جپان ۾ وڏيرڪي سسٽم جي جهلڪ.....
جپاني فلمن جي هن مشهور ڊائريڪٽر ڪينجي ميزوگچي جي پنهنجي زندگي به هڪ مشڪل ۽ مونجهاري واري گذري جنهن ۾ هو مرڻ مهل تائين مبتلا رهيو. مون به ويجهڙائيءَ ۾ جپان جي انگريزي اخبار اساهي ۾ پڙهي.
ڪينجي 1898ع ۾ ٽوڪيو ۾ ڄائو. سندس پيءُ واڍو هو جنهن هتي جي گهرن جو ڪاٺ جون ڇتيون ٺاهيون ٿي. ڪينجي کي هڪ ڀاءُ ۽ ڀيڻ پڻ هئا. هنن جو گهر روزگار جي خيال کان مڊل ڪلاس جو هو يعني هو مڇي ماني وارا هئا. پوءِ روس ۽ جپان جي لڙائي شروع ٿيڻ تي ڪينجو جي پيءُ پئسو ڪمائڻ خاطر سپاهين کي رين ڪوٽ سپلاءِ ڪرڻ جو نئون ڌنڌو شروع ڪيو. هي بزنس سٺو هلڻ لڳو پر جپان روس واري لڙائي اميد کان گهڻو اڳ ختم ٿي وئي ۽ هن رين ڪوٽن جي ڌنڌي ۾ تمام وڏي سيڙپ ڪئي هئي ان ڪري هي ترپٽ ٿي ويو. ڪٽنب لاءِ ٻن وقتن جي مانيءَ جو به بندوبست نه پئي ڪري سگهيو. مجبور ٿي هن ڪينجي جي ڀيڻ ٻئي کي پالڻ لاءِ ڏئي ڇڏي ۽ پاڻ ٽوڪيو مان لڏي اساڪسا ۾ اچي رهيو جيڪو ان وقت ٽوڪيو جو ٻهراڙي وارو علائقو سمجهيو ويو ٿي.
جنهن فئمليءَ ڪينجي جي ڀيڻ پالڻ لاءِ کنئي هئي، انهن ڪجهه عرصي کان پوءِ اها گيشا گهر وارن کي وڪڻي ڏني ته وڃي گيشا بنايوس. ان ڳالهه جو ڪينجي تي گهرو اثر ٿيو. هن ڳالهه ڪري ۽ هروقت سندس ماءُ سان جهيڙو ڪرڻ ڪري ڪينجي سڄي زندگي پنهنجي پيءُ سان باغي ٿي رهيو. 13 سالن جي ڄمار ۾ هن اسڪول ڇڏي ڪم ڪرڻ شروع ڪيو. هن پهريون ڪم ڪوبي ۾ وڃي اشتهارن جو ڊزائينر ٿي ڪيو. ٻن سالن بعد 1915ع ۾، سندس ماءُ جي وفات تي هن ڀيڻ ۽ ٻي ڀاءُ کي پيءُ کان جدا ڪري ٽوڪيو ۾ اچي رهائيو. جتي مختلف پورهيا ڪندي 1920ع ۾ فلم انڊسٽري ۾ ائڪٽر ٿي ويو. 3 سال کن ائڪٽر ٿيڻ بعد هو ٽوڪيو واري نڪاتسو اسٽوڊيو ۾ پڪو ڊائريڪٽر ٿي ويو جتي هن پنهنجي پهرين بليڪ ائنڊ وائيٽ گونگي فلم ”ايني يومي گائيرو هي“ (The Resurrection of Love) تيار ڪئي. ان بعد هن فلمون ٺاهڻ جي ڌم لڳائي ڏني ۽ 1930ع تائين 50 کن فلمون ٺاهيائين.
