بئنڪاڪ ـــ هڪ بدنام بندرگاهه
بئنڪاڪ جي اڄ ڪلهه حالت اهڙي آهي جو جهاز اڃان بندرگاه کان پري ائنڪر تي مس ٿو پهچي ته سوين ڇوڪريون ٻيڙين ۾ چڙهي اچيو جهاز تي نڪرن ۽ جهاز تي ائين ڊوڙنديون وتن ڄڻ پاڻ مالڪ هجن.
هڪ جهاز جي ڪئپٽن کين جهاز تي چڙهڻ کان منع ڪئي ته في الحال هو جنهن ٻيڙيءَ ۾ جهاز تائين آيون هيون ان ۾ واپس هليون ويون ۽ پوءِ جيٽيءَ تي وڃي انتظار ڪيائون. جهاز جڏهن بندرگاه ۾ جيٽيءَ سان لڳو ۽ ڪئپٽن جيئن هيٺ لٿو ته سڀني سندس اڳيان قطار ۾ بيهي، هڪ ئي وقت اسڪرٽ ائين کڻي مٿي کنيا ڄڻ ڪا فوجي پلٽون هڪ ئي وقت سلامي لاءِ Eyes Right ڪري.
بئنڪاڪ پهچڻ کان اڳ، هڪ رات ڊنر تي ريڊيو جي آواز ڏي ڌيان ڇڪائيندي ڪئپٽن چيو ته: ”جپان مان اهڙو ته Amplifier سان ريڊيو ڪئسٽ وٺندس جو جهاز جون ڀتيون لڏي وڃن.“
چيف انجنيئر وراڻيس، ”پهرين بئنڪاڪ ته پهچڻ ڏي. جپان ته پري ٿيو توکي بئنڪاڪ ۾ ئي جهاز جون ڀتيون لوڏي ٿو ڏيکاريان. رڳو ٿائي ڇوڪرين کي جهاز تي چڙهڻ ڏي.“
بئنڪاڪ پهچڻ کان اڳ روز شام جو برج تي جهاز جي چيف آفيسر کي تنگ ڪرڻ هرهڪ جو خاص مشغلو هو. هو بيحد شرميلو آهي. سندس هن سفر کان پوءِ شادي ٿي رهي آهي. پاڻ هر وقت پنهنجي شرافت جتائڻ لاءِ ٻڌائيندو آهي ته يار اڄ ڏينهن تائين مون نه سگريٽ ڇڪيو آهي، نه شراب پيتو آهي ۽ نه ڪنهن ڇوڪريءَ کي هٿ لاتو آهي.
جيئن ته اهي ٽئي شيون اسان جي چيف انجنيئر جون وري Favourite آهن، سو ان کي باهه وٺي ويندي هئي. آخر هڪ ڏينهن چيف آفيسر کي واه واه ڪرڻ بدران چيائين: ”پارٽنر! تنهنجي اهڙي جيئڻ تي به لعنت هجي! جهاز بئنڪاڪ هلي پيو، شادي کان اڳ Gear Test ضرور ڪجانءِ. ائين نه ٿئي جو تنهنجو جنريٽر Full-Load تي ته نه چڙهي پر Parallel به ڪم نه ڪري سگهي.
جهاز جو اهو مٿاهون حصو جتان جهاز کي ڪنٽرول ۾ رکيو وڃي ٿو ۽ چوڌاري سمنڊ تي نظر رکي سگهجي ”برج“ سڏجي ٿو. برج تي رڊار، اسٽيرنگ ويل، سئٽلائيٽ نيويگيٽر ۽ ٻيون جهاز هلائڻ جون شيون ۽ سمنڊ تي رستو ڳولڻ جا اليڪٽرانڪ اوزار ٿين.
بندرگاه ۾ بيٺل جهاز کي هلائڻ کان اڳ هن جي هرهڪ اهم مشينري ٽيسٽ ڪئي وڃي ٿي جنهن کي Gear Test سڏجي ٿي. ڪنهن به مشينريءَ جي پراعتماد ڪارڪردگي نه هجڻ جي صورت ۾ ان کي صحيح ڪري گهربل معيار تي آڻڻ ضروري آهي ڇو جو اڳتي هلي سمنڊ ۾ ڪنهن به مشينري ۾ معمولي خرابي به وڏو مسئلو پيدا ڪري سگهي ٿي.
