چوٿين ڳليءَ واري ڇوڪري
“رنگن وکرڻ کان پوءِ”، “خوابن جي سرحد” کي پار ڪري “کاٻي اک جو خواب”بڻجي ويندڙ مُنور سراج هاڻ وري تخليق ۽ تصور جي آڏاڻي تي جيڪي به“خوابن جا رستا” پنهنجي زخمي روح جي نفيس هٿن سان ڪتيا آهن. اُنهن رستن تي سندس خانه بدوش روح جي نفيس پيرن جو رت، سندس تنهائن، دردن، اُداسين، اڪيلاين، وڇوڙن ۽ اوجاڳن جي ڪهاڻين جي پُر سوز ساک ڏئي ٿو.
مُنورسراج پنهنجي تخليقي روح ۾ ڏاڍو بي چين، اڪيلو، اڪيلو ۽اُداس رهندڙ، ڀٽڪندڙ هڪ اهڙو تخليقڪار آهي جنهن جي ڪهاڻين جو جنم، سندس زندگيءَ جي ڪَرب ۽ اضطراب مان ئي مُمڪن ٿي سگھيو آهي.
مُنور سراج جي ڪهاڻين جي دنيا جي تراش ۽ خراش هڪ ڪاريگر ۽ هُنر مند ليکڪ جي تخليقي هٿن جي ئي ٿيل لڳندي آهي. اهوئي ڪارڻ آهي جو ذري کي آفتاب ۽ آفتاب کي ذري ۾ تبديل ڪرڻ جي مهارت مُنور سراج کي نصيب ٿي آهي. ڇو ته هُن جي فطرت ۾ ڪو صدين کان جھُونو قصا گو جنمن جي تپسيا جا ڪشٽ ڪٽي پنهنجي ادبي آگهيءَ جي موسم جو اِدراڪ ماڻيندي اکر اکر ۾ پُر سحر۽ فنڪارانه رنگت کي اهڙو ته سمائي ڇڏي ٿو جو پڙهندڙ پنڊ پهڻ بڻجيو اُن قصي يا ڪهاڻيءَ جي احساساتي ڪائنات ۾ گُم ٿيو وڃي.
“خوابن جا رستا” اهڙين دل سوز۽ دل ۾ لهي ويندڙ ڪهاڻين جو هڪ خوبصورت ڪتاب آهي. جنهن جي لفظ لفظ جي آرسي ۾ ڪنهن سانوڻيءَ جي اُداس موسم ۽ سُرمئي شام جي تنهائي جي پيڙا جهڙا عڪس ڪتين جيان ڪَرَ موڙي جاڳي پون ٿا ته“ڊيٽ ايڪسپائرڊ ماڻهو”، روشنيءَ جو دائرو”، اورانگھي“اڌ ۾ رهجي ويل جُملي جو ڏُک”، بڻجي وڃي ٿو. ۽ پوءِ“دل جي ڪُنڊ ۾ ڄَمي ويل برف”جي بي رحم ٿڌ “لُڙهندڙ نسل”جي وجود کي فريز ڪري ڇڏي ٿي. ته ٻئي پاسي وري“لاهيارڻ جي سپني ۾ گُلاب ٽِڙن ٿا”۽ هڪڙو گُل فروش گُلن جھڙا خواب کڻي سندس ويران وجود کي بسنت جي رنگن سان رنگين ڪري، کيس اوسيئڙي جون اَننت خزائون ڏئي گُم ٿي وڃي ٿو. ۽ پوءِ “بُوٽ پالش ڪرڻ واري صبح جي ڳالهه”ڪيتريون ئي ڳڻتيون ۽ ڳاراڻا کڻي کيس ماضيءَ جي تصورن ۾ ڀٽڪائي ڇڏي ٿي. تڏهن سندس پالش ٿيل بوٽ ميرو ٿي وڃي ٿو. ڇو ته “خوابن جا رستا”کيس“دل جي نديءَ ۾ ٻُڏي ويل ڇوڪري”جي احساس ۾ جڪڙي، جلائي ڀَسم ڪري“الف الفا بيٽ جي اُڻيل ڪاف ڪهاڻي”۾ تبديل ڪري ڇڏين ٿا. ايئن سندس دُکي دل مان“ڊسمبر جو پهريون ڏُک”ست رنگي انڊلٺ جيان“سندس“خوابن جي بائونڊري وال تي” نُمايان ٿي پوي ٿو. ته“جنوريءَ جي هيڪل وياڪل شام ۽ جنوريءَ جي شام جھڙو هُن جو من”۽ چوٿين ڳليءَ واري ڇوڪريءَ جو اجنبي امڪان سندس حواسن تي ڇانئجي ڪري، “سِموڪرس ڪارنر جي شام”جي پاڇن ۾پيهي وڃي ٿو ۽ هڪ اَڻ ڄاتل درد، سُرمئي پڻي ۾ تحليل ٿي دُکندڙ سگريٽ جي اُڏندڙ دونهي جي ڌُنڌ ۾ ڌُنڌلائجي، “پنجين ڏسا”جي انوکي اسرار ۾ اڪيلو رهجي وڃي ٿو.
