اهڙو ناچ ڏسي دل خوش ٿي وئي
جپان جا اڌ کان وڌيڪ ماڻهو قديمي مذهب ”شنتو“ سان تعلق رکن ٿا. ڏهه سيڪڙو ٻڌ ڌرم (Zen) سان ۽ پنجٽيهه سيڪڙو کن اهڙا آهن جن جو واسطو ٻنهي سان آهي.
نئين ٽهي، مذهب جهڙي شيءِ کان پري ۽ ناواقف آهي. ڪيترن کي اها به خبر ناهي ته سندن وڏن جو مذهب ڇا آهي. ”ڪرسمس ڊي“ ايندو ته اهو به ملهائيندا. دوستن مائٽن کي مبارڪ جا ڪارڊ موڪليندا. ٻڌ ڌرم جو ڪو ڏينهن اچي ويو ته ان جي رسم به پوري ڪندا. پگوڊائن ۾ ويندا ۽ گوتم ٻڌ جي بت اڳيان اگربتيون ۽ چانورن جا ڪيڪ رکندا. قديمي دور کان جپانين جو مذهب قدرتي شين جي پوڄا ڪرڻ رهيو آهي جن ۾ باهه، جبل، آسمان، خيالي آسماني بلائون، طوفان، برف، ندي وغيره پڻ اچي وڃن ٿا. ڪو وڏو وڻ ڏٺائون يا عجيب صورت جو وڏو پٿر يا ويندي ڪو ننڍڙو جيت يا جانور ڏٺائون. ته ان کي اهم ۽ عبادت لائق سمجهندا. بس جنهن به شيءِ کان متاثر ٿيا، يا ڪنهن به شيءِ مان خوف يا ڏهڪاءَ جو احساس ٿيو ته اهو ”ڪامي“ يعني ديوتا ٿي ويو.
هونءَ ڪاميءَ جي لفظي معنيٰ مٿاهون يا اتم آهي. چينين وانگر جپاني به مٿئين اصول هيٺ پنهنجن وڏن ــ زنده يا مري ويلن جي به پوڄا ڪن ٿا ۽ مذهب جو نالو ”شنتو“ به چيني آواز وارو آهي، جو اڃان هلندو اچي. اهي جڳهيون جن مان ڀئو يا هيبت جو احساس ٿئي سي پهرين ننڍڙا پوڄا گهر ۽ پوءِ وڌندي وڌندي ”ميا“ ”جنجا“ يا ”جنگو“ (درگاهون) ٿيو وڃن. سڄي جپان ۾ اهڙين درگاهن، عبادت گهرن، سوچ گهرن جي ڄڻ ته ڄار وڇائي پئي آهي. انهن ۾ ڪي وڏيون ڪيوٽو ۽ نارا جهڙيون آهن ته ڪي تمام ننڍڙيون ڪٻٽ جيڏيون، گهر جي ڪنڊ ۾ ٺهيل درگاهون آهن.
هيروشيما جي ڀرسان مياجيما نالي هڪ جڳهه تمام مشهور آهي، جتي سمنڊ جي ڪناري تي ڪافور جي وڻن جو هڪ قديمي دروازو ٺهيل آهي جنهن کي ”توري ئي“ سڏجي ٿو ۽ سمنڊ جي رستي ”شنتومندرن“ (Shinto-Shrines) ۾ اچڻ جو لنگهه آهي، ان تائين خشڪي ذريعي پهچڻ لاءِ رستي تي ”اتسوڪوشيما“ جون ڪئين درگاهون اچن ٿيون جن کي مونسان گڏ هلندڙ جپاني اهڙي نموني سان هٿ لائيندا ويا جيئن اسان وٽ قبرن کي لائيندا آهن.
آئون سنڌ جا پڙ، درگاهون ۽ مزارون مقبرا سوچي رهيو هوس ته هڪ هنڌ نذرانو رکڻ لاءِ ڪاٺ جي وڏي پيتي پڻ نظر آئي جنهن ۾ گهڻو ڪري هر لنگهندڙ ــ خاص ڪري هر ڪا عورت ان ۾ پئسا وجهندي وئي ۽ چئمپل لاهي هٿ ۾ ٿي کنيا. مون بوٽ ته لاٿو پر پئسا رکڻ اجايو سمجهيم. محسوس ڪيم ته پويان ايندڙ ٻن ڇوڪرين کي منهنجي اها ڳالهه نه وڻي. هنن ڪجهه نه ڪڇيو پر منهن جو موڙو ڏئي ڏک يا ڪاوڙ جو اظهار ڪيو ته مون کي هنن جي ديوتا جي لاءِ عزت ڇونه آهي.