جهاز هڪ شهر مثل آهي جنهن تي ڪيترن ئي ڪمن لاءِ اليڪٽرسٽي جي ضرورت آهي جيڪا جهاز تي لڳل ٽي کن جنريٽر مهيا ڪن ٿا. هونءَ ته هڪ جنريٽر ئي ڪافي آهي پر ڪڏهن ڪڏهن گهڻي ضرورت مهل ٻيو جنريٽر به هلائڻو پوي ٿو. ٽيون جنريٽرStandby هوندو آهي جئين ڪو جنريٽر خراب ٿي پوي يا مرمت هيٺ هجي ته اهو ٽيون هلائي سگهجي. جنريٽر واري مشين هلائي پوءِ ان مان پيدا ٿيندڙ اليڪٽرسٽي مختلف جاين تي مهيا ڪرڻ لاءِ هڪ ليور کي مٿي ڪبو آهي جنهن کي انجنيري زبان ۾ ”جنريٽر کي لوڊ تي چاڙهڻ“ سڏجي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن اليڪٽرسٽي جي ايڏي ضرورت هوندي آهي جو هڪ جنريٽر ان جو پورائو ڪري نه سگهندو آهي ۽ سندس بيهي وڃڻ جو خطرو هوندو آهي. ان ڪري يڪدم ٻيو جنريٽر به هلائڻو پوندو آهي ۽ ٻنهي کي اهڙي نموني رکبو آهي جو اليڪٽرڪ سٽي جو لوڊ ٻنهي تي هڪ جيترو پوي. ان کي ”Parallel تي ڪم ڪرڻ“ سڏجي ٿو.)
بئنڪاڪ پهچڻ بعد ٿرڊ انجنيئر کي چيم ته، ”جهاز تي ته ڪجهه خيال رکو. اليڪٽريڪل انجنيئر پنهنجي پاڙي ۾ فئملي سان رهي ٿو. هو ڇا چوندو هرهڪ ڌارئين ڇوڪريءَ سان گڏ پيو هلي.“
”سائين ڪهڙيون ٿا ڳالهيون ڪريو؟!“ ٿرڊ انجنيئر چيو، ”هو خود ان چڪر ۾ آهي ته زال مان ڪيئن جان آجي ڪري مئي متي مهراڻ ۾ ٽپو ڏجي. ننڊون ئي حرام ٿي ويون اٿس. چئي پيو ته بئنڪاڪ ۾ زال کي ڍوئي اچڻ ائين آهي جيئن ڪنهن برفاني جبل جي چوٽيءَ تي وڃڻ وقت پاڻ سان گڏ ٿرماس ۾ برف جي ڳوڙهي کڻي وڃڻ.“
هيٺ خلاصين مان ڪو خلاصي ٻين کي ٻڌائي رهيو هو ته ”يار پنهنجو چيف آفيسر سڄي رات ٻاهر بئنڪاڪ شهر ۾ ٽڪڻ جي باوجود به پنهنجي عصمت بچائي آيو آهي.“
”اسان ته ان چڪر ۾ آهيون،“ جهاز جي پرسر منهن بڇڙو ڪري ڀڻڪيو، ”ته ڪهڙي طرح به، ڪٿي نه ڪٿي اسان جي عصمت لٽجي ئي لٽجي.“
جهاز تي هڪ G.S (جنرل سرونٽ) جيڪو پئن اسلامڪ ڪمپني جي حاجين وارن جهازن تي نوڪري ڪري آيو آهي ۽ کيس سڀ حاجي سڏين، تنهن هڪ ڏينهن جهاز جي ڊيڪ تي، جهاز تي ڪم ڪندڙ ٿائي مزورن جي ماني پچائڻ واري عورت جي ننڍي نيٽي ڌيءَ ۾ کڻي هٿ وڌو. پوءِ ته ان ڇوڪريءَ ۽ ماءُ ايڏو گوڙ ڪيو جو بس. چئي ته ٻيون ڇوڪريون ڊيڪ تي کنڊ جون ڳوڻيون (Cargo) پيون چاڙهين سي خراب آهن. مون کي يا منهنجي ڌيءَ کي ڪو آمريڪن به تيسين هٿ نٿو لاهي سگهي جيسين ويهه ڊالر اڳواٽ نه ڏئي.
فيصلي لاءِ وري ٿرڊ انجنيئر ملين. سو هنن جو صلح ڪرائي پوءِ مون وٽ آيو. سيڪنڊ آفيسر به ڀر ۾ بيٺو هو تنهن کي به اها ڳالهه خراب لڳي ۽ چوڻ لڳو ته: ”حاجي ٿي ڪري اهڙا جڏا ڪم! اهي ڊيڪ ــ لئبر اهڙا آهن جو ڪارگو ڇڏي اسٽرائڪ ڪن ها جيڪر! ڪجهه ته اسان جهازين کي به خيال رکڻ کپي.“
ٿرڊ انجينئر منهنجي ڀرسان ويهي آهستي رازدانه انداز ۾ چيو؛ ”ڀلو ٿئي حاجي صاحب جو، جو اها خواري هن پنهنجي مٿي تي کنئي، نه ته اڌ ڪلاڪ کن جي صبر ڪري ها ته ان امتحان مان مون کي گذرڻو پوي ها ۽ حاجي صاحب جي بدران اهو خواريءَ جو گهانگو منهنجي ڳچيءَ ۾ هجي ها.“
بئنڪاڪ جي ٽيڪسي ڊرائيور ٻڌايو ته ڪميونزم سٺي آهي. ڀلي اچي ۽ ڄاڻ ته آئي هرڪو غريب غربو ۽ پورهيت اهو ٿو چاهي. عوام ۾ سخت بي چيني ۽ بي يقيني آهي.