دراصل مُنور سِراج جي تخليقي روح جي ڀٽڪنا، سندس ڪهاڻيپڻي جو ئي جياپو آهي. تخليق ۽ فن جو نازڪ امتزاج مُنور جي ڪهاڻين جو هڪ اعليٰ ۽ باريڪ گُڻ چئي سگھجي ٿو. هُو ڪردارن جي روح ۾ لهي سندن درد جي درياھ مان ٽوٻيون هڻي ايندو آهي. ۽ ڪيترائي درد جا انمول ماڻڪ دل جي احساسن جي جھوليءَ ۾کڻي اچي اکرن ۽ لفظن ۾ سمائي پڙهندڙن ۽ ٻُڌندڙن جون اکيون آليون ۽ دلين کي ميڻ ڪري ڇڏيندو آهي. اُن ڪري شايد مُنورسِراج تخليقي آرٽسٽ ڪهاڻيڪارجي شناسائيءَ جو حقدار بڻجي پوي ٿو. جنهن جي ٻولي، جُملا، منظرڪشي، ڳالهين مان ڳالهين جي ڦُٽي پوڻ جو انداز، ڪهاڻيءَ جو سِٽاءُ، درد جا مُختلف ذائقا، ڪردارن جي گُفتگوجو انوکو اظهار، ماحول ۽ ٻين گُڻن جي اُڻت جو وڻندڙ نمونو، ڏاڍو مُتاثر ڪندڙهوندو آهي.
مُنور سِراج جي ڪهاڻي جديد سنڌي ڪهاڻيءَ جو هڪ شاندار حوالو آهي. هُن وٽ آرٽ ئي سڀ ڪُجھ ۽ اهم آهي ڇاڪاڻ ته اعليٰ آرٽ ئي امرتا ماڻي صدين تائين زنده رهي سگھي ٿو. آرٽ ئي آفاقي سچ آهي. ۽ اهو سچ پنهنجي ذات کان وٺي ڪائناتي سچ تائين مُختلف وقتن ۽ حالتن جو همسفر پئي رهندو آيو آهي.
