اڪيلائن جي سوڳ جو ڪارو غلاف

سنڌي ادب ۾ ڪهاڻيءَ جو سفر تاريخي مرحلا طيءِ ڪندو اڄ جڏهن جديد دور ۾ داخل ٿي ڪري، پنهنجي تسلسل جي ڪهاڻيءَ تي نِگاھ وِجھي ٿو ته ڪيترائي سنگِ ميل سندس واجهه ۽ ويجهه ۾ محوِ سفر ڏِسجن ٿا. جن تي مُختلف نالن جي سُڃاڻپ جا حوالا، چنڊ جيئن چانڊوڪي ڪندي نظر اچن ٿا. تِن جي سُهائيءَ ۾ڪهاڻيءَ جي ڪاڪ سدائين پئي ڪڪوربي رهي آهي. جن ۾ مومل جي مجاز جا ماڻا، سسئيءَ جي سورن جا سُڏڪا، سُهڻيءَ جي عشق جون اَرڏايون، نوريءَ جي نينهن جون نماڻايون، مارئيءَ جي لوئيءَ جي لڄَ، کان ويندي اڄ جي دور تائين جا سڀ رنگ، پنهنجي رنگينيءَ سان نروار پئي ٿيندا رهيا آهن. اهڙيءَ طرح اُنهن رنگن مان اوچتو ئي اوچتو هڪ ڪهاڻيڪار پنهنجا رنگ، ڍنگ، نقش ۽ نگار کڻي سنڌي ڪهاڻيءَ جي آڪاس تي وِهائو تاري جيئن کِڙي پيوآهي. جنهن سنڌي ادب جي آغوش ۾ ٽي ڪهاڻين جا ڪتاب، “پکين جو وطن”، “وجود جا عذاب”، ۽ هاڻي تازو نئن آيل ڪهاڻين جومجموعو“مٽيءَ جو عشق”احترام وِچان رکيا آهن. جن جي تخليقي سگهه، سحر ۽ هڪ خاص سُڃاڻپ تحت هُن اسان سڀنيءَ جوپاڻ ڏانهن مُڪمل ڌيان ڇڪايو آهي. جنهن کي محمد صديق منگيي جي نالي سان سنڌي ڪهاڻيءَ۾مانُ ۽ شان واري مڃتا حاصل ٿي چُڪي آهي، جيڪو هڪ ڀرپور ڪهاڻيڪار جي حيثيت ماڻي اسان جي سامهون آيو آهي. هڪ اهڙي حيثيت جيڪا تمام گھٽ ڪهاڻيڪارن کي پلئه پوندي آهي. ۽ اُها به مُختصر عرصي ۾. ڇاڪاڻ جو ڪلهه ڪلهوڻي ئي ته ڳالهه آهي جو صديق منگيو تاريخ، تحقيق، صحافت۽شاعريءَ جي راهن تي پنهنجي شناخت جي جُستجوءَ ۾سرگردان هُيو جو اچانڪ سندس اندر جي دور دراز ڪنهن ڪُنڊ مان غمن جي گھاٽن ۽ گَھرن ڪڪرن کي چيري تخليقي ڪهاڻيڪار چنڊ جيان اُڀري، سندس وجود جي عذابن تي آٿت جا نفيس پها رکندي دريافت ٿيو هُيو ته هڪ نئين سنڌي ڪهاڻي ڪتين جيئن ڪَر موڙي جاڳي پئي هُئي. ۽اڄ سندس ٽئين ڪهاڻين جي ڪتاب کي پڙهندي سندس ڪهاڻين تي بي ساخته پيار اچي وڃي ٿو. “مٽيءَ جو عشق”ويهن ڪهاڻين جو هڪ زبردست ڪهاڻي ڪتاب آهي. جنهن جي مُطالعي جو سفر روح کي راحت ۽ دل کي سُڪون پُهچائي ٿو. اُن ڪري به جو صديق منگيو انتهائي باريڪ بين ڪٿاڪارآهي . هُوسماج جي سُٺاين توڙي بُراين جي تمام گھرائيءَ سان اوک ڊوک ڪري ٿو. ۽ ماڻهوءَ جي اندر ۾ جھاتي پائي سگھڻ جي ڀرپور سگهه پڻ رکي ٿو. اهوئي ڪارڻ آهي جو هُن جون ڪهاڻيون سنڌي سماج جون آئينه دار آهن. موضوعن جي چونڊ، مواد ۽ اُنهن سان ڀرپور