهر ميڊيا تي هڪ خوشحال روس طور سامهون آندي ٿي وئي۔ڇو ته روس جو سمورو نظام، ادارا اسٽالن ازم جي هٿان اغوا ٿي چڪا هئا۔ڪنهن کي به همت نه هئي جو هو ان نظام جي خلاف رڳو هڪڙي سرد آھ به ڀَري۔اهڙي روش تي کيس اسٽالن، پارٽي يا روسي قوم جو دشمن قرار ڏئي سخت کان سخت سزا ڏني ويندي هئي۔
وڪٽر ڪراوچنڪو پنهنجي هن آتم ڪٿا”آزادي يا موت“۾ روس جي اهم ۽ سچن ڪميونسٽن کي اسٽالن جي دور ۾ ڪنهن نه ڪنهن طرح غدار قرار ڏئي مارڻ جو انڪشاف ڪيو آهي۔روسي ادب جي اهم ليکڪ ۽”ماءُ“جهڙي شاهڪار ناول جي فڪشن رائيٽر ميڪسم گورڪيءَ کي پڻ زهر ڏئي ماريو ويو۔يا جڏهن ٽراٽسڪي روس مان فرار ٿي ڀڄي وڃي ٿو ته اسٽانلسٽ کيس اتي به پنهنجي موڪليل خفيه پوليس توڙي جاسوسن هٿان قتل ڪرائي ڇڏين ٿا۔رڳو اهو نه پر اسٽالن جي گهر واري جيڪا انسان توڙي پورهيت دوست آهي ان کي پڻ ڪنهن نه ڪنهن طريقي سان ختم ڪيو وڃي ٿو۔اهڙي حالت ڏسي لڳي ٿو ته روسي انقلاب آيو ئي ڄڻ سچن مارڪسٽن يا انسان دوستن کي ختم ڪرڻ لاءِ هو۔
سچ ته وڪٽر جي هي آتم ڪهاڻي پڙهي ڪري مون کي هن رياستي نظام ۾ ۽ روس جي انقلاب واري دور ۾ ڪو فرق نظر ڪو نه آيو۔
وڪٽر ڪراوچنڪو جي هي آتم ڪٿا پڙهڻ سان روس جي انقلاب جو نقشو اکين آڏو ڦري وڃي ٿو ۽ لڱن ۾ هڪ قسم جو ڪرنٽ ڊوڙي وڃي ٿو۔اهو ئي ڪارڻ آهي جو اگر وڪٽر ڪراونچڪو آمريڪا وڃي اتان فرار نه ٿئي ها ته اڄ اسان شايد اسٽالن جي دور جي هن پُرتَشدد داستان کان محروم رهجي وڃون ها۔
آخر ۾ وڪٽر ڪراوچنڪو جي هن آتم ڪٿا مان ڪجهه سٽون ڏئي مان پنهنجي هي لکڻي ختم ڪندس۔
وڪٽر لکي ٿو ته، چنگيز خان جنهن جو نالو تاريخ تمام گهڻن مشهور قاتلن ۾ شمار ڪندي آهي۔اسٽالين جي اڳيان هڪ ٻار هو۔اناڙي هو۔۔۔۔۔۔۔۔۔اسٽالين وطن جي ماڻهن جو قتل عام ڪيو۔“
ٻئي هنڌ لکي ٿو ته،
”جڏهن مان آفيس پُهتس ته وڏو صاحب مجهند واري ننڊ ڪري رهيو هو۔مان تڙ تڪڙ ۾ رپورٽ لکي ۽ اتڪن ڏانهن کڻي ويس۔
”بهتر۔۔۔۔۔۔۔۔بهتر۔۔۔۔۔۔۔۔۔ٺيڪ آ۔”پڙهندي هُو پنهنجو ڪنڌ لوڏي رهيو هو۔پر اوچتو هُن جي ڀِروئن تي گُهنج پئجي ويا۔
هي ڇا؟مزدورن جي لاءِ پنج سو گرام ماني؟روزاني؟“
”جي ها۔هي گهٽ ۾ گهٽ آهي۔پورهيت بلڪل به بُکايل آهن۔“
”اِها سٽ ڪٽي ڇڏ۔“
”پر ڪامريڊ اتڪن!خدا جي واسطي ڪجهه غور ته ڪيو۔۔۔۔۔۔۔“
“ڪراوچنڪو!تون بالشويڪ (اڪثريتي) آهين يا ڪنهن خيراتي پارٽيءَ جو رضا ڪار؟حڪومت جي معاملن ۾ انسان پرستيءَ جو ڪو به دخل ناهي۔۔۔۔۔۔۔۔۔اسٽالن چيو ناهي ته۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔عوام سان محبت ڪريو پر ضرورت هُجي ته اُنهن جي ضروتن جي به پَرواھ نه ڪيو؟“
۽ سچ ته هِن موقعي تي مون کي اياز جي هڪ نظم جون سِٽون ذهن تَري ٿيون اچن ته،
جنهن وقت مُئو هو اسٽالن
۽ هُن جي رَڳ ڦاٽي پئي هئي
تنهن وقت سڄي تاريخ مَنجهان
ڄڻ هڪڙي سِٽ ڪاٽي وئي هئي۔
17/10/19