“خوابن جا رستا”۾ مُنور سِراج مُختلف ڪهاڻين جا جيڪي به رنگ کڻي آيوآهي. اُهي رنگ مُختلف ڪيفيتن جي پيڙائن جو نچوڙ ئي آهن. اصل ۾ مُنور سِراج جي حصي ۾ فطرت جي بيچينيءَ جي جيڪا به بي رنگائي آئي آهي. اُها ئي هن جي تخليقپڻي جو مُحرڪ جذبو آهي. جنهن بي رنگائيءَ ۾ مُنور سِراج پنهنجن لُڙڪن، سُڏڪن، ٽهڪن، تنهائن، دردن، وڇوڙن، اوجاڳن، رولاڪين، اڪيلاين کي ملائي، مُختلف رنگن ۾ تبديل ڪري انڊلٺ جھڙي حُسناڪي تخليق ڪري وڌي آهي. ڇو ته“خوابن جا رستا” جون ڪهاڻيون هڪ نئين احساس جو احساس ڏيارين ٿيون. ۽ من جي سُڪي ويل نديءَ کي اکين جي برسات سان ويروتار وهائي وجھن ٿيون. ڇوته، “سندس سگريٽ جي هر ڪش سان سُرمئي دائرا ٺهڻ لڳا. هُو دائرن ۾ ڀٽڪندو رهيو. دائرا منجھس ڀٽڪندا رهيا پوءِ هڪ هڪ ٿي سڀ دائرا هوا ۾ ڊائليوٽ ٿي ويا. ”ڊيٽ ايڪسپائرڊ ماڻهو”يقيني ۽ بي يقينيءَجي احساس ۾ ڀٽڪندڙ، اڌورو اڌورو هڪ اهڙو ڪردار آهي. جيڪو ماضيءَ جي تصور ۾ رُلندڙ، پنهنجي اڌوري وجود جي مُڪملتا لاءِ زندگيءَ جي برمودا ٽرئنگل ۾ غرق ٿي وڃي ٿو. “سڀ ڪُجھ پولار ۾الوپ ٿي ويندو آهي. پکي، آواز، تارا، روشني، ماڻهو. . . برمودا ٽرئنگل رڳو سمنڊ ۾ ناهي. خلا ۾ به آهي. ڌرتيءَ تي به آهي. هر ماڻهوءَ جي اندر ۾ به هڪڙو برمودا ٽرئنگل هوندو آهي. جنهن ۾ سڀ ڪُجهه الوپ ٿي ويندو آهي. پوئتي رڳو عڪس رهجي ويندا آهن. ”هي ڪهاڻي سڀ ڪُجھ الوپ ٿي وڃڻ کانپوءِ رهجي ويل عڪسن جي ڪهاڻي آهي. عجيب سوچن ۽ خيالن جي هڪ پيڙائتي ڪٿا آهي. يا پوءِ ڏُک جي رنگين ۽ ريشمي ڌاڳن جو پاڻ ۾اُلجھي، مُنجھي پوڻ.
اِنهيءَ تناظر ۾“روشنيءَ جو دائرو”هڪ خوبصورت ڪهاڻي آهي. ڪهاڻي شروع کان پُڄاڻيءَ تائين دل ۾ لهي ويندڙ ۽ سمائجي ويندڙ آهي. هن ڪهاڻيءَ جي فنڪارانه اُڻت اڄ جي جديد ڪهاڻي جو مَرڪ آهي. مان سوچيان ٿو ته مُنور سِراج اهڙيون ڪهاڻيون ڪيئن ٿو لکي؟ڪيئن اُهي ڪهاڻيون مَٿس مُنڪشف ٿين ٿيون؟هُو ڪهڙين ڪهڙين ڪيفيتن جي گھٽائن مان گُذاري ٿو؟پر اسان ته اُنهن سمورين پيڙائن جو محظ هِنن ڪهاڻين وسيلي مُختصر عڪسَ ڏِسي ۽ محسوس ڪري سگھندا آهيون.