ڪيترين درگاهن تي ٻارن کي تعويذن جهڙا ڪاغذ يا ٽامي ۽ چانديءَ تي پاڪ لفظ اُڪريل، وڪڻندي ڏٺو ۽ اهو محسوس ڪيم ته نه فقط ڳوٺاڻا ۽ عام ماڻهو پر پڙهيل لکيل به ان تي ويساهه ڪن ٿا. منهنجي هڪ جپاني دوست ڪاتوسان جي زال جو جڏهن کان گاڏيءَ ۾ پرس چوري ٿي ويو (يا لهڻ وقت وسري ويو) تڏهن کان هوءَ به نارا جي هڪ مندر مان خريد ڪيل هڪ اهڙو ٽن هزار يين جو تعويذ پاڻ سان کڻي هلي ٿي.
جپانين جي عبادت گهڻو ڪري هڪ هنڌ خاموش ويهي قدرت بابت سوچڻ آهي. ان عبادت يا سوچ ۾ هو ٿوري يا گهڻي دير ٻاهر جي مشغول زندگيءَ کان لڳ لاڳاپا ڇني ڪنهن هڪ شيءِ ڏي ڌيان رکڻ جي ڪوشش ڪن ٿا. ٻاهرين دنيا کان سوچ هٽائڻ لاءِ ڪنهن هڪ لفظ يا جملي جو ڏهه ڏهه هزار دفعا دور ڪري وظيفو ڪڍندا. زين مت جي مندرن ۾ خٿابي ٿي ڊگها ڊگھا چلا ڪڍندا ۽ سختيون پچائيندا. اڪثر پارڪ جي ڪنڊ پاسي ۾، ڪنهن وهندڙ ندي نالي اڳيان، ٻرندڙ جبل اڳيان، خاموش ۽ سنسان قبرستان ۾ چپ چاپ ويهي پنهنجي روحاني لطف کي جسماني لذت کان پري رکڻ جي ڪوشش ڪندا. ڪيترن کي ڪيوٽو ڀرسان ڪيوميزو (Kiyomizu) مندر ڀرسان وهندڙ برف جهڙي ٿڌي Waterfall (ڪرندڙ پاڻيءَ) هيٺان ويهي عبادت ڪندي ڏٺو اٿم. شميزو شهر ۾ جنهن مسواڙ جي گهر ۾ رهندو هوس ان ۾ هيٺ رهندڙ گهر جي مالڪياڻي ”ماريڪو سان“ ۽ سندس سس صبح ساڻ اٿي گهر جي ننڍڙي باغيچي ۾ هڪ ئي سر ۾ روز آلاپينديون هيون:
”ڪان جيزائي بوساتسو، گيوجين هَن نيا هارا ميتا.“
(گوتم ٻڌ، هن جهان ۾، سچ جي ڳولا لاءِ آيو).
نارا ۾ ”تودائي جي“ جي مندر ۾ هڪ ڪاٺ جو پَورو ٿڙ آهي جنهن جي سوڙهي ٻرڙ مان ماڻهو پاڻ کي ڇڪي ٻاهر نڪرڻ جي ڪوشش ڪندا آهن، ان عقيدي هيٺ ته جيڪو اهو ڪشت پورو ڪري سگهندو تنهن کي ٻي جهان ۾ سرڳ ۾ جاءِ ملندي. ان ويڪري ۽ کوکلي ٿنڀ جي پويان ماڻهوءَ جي قد کان وڏو تامونتين جو بت آهي جو ڪاوڙ ۾ بيٺو آهي. جپانين جي عقيدي مطابق تامونتين سرڳ جو چوڪيدار آهي.
سڀ کان گهڻا مندر ٻڌ (زين مت) ۽ شنتو ڌرم جا ڪيوٽو ۽ نارا ۾ آهن. نارا جپان جو مذهبي شهر آهي. ۽ ڪيوٽو هزار سالن کان وڌيڪ جپان جي گاديءَ جو هنڌ رهيو آهي ۽ اڄ به بادشاهن جي تاجپوشي ڪيوٽو ۾ ئي ٿئي ٿي. سوا سو سال کن ٿيندا جو حڪومت ڪيوٽو کان کڄي ٽوڪيو ۾ آئي آهي. ۽ هاڻ جپان جي گاديءَ جو هنڌ ٽوڪيو آهي. لفظ ڪيوٽو کي اُبتو ڪرڻ سان ٽو ــ ڪيو ٿو ٿئي. هونءَ ٽو معنيٰ اوڀر ۽ ڪيو معنيٰ گادي آهي اوڀر جي گادي ۽ ڪيوٽو جي معنيٰ ”گادين جي گادي“ (Capital of Capitals) آهي.