نڀاءُ سندس ڪهاڻي پڻي جي سونهن آهي. ٻوليءَ جو نِج پڻو، لفظن جي چونڊ، چوڻيون، تشبيهون، علامت نگاريءَ جو اعليٰ فن، ۽ ڪهاڻي اُڻڻ جونفيس هُنر، سندس انفراديت کي اُجاگر ڪري بيهاري ٿو. هن جي ڪهاڻين ۾لوڪ ڏاهپ جوشعور۽ اُن جو رنگ ڏاڍوئي وڻندڙانداز ۾ ملي ٿو. “مٽيءَ جو عشق”جي پهرين ڪهاڻي“پنج دُنيا، ويهه آخرت” اڄ جي حالتن جي ڀرپور عڪاسي ڪري ٿي. مثلن“هُوءَ قطار ۾ بيٺي هُئي” جملي سان شروعات ٿيندڙ هِن ڪهاڻيءَ ۾، طنز، علامت نگاري۽حقيقت نگاريءَ جو امتزاج ٺهڪندڙ۽مُتاثر ڪندڙ آهي. ڪهاڻيءَ جو اهم ڪردارعمر جي آخري حصي ۾ پُهتل پوڙهي“جَنان”آهي، جيڪا پنهنجي ڏوهٽي بِلاوَل سان قطار ۾ بيٺي، قطار جي اڳتي وڌڻ جو انتظار ڀوڳيندي، رياستي سياست جو کاڄ بڻجي وڃي ٿي. جيڪا خاص طور تي سنڌ لاءِ پيدا ڪيل هٿرادو ٻُوڏ جي ستايل هوندي، اِن ڊپ ۾ هراسيل آهي ته ڪٿي هُوءَقطار کان ڇڄِي نه وڃي. توڙي جو“هُوءَ ڪُونج ته ڪانه هُئي، پوءِ به قطار مان ڇِڄڻ جو سوچي به ڪانه پئي سگھي. ”هي ڪهاڻي اڄوڪين بي رحم حالتن جي دل ڏُکائيندڙ چٽي تصوير آهي. نادرا، وطن ڪارڊ، مُتاثرين، ايجنٽ، آمراَنڪل، ذُلفي، شهيد راڻي، جيالي، محمود غزنوي، سرحدن جا گليشيئر، سومناٿ، جمهوريت جي بحاليءَ واري تحريڪ ۽ ڪُجھ ٻِيوبه هن ڪهاڻيءَجي ٺاھ ٺُوھ جو ڪارڻ بڻيا آهن. ڪهاڻي پنهنجي ٻوليءَ، تشبيهن، چوڻين، منظرڪشيءَ، ماحول، انداز۽فليش بيڪ، سميت پنهنجي موضوع ۽ مواد سان بلڪل به ٺهڪندڙ آهي. “هُوءَقطار ۾بيٺي هُئي”۽“قطار ڇڄِي نه پوي”جي ڊپ ۾ ويڙهيل جنان جي پڇاڙيءَ مُتعلق الائي ڇوذهن اڳواٽ ئي اُن نتيجي تي پُهچيو وڃي، جنهن ڪري ڪهاڻيءَ جي پڇاڙيءَ وارو تجسس نُما احساس مجروح ٿي پوي ٿو. ڪهاڻيءَ ۾ هڪ هنڌ پوڙهي جنان کي پنهنجي مُڙس خادم جا لفظ هنيان تي هُرڻ لڳن ٿا ته“جنان!هِن مُلڪ جا محمود غزنوي، سرحدن جا گليشيئر ته ٽوڙي نه سگھندا آهن، پرهر ٽئين سال پنهنجي ئي مُلڪ کي فتح ڪري، آئين ٽوڙي بُت شڪن سڏرائيندا آهن۽ پوءِ پوپٽن جا پَرَ پٽيا ويندا آهن، وڻ وڻ ٽاريءَ تي چٻرا اچي ويهندا آهن ۽ عدالتون خاڪي ورديون پائي، ڦاهين، ڦٽڪن ۽ جيل جون سزائون ٻُڌائينديون آهن. ”ڪهاڻيءَ جي ڪردار خادم پاران بيان ڪرايل مٿيان جُملا، ڪردار جي ذهني سطع، شعور، ماحول ۽ مڪان کان مٿاهان ۽ تمام گھرا آهن. ايئن ٿو لڳي ته ڄڻ مٿين شعوري ائپروچ ڪردار جي مٿان زوري مڙهي وئي آهي جيڪا سندس اصل ذهني ائپروچ سان هم آهنگي رکي ئي نٿي. اِتي