1923ع واري زلزلي بعد ڪينجيءَ باقي فلمون ڪيوٽو ۾ وڃي ٺاهيون. ڪيوٽي ۾ هن سان هڪ ٽرئجدي ٿي. يوريڪو اِچيجو نالي هڪ ڪال گرل جيڪا هن سان گڏ ساڳي فلئٽ ۾ رهي پئي، تنهن هن تي هڪ رات حملو ڪيو ۽ حجامن واري پاڪيءَ سان هن جي پٺي زخمي ڪري ڇڏي. 58 ورهن جي ڄمار ۾ ڪينجيءَ کي ليوڪيميا ٿي پئي ۽ 1956ع ۾ گذاري ويو. مرڻ وقت هو Osaka City نالي فلم ٺاهي رهيو هو. هن پنهنجي زندگيءَ ۾ 75 فلمون ٺاهيون جن مان ڪيتريون ئي فلمون گيشائن تي پڻ ٺاهيون. سندس 1936ع واري ٻن گيشا ڀينرن تي ٺهيل فلم ”گيان نو شمائي“ (Sisters of Gion) کان علاوه هڪ ٻي فلم ”سائيڪاڪو اِچيدائي اوننا“ (The life of Oharu) بيحد مشهور آحي جيڪا ڪينجيءَ 1952ع ۾ ٺاهي. هن فلم جي هيروئن ڪينويو ٿي آهي. شمونو سيڪي جي هيءَ سهڻي هيروئن (جيڪا 1977ع ۾ 69 سالن جي ڄمار ۾ گذاري وئي) جپان جي وڏي عمر وارن لاءِ ايئن آهي جيئن اسان کان هڪ جنريشن اڳ وارن، يعني اسان جي مامن چاچن لاءِ نمي، نرگس، نورجهان يا مڌهوبالا هئي. نورجهان وانگر هيءَ ننڍي هوندي ئي فلمي دنيا جي مشهور فلمي ائڪٽريس ٿي وئي ۽ اهو به لکندو هلان ته ڪينويو (سڄو نالو Kinuyo Tanaka) جپان جي پهرين عورت آهي جيڪا فلمن جي ڊائريڪٽر ٿي. بهرحال ڪينجيءَ جي هيءَ فلم The life of Oharu (اوهارو جي زندگي) جي ڪهاڻي اوساڪا جي هڪ مشهور شاعر ”اِي هارا شڪاڪو“ جي ناول تان ٺهيل آهي جنهن ۾ اوهارا (فلم ائڪٽريس ڪينويو) جيڪا هڪ جپاني وڏيري جي رکيڪ ٿي رهي هئي ۽ جنهن کي سندس پيءَ رنڊي ٿيڻ لاءِ وڪڻي ڇڏيو، پنهنجي مٿان لڳل اهو بدناميءَ جو داغ مٽائڻ لاءِ جدوجهد ٿي ڪري.
هيءَ فلم هيئن ٿي شروع ٿئي ته اوهارا جيڪا هاڻ هڪ پوڙهي عورت ٿي چڪي آهي هڪ مندر ۾ بيٺي آهي ۽ کيس سندس گذريل زندگيءَ جا واقعا Flash Back ۾ اچن ٿا. جيڪي ان وقت کان شروع ٿين ٿا جڏهن هوءَ بالغ ٿي هئي ۽ هن پنهنجي گهر جي هڪ نوجوان نوڪر سان عشق ڪيو جيڪو جپان ۾ ڪلاس سسٽم هجڻ ڪري معاشري کان برداشت نه ٿي سگهيو ته هڪ غريب ۽ هيٺين درجي جي نوڪر سان گهر جي مالڪ جي ڌيءَ معاشقو ڪري. هن عشق جو داستان عام ٿيڻ تي ڇوڪري کي ڪارو ڪري ماريو ويو ۽ ڇوڪريءَ جي مائٽن کي پاڙي مان نيڪالي ڏني وئي. ان غم ۾ اوهاروءَ خودڪشي ڪئي پر ناڪامياب ٿي ۽ هن کي ڳوٺ جي دائيمو (وڏيري) متسودائيرا جي زال وٽ وڪيو ويو. هن وڏيريءَ کي اولاد نٿي ٿيو سو هن پنهنجي مڙس متسودائيرا لاءِ اوهارو کي رکيڪ خاطر خريد ڪيو ته هو رئيس کي پٽ ٻار ڄڻي ڏي.