“هڪ خواب کان ٻئي خواب تائين ماڻهوءَ جا پير پِٿون. . . . هڪ واعدي کان ٻئي واعدي تائين پُلصراط جو سفر. هڪ شخص کان ٻئي شخص تائين. ٻئين کان ٽيون، چوٿون ۽ پنجون. . . وڌندڙ انگ. . . . ماڻهو ساڳيا. . . ساڳيا واعدا، آسرا، دلاسا، ساڳيون ڳالهيون، ساڳيا بسترا، چادرون، ڪمرا، در دريون، ساڳيا ڪُلف، ڪُنجيون. ”هي زندگيءَ جا المياتي احساس اندر ئي اندر۾اَڏوهيءَ وانگرحساس ماڻهوءَ کي چَٽ ڪري ڇڏين ٿا. ڇاڪاڻ ته،
“مسٽر ايم بي عُرف سينئر ڪلارڪ محمد بخش جو صبح”پنهنجي اندر ۾ ڀٽڪندڙ شخص جو هڪ اهڙو الميو آهي، جنهن جي سوچن ۽ مُنڌل خيالن جو ڪچو سُٽ کيس عجيب وغريب ڪشمش جو شڪار بڻائي، نفسياتي طور تي ڀٽڪائيندي سندس اڳيان پنهنجي ئي پُڄاڻيءَ جو روپ پيش ڪري تجسس پيدا ڪري ڇڏي ٿو. ڇوته“صبح ٿيڻ ۾ ته اڃا ڪافي دير هُئي. شام ٿيڻ کان اڳ ئي هُو ته رات ۾ تحليل ٿي ويو. اُها سندس چونڊ نه هوندي به سندس ئي چونڊ هُئي. اُهوئي اصلي الميو هو. ”سندس خيال ۾“چانهه ۽ عورت ٿڌي ٿي وئي ته سواد مان نڪري ويندي. ”۽ پوءِ، “هُن ليٽر جو جواب لکڻ کان پوءِ هڪ دفعو وري پڙهيو ۽ پوءِ لفافي ۾ بند ڪري باس کي ڏيڻ بدران سينئر سُپرنٽينڊنٽ کي ڏيڻ جو ارادو ڪيو. . . . . سُپرنٽينڊنت جي ڪُرسيءَ تي هُن پاڻ کي ويٺل ڏٺو. ”
مُنور سِراج جي ڪهاڻين ۾ کوڙ سارين رنگينين کانپوءِ به نه ڄاڻ ڇو تقريبن ساڳي ڪيفيتي هڪ جهڙائي جو احساس ڪَرَ موڙي بيقراريءَ منجهان جاڳي پوي ٿو. ٻيوته آخرموضوعاتي اعتبار کان مُنور سِراج عظيم آرٽ جيان لامحدود ۽ ڦهليل ڇو نه آهي. هُو پنهنجي ذات جي محدود دائري ۾ آخر ڪيسيتائين وسيع فن جي وسعتن کي محدود رکي سگھندو!؟؟؟
ڏٺو وڃي ته مُنور سِراج جديد ۽ عالمي ڪهاڻي جي معيار تائين رسڻ لاءِ جيڪا به تخيلاتي جفا ڪشي ڪئي آهي اُن ڪوشش جا ڪيف سندس آرٽسٽڪ اندازتي باقاعدي ڇانئجي آيا آهن. تڏهن ته“آءِ ايم ناٽ جسٽ بيو ٽيفل ڊسٽ”ڪهاڻيءَ جو پلاٽ، ماضي، حال، مُستقبل ۽امڪانات جي خانن ۾ ورهاجي هڪ سُٺي ڪهاڻيءِ جي روپ ۾نروار ٿيو آهي. جنهن ۾محبتن جي وچ ۾ مذهبن جي حائل ٿيڻ جو روايتي دستور ديوار بڻجي وڃي ٿو. ته محبت قربانيءَ جي عظيم جذبي مان چوڻ لڳي ٿي “مان توکي تنهنجو سعيد ڄڻي ڏيان ته پوءِ؟هان. . . ٻُڌاءِ عبدالله. پوءِ ته بس نه؟هاسٽل “ليليٰ خالد”جي ڪمري نمبراٺ جون چاٻيون آسمان کي اُڇلائي ڏيان ته پوءِ؟!!!”مشعل ڀر ۾ ويٺل اُداس ۽ ناراض نوجوان جي ٻانهن ۾ هٿ وجھي سندس اکين ۾ ڏسڻ جي ناڪام ڪوشش ڪندي التجا جي نديءَ ۾ تبديل ٿي وئي. عبدالله آسمان ڏي نهارڻ جو ارادو وڃائي ويٺو. ”
مُنور سِراج ڪهاڻيءَ جي ڪئنواس تي جڏهن به تصور جي قوت سان ڪُجھ نقش ڪرڻ چاهيندو آهي ته سندس آرٽسٽڪ من جو پاڳلپڻو، تپندڙ اُس ۾ وان گوگ جي عظيم حوالي سورج مُکيءَ جي پيلاڻ مان به نِت نوان رنگ ۽ اُمنگون تخليق ڪري وجھندو آهي. جن کي زماني جا گرد ۽ غبار ڪڏهن به لٽي نه ٿا سگھن. ڇو ته،
!“سورج مُکيءَ جا ڪُجھ گُل
هڪڙي ڇانوَ بوگن ويلا جي،
چار ٻوٽا چمپا جا ۽ تنهنجون يادگيريون،
منهنجي ڪُل ملڪيت آهن.”