ليکڪ زبردستي، ڪهاڻيءَ جي فطري ماحول واري سوچ ويچار ۾ پنهنجي ذهني ايپروچ واري سطع مڙهيندي محسوس ٿئي ٿو. جيڪا ڳالهه ڪهاڻيءَ جي تسلسل جو توازن بگاڙي وجھي ٿي. “گروي ٿيل خواب”ڪهاڻيءَ ۾ريل گاڏي ۾ سفرڪندڙهُوءَ، ارشاد ۽ هڪ ٽيون ڪردار به موجود آهي، جيڪو تعارفي انداز ۾ ڪهاڻيءَ جي ڪامينٽري ڪندي محسوس ٿئي ٿو. ڇا اِن ڪهاڻيءَجي ڪيئنواس تي ٽيئن ڪردار جي ضرورت آهي؟اِهو سوال ته خود ڪهاڻيءَ جا اهم ڪردار ڪندا، محسوس ٿين ٿا. ڪهاڻي تجسُس واري انداز ۾ڄڻ ته زوري اُڻي وئي آهي. ڇاڪاڻ جو صديق منگيو، ڪهاڻيءَ جي فن کان ته چڱيءَ طرح واقف آهي. بلڪ اُن تي سُٺي گرفت به رکي ٿو. پر هي ڪهاڻي حيرت ۾ وجھندڙ پُڄاڻيءَ جي چڪر ۾ڪهاڻيڪار جي روح ۾ مُڪمل لهڻ کان ڄڻ پهرين ئي اُتاريل لڳي ٿي. توڙي جو ڪهاڻي ۾ ريل جي دريءَ جي ڀَر ۾ ويٺل ارشاد جي اُوندھ ۾ گُم ٿيل نگاهن سان ڪهاڻيڪار زبردست قسم جي منظر ڪشي ڪندي، ۽ اُن ماحول کي ڪهاڻيءَ جي ڪيئواس تي سُٺي طرح اُتاريو به آهي. ۽ اُن جي ٻوليءَ، ڪردارن جي هڪ ٻئي سان ڳالهه ٻولهه جوانداز۽ ٻِيورنگ ڍنگ به ٺيڪ آهي پر وري به اُها پڙهندڙ لاءِ پيدا ڪيل هٿرادو صورتحال، ڪهاڻيءَ ۾ ڄڻ ته زوري ٽُنبجي آيل لڳي ٿي. جنهن ڪري ڪهاڻي، پُڄاڻيءَ تي پُهچڻ کان پوءِ به ڄڻ ته پاڻ سان ٿيل ڏاڍائي تي افسوس زده رهجي وڃي ٿي. اُن ڪري هي ڪهاڻي ٻِن فردن جي بجاءِ ٽئين فرد جو معمولي الميولڳي ٿي. “جَل پَري، باندري”ڪهاڻي۾“نه ته جل پري هئي، نه باندري، هُوءَ ته وسندڙ پٿرن جي شهر ۾، جياپي جي سزا ڪاٽيندڙ سُندر ناري شانو هئي. ”جنهن جي گِرڀ ۾ ڏاڍائي وسيلي زوريءَ پيدا ڪيل سارنگ، جنم وٺي، اوچتوکائونس وڇڙي وڃي ٿو ته شانوديواني بڻجي کيس ڳولينديِ۽ ڀٽڪندي رهجي وڃي ٿي. ۽ اها درد ڀري ڪيفيت لفظن مان پوپٽن جيئن اُڏامي احساسن جي نفيس ڪلين تي اچي ويهي ٿي ته نگاهن ۾ شانو جو ڪردار چِٽو ٿي پوي ٿو. ڪهاڻي خوبصورت انداز سان سفر ڪندي الائي ڇو وري به پُڄاڻيءَ تي کاپي پوي ٿي. ڄڻ ڪهاڻيڪار، ڪهاڻيءَ جي ڪلائيميڪس ۾ اُلجھي کيس زوريءَ اِن انجام تي رسايو هُجي. ساڳيءَ طرح ڪهاڻي“رُکو روح”پڻ ساڳيءَ ڀرتي ڪيل پُڄاڻيءَ جي الميي جي مُتاثر ٿيل لڳي ٿي. توڙي جو مان وري به اِها ڳالهه هِت ورجھايان ٿو ته صديق منگيي وٽ ڪهاڻيءَ جي اُڻت جو فن ڏاڍوڀرپور آهي ۽ وٽس ڪهاڻين ۾ موضوعاتي دُنيا به ڏاڍي وسيع ۽ مُڪمل سنڌي سماج جو چِٽو آئينوهوندي آهي. پر جيئن ته هڪ پڙهندڙ ۽ ادب جي