ٿوري دير بعد ان ۾ ڪسٽم وارو ۽ پوليس جو اعليٰ عملدار اچي ويٺا. تن کان پڇيوسين ته انهن کي راءِ عامه جي سڌ ئي نه هئي. چي ”هتي ٿائلنڊ ۾ ڪير به نٿو چاهي ته ڪميونزم اچي. بادشاهت وارو هلندڙ راڄ سٺو آهي.“
کين اها به خبر نه هئي ته شهر ۾ جيڪو تيڪو ڇا پيو چوي، يعني عوام اندر ڪهڙو ڀنڀٽ ٻري رهيو آهي . پر اخبار ۽ ٽي ــ وي تي حڪومت جو قبضو هئڻ ڪري حالات ۽ حقيقت تي اکيون پوريون پيون وڃن. چي اسان جهڙن Underdeveloped ملڪن جي ماڻهن لاءِ پريس جي آزادي عياشي آهي. جيڪا اسان برداشت نٿا ڪري سگهون.
کيس ڪهڙي خبر ته پريس جي آزادي ته دراصل هڪ Safety-Valve آهي جنهن ذريعي بغاوت جي وڌندڙ باهه ٻاهر خارج ٿي سگهي ٿي، ۽ حڪومت سياسي ۽ جاني نقصان کان بچي سگهي ٿي.
بئنڪاڪ ۾ ڪپڙن سبائڻ جو سٺو وجهه آهي. هڪ ڏينهن ۾، بلڪ ٻن ڪلاڪن ۾ به ماڻهو ڪپڙو پسند ڪري اتي جو اتي سوٽ سبرايو وٺي. سلائي به سستي ۽ بهترين آهي. Stiching ۾ بئنڪاڪ ۽ پوسان (ڪوريا) جو جواب ناهي. هانگ ڪانگ به گهٽ نه آهي پر هاڻ اتي مهانگائي ٿيندي وڃي. بئنڪاڪ ۾ درزين جي دڪانن تي انيڪ نمونن ۽ Shades جا ڪپڙا رکيل نظر اچن ٿا. مثال طور: بئنڪاڪ جي هڪ ننڍڙي دڪان ”ساها ــ سلپ“ ۾ فقط مرداني قميصن لاءِ چار سو کن قسمن جو ڪپڙو موجود آهي جيڪو وڪڻڻ لاءِ نه پر اُتي جو اتي ماپ وٺي سبي ڏيڻ لاءِ آهي. ڪمپلينٽ سوٽ چوويهن ڪلاڪن ۾ پر ارجنٽ لاءِ ٻارهن ڪلاڪ ڪافي آهن ۽ سلائي چار سو باٿ (يعني ٻه سو روپيا) آهي. اسان جي هڪ رپئي ۾ هتي جا ٻه باٿ آهن.
بئنڪاڪ شهر ۾ پاڪستان جي حبيب بئنڪ، P.I.A جون Neon-Signs ۽ اٽي ۾ ٿڦيل پاڪستاني ايئرهوسٽسون، ڀڳل رستا ۽ ڦٽل عمارتون ڏسي پنهنجو ملڪ ٿو ياد اچي.
جهاز جي ٿائلينڊ کان نڪرڻ کان پوءِ سيڪنڊ آفيسر جي ”مي ڪم“ ”نو ــ گو“ وغيره جهڙي ٽٽل ۽ اڌ اکري انگريزي ٻڌي آخر فورٿ انجنيئر چيس؛ ”آهي ڇا جو هر وقت رنڊين واري زبان پيو ڳالهائين؟ ٿائلينڊ جي ڪنهن رنڊيءَ مان Impress آهين ڇا؟“
”اڙي هنن کي رنڊيون نه چئه، اشراف! مون وٽ جيڪا ايندي هئي سا سٺي خاندان جي هئي ۽ يونيورسٽي اسٽوڊنٽ هئي.“
”ڇا هڪ رنڊي هسٽري يا جاگرافي ۾ بي.اي آنرز ڪرڻ سان Virgin ٿيو پوي ـــ؟“
”نه اها ڳالهه ناهي. قسم سان مس”نَيت“رڳو مون وٽ ايندي هئي.“
”۽ اهوئي جملو تنهنجي مس نَيت بابت ٻيا به ڪيترائي جهازي بائيبل، گوتم ۽ ڪرشن جو قسم کڻي چوندا هوندا.“