“اڌ ۾ رهجي ويل جُملي جو ڏُک”ڪهاڻي شاندار اُڻت جو نمونو آهي. مُنور پنهنجي تخليقي ديوانگي ۾به “اڌ ۾ رهجي ويل جُملي جو ڏُک” نه ٿو وساري سگھي. هُو تخيلاتي ڪائنات جو سيبتو ڪهاڻيڪار آهي. هُو خيالن جي خُمارن ۾ رهندڙ پنهنجي خوابن جي ڪردارن جي ڳولا ۾ دل جي اُداس گھٽين ۾ اڪيلو رولاڪيون ڪندڙ ڪٿاڪار آهي. جنهن جو خيال آهي ته“اڌ جُملو تووٽ رهجي ويو. اڌ جملو مون وٽ رهجي ويو. مان هميشه لاءِ اڌ ۾ رهجي ويل جُملي جي ڏُک ۾ مُبتلا رهندس. خبر اٿئي جُملي جو اُهو اڌ ڇا هو؟”ڳالهائيندي آواز ڳرو ٿي ويس. خاموش ٿي ويو. ڀِت ۾ ٽنگيل اجنبي شخص جي پورٽريٽ جي اکين مان ٻهَ لُڙڪَ ڇڻي پيا. ” ته“دل جي ڪُنڊ ۾ ڄمي ويل برف”ٽيپو ٽيپو ٿي پگھرڻ لڳي.
ڏُکارو ڏُکارو گھر آيو. ماني به نه کاڌائين
“امان!”حيران اکين جو هڪ سوال
“جيءُ پُٽ!”مهربان ماءُ جو ٻاجھارو آواز
“بابا جي ناول ۾ اهڙو ڇا آهي جو اُستاد پڙهڻ کان. . . . ”
ماڻهنس جي مهربان مُنهن تي انديشن جي تِکي اُس ڦهلجي وئي
“مون کي ڏي”پُٽهنس جي هٿن مان وٺندي چيائين
“لُڙهندڙ نسل”
اکين ۾ ڊپ ڀرجي آيس.
اهڙو ئي اندر ۾ ڊپ سانڍيندي سڄي حياتي جيئندڙ، ڀوڳيندڙ، پل اَپل احساسن جي صليب تي چڙهندڙ، سنڌ جي فڪشن جو شهزادو ماڻڪ، پنهنجن خيالن جا ڪيترائي ماڻڪ موتي اسان جي ادب جي جھول ۾ وجھي، وقت جي بي رحم ظالم سان ٺاھ ڪرڻ بجاءِ پنهنجن تخليقڪار هٿن سان پنهنجو اَنت آڻي ڇڏيو.
ڪَٿا ٻُڌائيندي هُو خود به ڪهاڻي ٿي ويو.
عجيب شخص هو پنهنجي به پُڄاڻي ٿي ويو.
(بخشل باغي)
مُنور، ماڻڪ جي درد کي پنهنجي روح ۾ اهڙو ته سمايو آهي جو اُهو ڏُک سندس ذات جو خزانو بڻجي پيو آهي. هي ڪهاڻي پنهنجي ٽريٽمينٽ، پيش ڪش، ۽ ٻين فني گُھرجن جو پوراءُ ڪندڙ هڪ شاندار ڪهاڻي آهي. “لاهيارڻ جي سپني ۾گُلاب ٽِڙن ٿا”مالتي ۽ گُل حَسن جي دل جي ٻارين ۾ رنگ برنگي ڦُٽندڙ گُلابن جي موسم جو خُمار سندن روح کي خوشبو خُوشبو ڪري ڇڏي ٿو ته، ٻئي پل سندن دل جي جھولين ۾ ڪنڊن جون ڀريون ڏئي کين زخمي زخمي به ڪري ڇڏي ٿو. ۽ پوءِ“بوٽ پالش ڪرڻ واري صبح جي ڳالهه”، “بوٽ کي بُرش هڻندي چيائين”. “زندگيءَ ۾ گھٽ ۾ گھٽ هڪ ڀيرو پنهنجو بُوٽ پالش ضرور ڪرڻ گھرجي. ”عجيب ڳالهين جي دنيا اڏيندڙ مُنور جي اندر جو ڪردار سوچي ٿو ته، “هميشه سچ لکڻ گھُرجي. سچ تڏهن لکي سگھبو جڏهن ضمير جي روشنيءَ ۾ لکبو. ليکڪ لاءِ ضمير جو هُجڻ ۽ اهو به روشن هجڻ ضروري آهي. ”هُن آفيس جي وڏي ڪمري جي ڇِت ڏي ڏٺو. ڇِت ۾ ڄارو نه هو.