هڪ ننڍڙي مُسافر جيان منهنجو به ادبي فرض ٿئي ٿو ته مان هنن ڪهاڻين جي مُّطالعي جون محسوسيات بنا ڪنهن جھل پل جي سچائي سان پيش ڪريان جيئن اسان جو هي ڪهاڻيڪار دوست ايمانداريءَ سان ادب ۾ ڪهاڻيءَ جو سفر ڪري رهيو آهي. “اَڏولتا”ڪهاڻي هڪ انقلابي نوجوان جي ڪهاڻي آهي جيڪو پنهنجي آدرشن جي ڪري ٽارچر سيل جون عقوبتون سهندي آخرشهادت جو جام نوش ڪري هڪ عظيم پيغام ڏئي وڃي ٿو. “ماڻڪ ميءِ پرائيو”ڪهاڻي ۾فائزه، جميل کان الڳ ٿي ڪري پنهنجي وکري ويل وجود کي سهيڙڻ جي ڪوشش ڪندي ڪينجھر جي لهرن تي لُڏندڙ ٻيڙيءَ ۾ عشق ۽ محبت جي نماڻائيءَ جي عظيم علامت بڻيل نوريءَ جي مزار تي ويندي ماضي، حال ۽ مُستقبل جي ڪُنن ۾ ٻُڏندي وڃي ٿي. هي ڪهاڻي پنهنجي سِٽاءُ ۾ ڊارامائي انداز ۾ رچيل وڌيڪ ۽ تخليقي تناظر ۾بلڪل به دل کي اَڻ ڇُهندڙآهي. هن ڪهاڻيءَ کي اگر ڊارمائي صورت ڏني وڃي ته مُمڪن آته اُن ۾ وڌيڪ ڀچاءُ پائي سگھي. هن ڪهاڻيءَ ۾ موقعي ۽ مهل جي نسبت سان ڏنل شاھ جا بيت ڏاڍا وڻن ۽ ٺهڪن ٿا. “ڪان ڪُفر جي ڪُک ۾”ڪهاڻي هڪ معصوم ڀيل ٻارڙي راجوءَ جواذيت نامو آهي. جيڪو غير مذهب، ڀڄي نڪتل ماءُ جي مسلمان ٿيڻ کان پوءِ مسلمان پيءُ فيضوءَ مان جنم وٺي ٿو. پرموروثي مسلمان جاهلن جي بي حسيءَ جو شڪار بڻجي نفرتن جي زد ۾ ڀٽڪندي زندگي گُذاري ٿو. هي ڪهاڻي وڏي فنائتي انداز سان پنهنجي منطقي نتيجي تي پُهچي ٿي. هي ڪهاڻي درد جون ڪئي ڪائناتون سمائي هلي ٿي. ڪهاڻيڪار ڪيئن نه هڪ ننڍڙي ڇوڪر جي اجنبيت جي ڏُک جي ڀرپور عڪاسي ڪئي آهي. ڪهاڻيءَ جي ماحول کي وڏي اثر انداز طريقي سان فوڪس ڪيو ويو آهي. بي يارو مدد گار هڪ ٻالڪ جي بُخار ۾ورتل طبيعت جون ڪيفيتون اکرن مان ساھُ کڻنديون محسوس ٿين ٿيون. ۽ دل مان هڪ درد ڀري سَٽ اُڀري وڃي ٿي. ڪهاڻي پنهنجي ڪيئنواس ۾ هڪ مُڪمل ڪهاڻي آهي سواءِ آخر ۾بُک، بُخار، گرمي ۽ اُڃ ۾ٿڙندو ٿاٻڙندوروڊ سان لڳ نِم جي وڻ هيٺان پاڻيءَ جي ناديءَ مان اُڃ اُجھائڻ لاءِ هُو گلاس کڻي جيئن ئي ناديءَ جي ٽُونٽيءَ مان پاڻي ڀرڻ لاءِ جھُڪي ٿو ته روڊ جي پرئين پاسي کان همراھ هَڪلون ڏيندو ڏانهس ڊوڙندو اچي ٿو ۽ کانئوس گلاس کسي، کيس اُرھ واري تِري هڻي، ناديءَکان پري ڪري، ناديءَ جي ٽُونٽيءَ مان اَشهد ڪلما ڀري گلاس کي ڌوئڻ لڳي ٿو”ته ڪهاڻي پنهنجي ٺيڪ ٺيڪ انجام کي ماڻي وٺي ٿي. پر اُتان کان اڳتي هڪ نئين ڪردار جي آمد، ۽ڪُجھ تفصيل ۾ويندڙ جملن جو واڌارو ٺيڪ ته لڳي ٿو پر