اوهارو کي پٽ ڄمي ٿو پر وڏيري جي حد کان وڌيڪ دلچسپي وڏيريءَ کي نه وڻي ۽ هن اوهاروءَ کي معمولي رقم ڏئي ٽپڙ ٻڌايا. ٻار پاڻ وٽ رکيائين جو دنيا کي اهوئي ٻڌايو ويو هو ته وڏيريءَ کي ٻار ڄائو آهي. اوهاروءَ جو پيءُ وڏي مال حاصل ڪرڻ جي آسري تي هن جيڪي ڌنڌا ڌاڙي کڻي شروع ڪيا ان ۾ قرضي ٿي پيو ۽ وڏيري جي زال طرفان مليل هي ڏوڪڙ هن جو قرض لاهي نه سگهيا. اوهاروءَ جو پيءُ پنهنجي ڌيءَ کي ڀر واري شهر جي چڪلي ۾ وڃي ٿو وهاري پر اوهارو اتي به ڪامياب نٿي ٿئي ۽ چڪلي جو سرپرست اوهاروءَ کي واپس پيءُ حوالي ڪري ٿو.
ان بعد اوهارو کي هڪ اهڙي امير گهر ۾ خذمت چاڪري لاءِ رکيو وڃي ٿو جنهن جي مالڪياڻي گنجي آهي ۽ مٿي تي وگ هڻي ٿي هن ڪنهن نموني سان اها ڳالهه پنهنجي مڙس کان لڪائي رکي آهي. مڙس جي اوهارو ۾ دلچسپي ڏسي سندس زال کي باهه وٺي ٿي وڃي ۽ اوهارو جي شڪل بگاڙڻ لاءِ هوءَ هڪ ڏينهن اوهارو جي مٿي جا سڀ وار ڪتريو ڇڏي. اوهارو بدلو وٺڻ لاءِ سندس راز مڙس اڳيان فاش ٿي ڪري ته تنهنجي زال پيدائشي ٺوڙهي آهي. ان بعد اوهاروءَ کي اهو گهر به ڇڏڻو پوي ٿو. ان بعد اوهارو پني جا پکا ٺاهڻ واري سان شادي ڪري ٿي جتي هن کي سک نصيب ٿئي ٿو پر قسمت جي خرابي چئجي جو هڪ ڦر دوران هن جو مڙس قتل ٿي وڃي ٿو. ان بعد هوءَ مندر ۾ نن (راهيبه، داسي) ٿي رهڻ لڳي. اتي هڪ پوڄاريءَ کي بدڪاريءَ لاءِ ڌتارڻ تي هن کي مندر مان لڏايو ويو. ان بعد هوءَ وري رنڊي ٿي زندگي گذاري ٿي پر اڪيلي عورت هجڻ ڪري ماحول ۽ معاشرو هن لاءِ جيئڻ جنجال ڪريو ڇڏي. بهرحال اهري طرح هن فلم ۾ اوهارو جي پنهنجي جياپي لاءِ ڪيل جتنن جو غمگين داستان آهي جيڪو ان وقت جي جپان جي وڏيري ۽ جاگيرداڻي معاشري جي پَت وائکي ڪري ٿو ۽ حيرت جي ڳالهه اها آهي ته ڪيتريون ڳالهيون سنڌ جي مدي خارج ۽ نڪمي فيوڊل سسٽم سان مشابهت رکن ٿيون. آخر ۾ اوهاروءَ کي وري وڏيري جي گهر ۾ رکيو وڃي ٿو جيئن هوءَ کين بدنام ڪرڻ بدران هنن جي ڪوٽ ۾ قيد ٿي وڃي. هن کي هن ڪوٽ ۾ کائڻ پيئڻ ۽ پهرڻ لاءِ سڀ ڪجهه ملي ٿو پر هن کي هر وقت دڙڪن ۽ گارگند هيٺ رکيو وڃي ٿو. ان دوران هن کي سندس پٽ به نظر اچي ٿو پر هوءَ آخرڪار اهوئي فيصلو ڪري ٿي ته ههڙن ڪوٽن جي قيد واري زندگيءَ کان ٻاهر جي آزاد فقيراڻي زندگي بهتر آهي ۽ هوءَ هڪ دفعو وري اتان به ڀڄي نڪري ٿي........