“مُئل ضمير سان لکيل ليک به مُئل هوندا آهن. زندگيءَ جي خوشبو۽ گرميءَ کان وانجھل. مُئل ليک لکڻ معنيٰ ڪاغذن جون قبرون ڀرڻ. ڪچيون قبرون، جيڪي برساتن ۾ ڊهي پونديون آهن. ”پنهنجي روح جي تنها اڪيلي پُل تي بيٺل، خود ڪلامي ڪندڙ هي ڪردارسوچن جي لهرن ۾ لُڙهندي پڙهندڙ جي به دل جون ڳالهيون ڪرڻ جو هُنر ڀرپور ڄاڻي ٿو. ڇوته“سچ رُڳو اهو نه آهي جيڪو ٻين کي چئبو آهي. اهو ته سچ جو فقط هڪڙو پاسو آهي. سچ پاڻ کي به چوڻ گھرجي. سچ تڏهن مُڪمل ٿيندو. ”زندگيءَ ۾ هڪ ڀيرو پنهنجو بوٽ پالش ڪرڻ ۽ پنهنجي پاڻ کي سچ چوڻ سان گڏ پنهنجي ڪوتاهين جو اعتراف به ضروري آهي. ”مُنور جون ڪهاڻيون ۽ سندس ڪهاڻين ۾خيالن ۽ سوچن جي سُرهائي هر ڪنهن کي پنهنجي ضمير اڳيان باادب ڪنڌ جھُڪائي بيهڻ تي مجبور ڪري ٿي. ۽ اعتراف جي تِکي اُس ۾ بيهڻ جي سزا پڻ تجويز ڪري ٿي. ايئن مُنورسراج ڪهاڻين ۾ موجود خيالن، سوچن، تصورن ۽ ڳالهين جي ولين ۾ جڪڙجندي
“خوابن جا رستا”۾ٻُڌائي ٿو ته“هُو کيس وڃائڻ کان اڳ ئي وڃائي ويهڻ جي اُداسيءَ ۾ مُبتلا رهڻ لڳو هو!”“رِڌم جو جُملو نديءَ مان لهر جيان اُڀريو ۽ هُن جي اکين جا ڪنارا آلا ڪندو ويو. ”، “هڪڙو ڏُک، هڪ اُداسي، ٻَه چار لُڙڪ ۽ بيوسي سان ڀريل خاموشي. هُن سان“نه ڳالهائي سگهڻ”جو ڏُک هُن جو خاص ڏُک بڻجي ويوهو. ”اهوئي ڪارڻ آهي جو مُنور ڪهاڻي لکندي يا ٻُڌائيندي خود به ڪوپُر تجسس افسانو بڻجي پوندو آهي. شايد اُن ڪري به جو“اُها خزان جي هڪ اُداس شام هئي. اهڙي شام جيڪا ماڻهوءَ کي ڪنهن وڃايل شيءِ جي يادگيري ڏياري نه سمجھ ۾ ايندڙ ڏُک ۾ مُبتلا ڪري ڇڏيندي آهي. ”۽“دل جي نديءَ ۾ ٻُڏي ويل ڇوڪري”، “هر شام گُل فروش جي هٿن مان گل وٺندي محسوس ڪرڻ لڳي ته محبت کان وڏو ڪو به ثواب ناهي. ”مُحبت جي اهڙي معنيٰ خيز خيالن جي ڪسوٽي هڪ باشعور ليکڪ ئي ڊفائن ڪري سگھي ٿو. جنهن لاءِ مُحبت ۽ حوس جي وچ تي ئي دل جي ڪائنات جنم وٺي ٿي. اهڙو جنم، جنهن جو ڪو به اَنت نه هوندو آهي. اهڙي مُحبت جي پاڪيزگي مان ئي ديوانگي ۽ معصوميت جنم وٺندي آهي. منهنجي خيال ۾ته جنهن معصوميت ۾ ديوانگي ۽ جنهن ديوانگيءَ ۾ معصوميت ناهي اُهي پاڪيزگيءَ جو معراج نٿيون ماڻي سگھن. اُن ڪري