ڪهاڻيءَ مان ڦُٽي نڪتل پُڄاڻيءَ واري تجسُس مان پيدا ٿيندڙ احساس کي ڀانءِ نه ٿو پوي. “سانحو مُحبت جو”ڏاڍي سُٺي ڪهاڻي آهي. جيڪا رشتن جي حساس مُحبتن جي اظهار جو حسين مثال آهي. ڪهاڻي ماحول، مفهوم ۽ منظرن ذريعي زيبائتي انداز سان کُلندي وڃي ٿي. هي ڪهاڻي ذات پات جي فرق جي ور چڙهي ويل مُحبتن جي زوريءَ ڀيٽا گھُرندڙ۽ سماج جي جاهلاڻي سوچ، ويچار۽رت جي رشتن جي مُحبتن جي اُٿل تي مُبني خوبصورت ڪهاڻي آهي. مڙئي ڪُجهه طوالت جو شڪار ٿي ويل هن ڪهاڻيءَ جي پُڄاڻي زبردست نموني سان ڪئي وئي آهي. “مِٽيءَ جو عشق”حُر تحريڪ جي پس منظر ۾ لکيل ٺيڪ ٺاڪ ڪهاڻي آهي. جيڪا ڪهاڻيءَ جي پيرائي ۾هڪ سُٺو اضِافو آهي. ڪهاڻيءَ جي منظر نگاري ڀرپور نموني ڪيل آهي. جنهن سان ڪردارن جي ڪردارنگاري پنهنجي اصل رنگ ۽ روپ ۾ ظاهر ٿي سامهون اچي ٿي. ۽ماحول جي منظر نگاري پڻ اکرن مان بي ساخته اُڀري اچي ٿي. هي ڪهاڻي حُر تحريڪ جي جدوجهد جي وڏي ڪهاڻيءَ جي هڪ حصي کي فوڪس ڪري ٿي. پر پوءِ به ڪهاڻي کي نظر انداز نه ٿو ڪري سگھجي. “ڇِرڪ ڇِنائين هيڪڙي”ڏُڪاريل ٿر جي درد جي ڪهاڻي آهي. هي ڪهاڻي شروع کان آخر تائين منظر ڪشيءَ کان ويندي تشبيهن، تمثيلن، ٻوليءَ، پهاڪن توڙي مضوعاتي اعتبار کا هڪ شاندار ڪهاڻي آهي. راموءَ جو ڪُٽنب ڏُڪرجي ڏمر کان مجبور ٿي پنهنجا اَباڻا پَڊ ڇڏيندي جن اَذيتن۽ ڪيفيتن مان گُذري ٿو، ليکڪ اُنهن کي لفظن جي آرسيءَ ۾اُجاگر ڪندي مڪمل ڪامياب ويو آهي. هن ڪهاڻيءَ جي پُڄاڻي ڪمال جي ڪئي وئي آهي. پنهنجي وطن جي وسڻ ۽ خوشحاليءَ جا پَرُوڻ پوندي ئي انسان کان اڳ جانورٻَڌل رَسا ڇڏائي پنهنجي ديس ڏانهن بي ساخته ڊوڙن ٿا. ته وطن جي مُحبت جي شڪتيءَ جو اندازو ٿي وڃي ٿو. “گُلاب جان”ٽين جنس تي لکيل هڪ زبردست ڪهاڻي آهي. جنهن جي ڪيئنواس جي اُڻت ڏاڍي شاندار نموني ڪئي وئي آهي. ڪهاڻيءَ ۾ وچ وچ تي ايندڙ هڪ جُملو“سائين!لکندين نه منهنجي ڪهاڻي” ڪهاڻيءَ جي دلچسپ قصي کي وري وري جنم ڏيندو ٿو رهي. ايئن ڪهاڻي پنهنجي وڏي فنائتي انداز سان، مُختلف رنگن جي هولي کيڏندي، پڇاڙيءَ۾ نوحا خوانيءَ۾تبديل ٿي وڃي ٿي ته ڪهاڻيءَ تي ڏُک جوڪارو غلاف چڙهي وڃي ٿو. ڪهاڻي نج ٻوليءَ جي رنگ سان، ماحول جي شاندار منظرڪشيءَ، بهترين ڪردارن جي چُرپُر۽ڊائلاگ بازي، ۽ اهم موضوعاتي چونڊ ۽ اُن سان ڪهاڻيڪار جو زبردست نڀاءُ روح ۾ لهي ويندڙ آهي. گُلاب عُرف گُلاب جان، ماھ رُخ، ڪهاڻيءَ وارو سائين۽ڪُجھ ٻيا ڪردارهن