عام طرح جپانين جي روزمره جي زندگيءَ تي مذهب جو وڏو اثر آهي. ٻڌ ڌرم ڇهين عيسوي صديءَ ۾ چين کان جپان منجهه آيو ۽ زين (Zen) جي نالي سان پڪاريو وڃي ٿو. ان کان اڳ جپان جو اصلي ڌرم، ”شنتو“ هو. پر اڄ ڪلهه ٻئي ڌرم، فلاسافيون، خيال يا رهڻ جا طريقا گڏ وچڙ ٿي ويا آهن. ڪيترن جپاني گهرن ۾ ڪنڊ پاسي کان ٻه ننڍڙا کروتڙا (Altars). هڪ گوتم لاءِ ۽ هڪ شنتو ڪامي (ديوتا) لاءِ ٺهيل نظر اچن ٿا. جپاني تهذيب مطابق جڏهن به ڪا غمي يا ڪفن دفن جي ڳالهه ٿئي ٿي ته ٻڌ ڌرم جي متن مطابق رسم ادا ڪئي وڃي ٿي ۽ خوشيءَ جا سڀ ڪاڄ ــ ڄم شاديون مراديون، شنتو رسم موجب ادا ڪيا وڃن ٿا.
شنتو مذهب وڌيڪ Informal عقيدو آهي، جنهن ۾ جيئن مٿي ٻڌائي آيو آهيان ته اڻ ڳڻت ديوتا ـــ آسمان ۽ تارن کان وهندڙ ندي، جيت جڙا به اچي وڃن ٿا. ٻڌ ڌرم ۾ گوتم جي بت جي پوڄا پاٺ ڪئي وڃي ٿي. هونءَ ٻڌ ڌرم موجب ماڻهو مرڻ کان پوءِ به وري وري ايندو رهي ٿو جيسين هو چڱن ڪمن جي ڪري نرواڻ حاصل ڪري. ان لاءِ انساني خواهشن ۽ نفس تي ڪنٽرول رکڻ ضروري آهي. پر تعجب جي ڳالهه آهي ته اها ڳالهه يا فلسفو جپانين لاءِ بلڪل اوپرو آهي! جيتوڻيڪ جپان ٻڌ ڌرم سان تعلق رکندڙ هڪ وڏو ملڪ آهي! نرواڻ جهڙي شيءِ جپاني ٻڌ ٻاوا ته قبول ڪن ٿا پر عام ماڻهوءَ تائين اها ڳالهه اثر ڪري نه سگهي آهي. ٻڌ مت موجب ڪنهن جانور يا جيت کي مارڻ به مها پاپ آهي پر آئون نٿو سمجهان ته جپاني ڪو ڪنهن ساهواري شيءِ کي ڇڏي ٿو. خاص ڪري سامونڊي شيءِ ته جپانين کان ورلي پنهنجي جان بچائي پنهنجو موت پاڻ مرندي هجي.
جپاني موت کان پوءِ ٻي زندگي جون ڳالهيون، گهڻو ڪري افسانا يا فئنٽئسي سمجهن ٿا. سندن عقيدو فقط ديوتائن تائين محدود آهي. ديوتائن کي خوش ڪرڻ لاءِ هو حيثيت سارو انهن اڳيان مندرن ۾ اگربتيون، ڏيا، چانورن جا ڪيڪ ۽ ٻيا ڪيترا تحفا، نذراني طور رکن ٿا. ڪيترن مندرن ۾ ڪنواريون ڇوڪريون (ميڪو) رهن، جيڪي پوڄارين طرفان نذرانو يا ڏن ڏيڻ تي، ديوتائن کي خوش ڪرڻ لاءِ هڪ شاهاڻي ٺاٺ جو ناز نخري سان بينن ۽ ڍولڪن جي آواز تي ناچ (ڪاگورا) پيش ڪن. ڪاتسويورا جي ڀرسان ”ڪومانوناچي“ مندر ۾ جنهن وقت اسان گهڙياسين ته هڪ اهڙي ميڪو ڪنهن ڪامي (ديوتا) جي دل خوش ڪرڻ لاءِ نچي رهي هئي. اڌ اگهاڙين ڇاتين واري جوان ۽ سهڻي جپاني ڇوڪريءَ جو اهڙو Sexy ناچ ڏسي ديوتا جي پڪ دل خوش ٿي وئي هوندي. گهٽ ۾ گهٽ اسان جي ته ٿي وئي!