“ڊسمبر جو پهريون ڏُک”هُجي يا“ڊسمبر جي اڪيلائي”. ٻئي ڏُکَ هڪ درد مان جنميل لڳن ٿا. ڇوته ڏُک ۾ به هڪ قسم جي اڪيلائي آهي ته اڪيلائيءَ ۾ به هڪ قسم جو ڏُک آهي. “سِمو ڪرس ڪارنرجي شام”جي هِن ساکَ ڀريي جُملي جيان ته، “هڪ ئي وقت ٻَئي ڏُک جي پنجين موسم ڀوڳڻ لڳا ۽ هڪ ئي وقت ٻِنهي ساڳي ڳالهه سوچِي؛“ڪُجهه ماڻهو بلڪل هڪ جھڙا ڏُک ڏسندا آهن. . . فرق رڳو زمان ۽ مڪان جو هوندو آهي. ”، “۽ ياد ٿو اچڻ لڳي اُهو لمحو جنهن لمحي تو پنهنجو ريشمي هٿ منهنجي هٿ تي رکيو هوته لڳو هئم ڄڻ ڪهڪشان لهي آئي آهي منهنجي هٿ تي!”، “سچي ڳالهه هي آهي ته مان پنهنجو پاڻ کان وڃائجي ويو آهيان. وساري ويٺو آهيان پاڻ کي به ۽ اهو به ته ڪو مان ليکڪ به آهيان. مان پنهنجي اندر ۾ صفا خالي ٿي ويو آهيان. ”ماڻهوءَ جي اندر جو خاليپڻوئي ته سڀ ڪُجھ آهي. اتان کان ئي ته ذهن۽ دل جي بيابانن مان نوان نوان پيچرا ڦُٽي پوندا آهن. جن کي ئي“خوابن جا رستا”چئبوآهي. جڏهن اُهي سڀ رستا هڪ هنڌ اچي گڏبا آهن تڏهن اُتان کان“پنجين ڏسا”جو سفر شُروع ٿي پوندو آهي. شاعراڻو احساس ڏئي دل ۾ لهي ۽ ڇائنجي ويندڙ. روح ۽ جسم جي رستن ۾تميز پيدا ڪندڙ، هي ڪهاڻي حوس جي وحشي جُنون جي ور چڙهي ويندڙ هڪ اهڙي ڪٿا آهي جنهن ۾ لاتعلقيءَ جي موسم ۾اڪثر طورتي ماڻهو جسم جي گُپت گھٽين ۾ ڀٽڪندو رهجي ويندو آهي. ۽کائونس روح ۽ دل جا پيچرا گُم ٿي ويندا آهن. ڇوته دل تائين پهچڻ ۾ هڪ سفر جي تپيسا جو عمل ضروري آهي جڏهن ته بدن جا ٺلها ڪاڪ محل ماڻڻ ڏاڍا آسان هوندا آهن. “ڇوته جتي چار ڏسائون ختم ٿين ٿيون اُتان پنجين موسم شروع ٿيندي آهي. ”اُن ڪري به شايد پُرسوز آواز جي بادشاھ جگجيت سنگھ، هي لافاني سِٽون جھُونگاري ڇڏيون ته،
جسم کی بات نہیں تھی اُن کے دل تک جانا تھا
لمبی دوری طے کرنے میں وقت تو لگتا ہے
(ہستی)
2/4/2016