ڪهاڻيءَ جي ڍانچي ۾هڪ ٽين جنس جي نوجوان جي زندگي جي ڪهاڻيءَ جي واضع تصوير چٽڻ ۾ڀرپور مدد ڪن ٿا. ۽ ڪهاڻي جيئن جو تيئن پڙهندڙ جي ڪيفيتن تي مُڪمل اثر اندازٿي وڃي ٿي ته دل مان واھ واھ، ۽ زبردست ڪهاڻيءَجو اعزاز پاڻمُرادو ڦُٽي پوي ٿو. “ڌُوپار”هڪ کري ۽ سچار شخص جي ڪهاڻي آهي جيڪو بنا ڪنهن رک رکاءُ جي سچ چئي ڏئي ٿو. ۽ حق ۽ سچ جو ساٿي رهندي ئي زندگي گُذاري ٿو. اهڙو ساٿ ڏيندي هُومسڪين باگڙين سان ٿيل ڏاڍائيءَ تي بنا ڪنهن نَنڍ وڏائيءَ ۽ مَت ڀيد جي، وڏيرن، رئيسن۽ پوليس جي گڏيل ظُلم خلاف غريب ۽ بي يارو مدد گار مظلوم باگڙين جو ساٿ ڏيندي، مذهب جي اَڙ ۾نوجوان ڇوڪريءَ کي جنسي وحشي پڻي کان بچائي وٺي ٿو. ڪهاڻي جو ڏانءُصديق منگيي جي قلم مان صبح روشن جيان اُڀري پوي ٿو ته ڪهاڻيءَ۾هڪ شاندار ڪرافٽ ڪَر موڙي جاڳي پوي ٿو. هُونءَبه صديق منگيي وٽ ڪهاڻي چوڻ جوڀرپور ڏانءُ آهي. هن جي ڪهاڻين ۾ لوڪ ڏاهپ جو رنگ ۽ موضوع ۽ماحول کي پُختي انداز ۾ بيان ڪرڻ جو وڏو ڏانءُآهي. سندس ڪهاڻيون پڙهندي قصاگوئيءَ جو حسين تصور جنم وٺي ٿو. ته ننڍپڻ۾ناني۽امڙ پاران ٻُڌايل آکاڻين وارو راتين جو ماضي روح ۾ جاڳي پوي ٿو. “سونهري ڦرهيءَ تي لکيل دُعا”زبردست ڪهاڻي آهي. جنهن ۾ ڪهاڻيڪاراڄوڪي انساني نفسا نفسي واري ٻيائي جو وڻندڙ انداز سان عڪس جوڙيوآهي. جنهن ۾ ليکڪ علامت نگاريءَ۽بي باڪيءَ سان حقيقت پسنديءَ جي ترجماني ۽ عڪاسي ڪئي آهي. اِن ڪهاڻيءَ ۾ صديق منگيي جو اصل تخليقي ڪهاڻيڪار اُڀري سامهون اچي ٿو ۽ سندس ڪهاڻيءَ پڻي سان بيحد پيار ٿئي ٿو. مسجد ۾ پيش امام، شهر جا مُعززاميرترين ماڻهو، واپاري، مدرسي جا کٿابي، سيٺ، ڳڀرو جوان، سياسي وڏيرو، ماستر، ملائڪ، ۽هڪ غريب ڦاٽل ۽ پُراڻن ڪپڙن ۾، هن ڪهاڻيءَ جا جوڙيندڙ آهن. جن جي اندر ۽ ٻاهر جي آرسيءَ جا اولڙا ڪهاڻيڪارپنهنجي فن جي بُلنديءَ ذريعي چِٽيا آهن. “سا جاءِ جلي” حقيقت پسند ۽ بي باڪ صحافيءَ جي ڪهاڻي آهي. وڏيرن جي روايتي ستم ظريفي، ڏاڍائي ۽ اُنهن سان گڏ پوليس جو ساڳيو ڀاڱي ڀائيواريءَ وارو پُراڻو قصو ۽ هڪ خوبصورت نوجوان سان ناانصافي جو ورجاءُ. ۽ ٻيائي کي مُنهن تي چماٽ وهائي ڪڍندڙصحافي رشيد. ۽ آخر ۾سچ جو ثبوت بڻجي ايندڙاُهو نوجوان، جيڪواصل ۾ اِن سموري وارتا جو مُتاثر آهي. هي ڪهاڻي بي حس سماج، پوليس ۽ وڏيرا شاهيءَ جي ڪُڌن ڪرتوتن جي عڪاسي ڪندڙ آهي. جيڪا خوبصورت انداز سان پنهنجي منطقي نتيجي تي پُهچي ٿي. “ڪالُ”علامتي انداز۾لکيل شاندار ڪهاڻي آهي. وڏي هُنرمنديءَ سان صديق منگيي هِن ڪهاڻيءَ ۾ اڄ جي حالتن جي علامت ۽ طنز ذريعي اوک ڊوک ڪئي آهي. آسمان ۾ اُڏامندڙ مُختلف عمر جون بُکايل ڳِجھون بُک مِٽائڻ لاءِ شڪار جي ڳولا ۾ پاڻ ۾ گُفتگو ڪندي جيڪا سنڌ جي حالتن جي عڪاسي ڪن ٿيون، اُها خوبصورت ۽ ٺهڪندڙ ٻوليءَ، تشبيهن، تمثيلن، پهاڪن منظرڪشيءَ، موضوع ۽ مفهوم جي اعتبار کان وڏي سگھاري ۽ ڀرپور آهي. هي مُختصر پرجامع قسم جي ڪهاڻي پاڻ ۾ وڏي وسعت رکي ٿي. ڪهاڻيءَ مان ڪُجھ سِٽون هِن ريت آهن ته“ڪاميابيءَسان قتل ٿيندڙ ٻيلن سان جِتي ڌرتي سُوءِ ورتل ڪُنوارجيان ٻُسي ٿي وئي هُئي، اُتي جھنگلي جيوت جا نسل به ناس ٿي ويا هُئا. سُڃ واڪا پئي ڪيا. فطرت جي سينڌ جو سنڌور ئي اُجڙي ويو هو. ٻيلا ئي نه رهيا، ته. . . . !”ياچنڊ ڏسڻي ڪاميٽيءَ وانگر دُوربين جهڙيون اکيون، ڌرتيءَ تي ڦيرائي ڏِٺائون پئي. ”، “اڳي پوءِاِهو ئي مُقدر ته هُئن. ڳِجھن جو کاڄ نه بڻجن ها، ته شهري ماس کورن جو کاڄ ٿيڻ کان کين ڪير بچائي ها؟”۽ آخر۾مٿن تي وڏا پڳڙ، وڏيون ڏاڙهيون، ويڪرا ڪپڙا، اوپرا اوپرا ماڻهو. . . . . !اُهي ڳِجھن ۽ ڪُتن کي پٿر هڻي ڊوڙائي رهيا هُئا. . . !” ايئن هي ڪهاڻي اِنهن آخري سِٽن سان پنهنجي معنيٰ ۽ مفهوم کي اُجاگر ڪندي، علامت نگاريءَ جي خوبصورت ۽ ڀرپور انداز سان روح ۾ لهي وڃي ٿي. “اُجالي جو اوسيئڙو” ڏاڍي سُٺي ڪهاڻي آهي. جيڪا هڪ بي باڪ صحافيءَ جي مُثبت عمل جي عيوض مٿس قاتلاڻي حملي جو سبب بڻجي ٿي. پر پوءِ به هو پنهنجي حق ۽ سچ واري عمل ۽ اِرادي تي اٽل رهي ٿو. ليڪن موٽ ۾ اداري پاران کيس وفا جي بدلي، نمائندگي کي ئي ختم ڪري کائونس لاتعلقيءَ جو اعلان ڪيو وڃي ٿو. هن ڪهاڻيءَ جو ڪلائميڪس ڏاڍو زبردست، ٺهڪندڙ۽ مُتاثر ڪندڙ آهي. “وَڙُ” جهادي مُلن جي قول ۽ فعل جي عڪاسي ڪندڙ زبردست ڪهاڻي آهي. اهڙا مذهبي ٺيڪيدار جن کي انسانيت سان ازلئون ڪو وير آهي. جن جي مذهب ۾انسانيت کي ڪُهڻ جائزقرار ڏنل آهي. هُون به هڪ ڪهاڻيڪار کي مُڪمل طور تي سُجاڳ هُئڻ سان گڏ، پنهنجي سماج جي اردگرد تي ايتري ته گھرائيءَ سان نگاھ رکڻ گھُرجي جو هُو باريڪ کان باريڪ شين، ڳالهين، معاملن توڙي حالتن جي گھرائيءَ ۾ لهي اُنهن کي روح سان محسوس ڪري، حقيقت پسنديءَ جو ڀرپورنموني مُظاهرو ڪندو رهي. نه ته ٻيءَ صورت ۾هُو تخليقي ليکڪ بجاءِ هڪ تخريبي، سطعي ۽ روايتي ليکڪن جي گھڻائيءَ ۾ گُم ٿي پنهنجو وجود وڃائي ويهندو. “مرڻ جن مُشاهدو”ڏينڀو ۽ پتنگ جي وچ ۾ عشق تي ٿيل گُفتگو جو علامتي انداز، شاندار نموني پيش ڪيو ويوآهي. هي ڪهاڻي پنهنجي موضوع ۽ مفهوم ۾ گھڻ رُخي ۽ تخليقي ڪهاڻي آهي. جنهن جي پس منظر ۾ڀٽائي جي شاعريءَ جي ڪلاسيڪيت، وڏي ڪمال سان اُڻت ۾ آندي وئي آهي. “ڏُکيا ٻئي پار”پنهنجي پيشڪش جي اعتبار کان خوبصورت ڪهاڻي آهي. هڪ ڪنواري ڇوڪري جيڪا رشتن سان وفاداريءَ۽ نڀاءُ جي نينهن ۾ پنهنجي سڄي زندگي، شاديءَ جي ڳاڙهي جوڙي جي عيوض روح توڙي وجود تي اڪيلائن جي سوڳ جو ڪارو غلاف اوڙهي گُذاري ڇڏي ٿي. ڪهاڻي ۾ ٻِن مُتضاد ڪردارن جي عڪاسي ڏاڍي وڻندڙ انداز سان ڪئي وئي آهي. رات جي وقت ۾ هڪ عورت جون پنهنجي وَر جو اوسيئڙو ڪندي ڪيفيتون چٽيون ويو آهن ته ٻئي طرف پوڙهي ماءُ، پيءُ کي اڪيلوڇڏي وڃڻ واري خوف ۾هڪ غير شادي شده عورت ڪيئن نه هيڪلائيءَ جا عذاب ڀوڳيندي راتيون جاڳندي ڪٽي ٿي. هي ڪهاڻي پنهنجي روح ۾ عورت جو درد سمائي دل جي در تي دستڪ ڏئي ٿي ته روحاني ڪيفيتون اُٻاڻڪيون ٿي وڃن ٿيون. هي ڪهاڻي سنڌيءَ جي خوبصورت ڪهاڻين ۾ ڳڻائي سگھجي ٿي. ڪهاڻيءَ مان ڪُجهه چُونڊ سِٽون هِن ريت آهن ته“هُوءَ ڪراچيءَ ۾سرڪاري اسڪول ۾ پرائمري ٽيچر هُئي. سندس پگھار مان ٽِن ڀاتين جو سولائيءَ سان گُذارو ٿيو پئي. اُن گُذاري ۾ ٽي جيئرا ساھ ته تَڳيا پئي، پر اُن تَڳاءَ ۾ زندگي نه هُئي. زندگي ته اُن کان گھڻو اڳتي، ڪوريَن اَڳڙين جھڙي اوڇڻ تي جذبن جي سَنهي سيبي جو نالو آهي. مرڻينگ جذبن سان جياپو، جيون جي مجبوري ته ٿي سگھي ٿو، پر زندگي نه. گھر ۾ ٽي ساھ کڻندڙ بوتا هُئا. جيون جي جھوراڻن ۾صائما جي گيتن جھڙي جواني، ڏور بيت جھڙو ڳُجهه بڻجي وئي هُئي. ”هن مجموعي“مِٽيءَ جو عشق” جي ويهين ۽ آخري ڪهاڻي “پلاند” ۾ ڪهاڻي پڻو ته موجود آهي پر موضوع اُهو ساڳيو ئي روايتي . وڏيرن ۽ پاٿاريدارن جي اَجائي هوڏ ۽ بربريت، جيڪا صرف پنهنجي نڪ سِڌي ليڪ کان سواءِ ٻيو ڪُجھ به نه ڏيکاريندي آهي. اُن اَنڌ جي جنون ۾ انتقام پسنديءَ جو انڌو جنون ڪُجهه به ڪرائڻ لاءِ ڪارگر ثابت ٿيندو آهي. پوءِ به هي ڪهاڻي پڙهندڙ کي پاڻ ڏانهن مُتوجه ڪرڻ جو ساهس رکي ٿي. مجموعي طور تي محمد صديق منگيي جي ڪهاڻين جو هي مجموعو“مِٽيءَ جو عشق” اڄ جي تخليقي سنڌي ڪهاڻيءَ ۾هڪ خوبصورت حوالو آهي. جنهن جي جوڙ جا فني ڪمال اڄ جي ڪهاڻيءَ لاءِ هڪ مثال طور پيش ڪري سگھجن ٿا.

25/2/2014

مختلف موضوع

ڪتاب پڙھڻ کانپوءِ