آهي ڪو جپانين جو مقابلو ڪرڻ وارو؟
در کان ٻاهر جوتا ڇڏڻ جو جوکم ته اسان وٽ ڪو مسجد ۾ به نٿو کڻي سگهي هو ڇا آهي شعر ته:
کہا ایک مولوی نے دیکھ کر جوتا مرے آگے
اگر ہو سامنے جوتا تو پھر سجدہ نہیں ہوتا
کہا میں نے بجا ھے آپ کا ارشاد یہ لیکن
اگر پیچھے رکھیں جوتا، تو پھر جوتا نہیں ہوتا۔
انهيءَ ڪري جهاز تي منهنجي ڪمري ۾ ڪو جپاني ايندو آهي ته يڪدم بوٽ لاهڻ کان منع ڪندو آهيانس. هونءَ مغرب ۾ ڪٿي به اهو رواج ناهي. بلڪه اتي ته فقط هڪ دفعو صبح جو جوتا پاتا وڃن ٿا ته پوءِ اهي سڄو ڏينهن پيرن ۾ آهن. ڪڏهن ته ڪوچ يا بستر تي ليٽڻ وقت به جوتا پيرن ۾ هوندا آهن. ڪير ويهي ڪلاڪ اڌ جي آرام لاءِ ڪهيون کولي بوٽ لاهي.
هونءَ ٻين ملڪن ۾ جوتا فقط رستي تان هلڻ وقت پيرن کي بچائڻ لاءِ پاتا وڃن ٿا پر اسان وٽ نه فقط پاتا وڃن ٿا، پر ٻڌا وڃن ٿا، موچڙن لاءِ لڳايا وڃن ٿا، کاڌا وڃن ٿا، چورايا وڃن ٿا، اردوءَ جي هڪ چوڻيءَ مطابق انهن ۾ دال به ورهائي وڃي ٿي، ڪنهن جي شڪل جي تشبيهه لاءِ جوتا استعمال ٿين ٿا، اهو ٻڌائڻ لاءِ ته ڪنهن دڪان يا گهر کي ڪلف لڳل آهي، پادر کي ڪم ۾ آندو وڃي ٿو ۽ اسان جي معاشري جي ڪمزور عورت لاءِ اهي جوتا (سئنڊل) ئي هٿيار آهن.
هر جپاني گهر، هوٽل، اسپتال جي ٻاهران رٻڙ يا اسپنج جا چئپل رکيل هوندا، جيئن آيل مهمان پنهنجا بوٽ لاهي اهي چئپل پائي. گهڻو ڪري ڪاٺ جون چاڪڙيون استعمال ٿين ٿيون، جن کي پائي هلڻ لاءِ خاصي محنت ۽ پرئڪٽس کپي. پهرين دفعي جنهن جپاني فئملي ۾ رهڻ جو اتفاق ٿيو ان جي هيٺين ٻن ماڙين تائين رهندڙن جي منهنجي ڪري پڪ ننڊ ڦٽي هوندي پر تڪلف خاطر انهن شايد منهنجي ميزبانن سان ٻئي ڏينهن گلا نه ڪئي يا شايد ڪن ها جي منهنجو انهن چاڪڙين پائيندي پهرين رات ئي پير نه مڙي ها.
ٻي جنگ عظيم کان پوءِ جپان ۾ تمام وڏي تبديلي آئي آهي. جنگ کان اڳ جپان فوجي هنر ۽ ڏاڍ مڙسيءَ ۾ پنهنجو مٽ پاڻ هو ۽ سندس ملٽري طاقت اوج تي هئي. هاڻ جيتوڻِڪ فوجي طاقت ۾ ٻڙي وڃي رهيو آهي پر سندس معاشيات جو مقابلو ڪير ڪندو؟ ٻي جنگ عظيم کان اڳ واچون سئٽزلئنڊ جون، ڪارون آمريڪا، انگلينڊ ۽ جرمني جون، ريڊيا فونا، فرانس ۽ اسپين جا ٻڌڻ ۾ ايندا هئا. پر هاڻ ڪهڙي اليڪٽرانڪ يا مڪينڪ جي شيءِ آهي جنهن تي جپان جو ٺپو ناهي. پاڻيءَ جي وڏي ۾ وڏي جهاز کان ڪارن، موٽرسائيڪلن تائين، ڪئميرائن ۽ واچن کان ريڊيو ٽي ـــ وي تائين، ريفريجريٽر، واشنگ مشينن کان ڪپڙي سوٽنگ تائين هر ڳالهه ۾ جپان اڳيان آهي. بهترين سستي، سهڻي ۽ يقين ــ جوڳي شيءِ لاءِ جپان جو نالو کنيو وڃي ٿو. ٽويوٽا، متسوبشي، ياشيڪا، نئشنل، هونڊا، سوزوڪي، اسوزو، مزدا، آئيوا، پائونير، فيوجي ــ اهي جپاني ڪمپنين جا، انهن سون نالن مان چند آهن جيڪي ايشيا کان آفريڪا تائين، الاسڪا ۽ گرين لئنڊ جي برفيلي قطبي گهٽين کان سوڊان ۽ سعوديا جي تتل وارياسن علائقن تائين، ملايا، نيوگني جي ٻيلن ۾ رهندڙن کان هماليا ۽ ڪليمن جارو جبلن جي وادين ۾ رهندڙن جي زبان تي آهن. ڇا ٻي جنگ عظيم کٽڻ وقت آمريڪا ۽ انگلينڊ وغيره اهو سوچيو هو ته جپان جنگ جي ميدان ۾ کانئن بازي هارائي به معاشيات جي کيتر ۾ مٿن سوڀ حاصل ڪري وٺندو؟ اهو جپان، جيڪو جنگ کان اڳ پنهنجي جنگي هنر کان مغرور هو، سو اڄ اليڪٽرانڪ، مڪينڪ ۽ ٽيڪنالاجي هنر کان مغرور آهي! ان جو انت ڪٿي ٿيندو؟ ڇا ان جو انجام جنگي عروج کان وڌيڪ ڀيانڪ نڪرندو؟ ڇا جپان هڪ دفعو وري پنهنجي ئي Doomsday Pill کائي پنهنجو انت آڻيندو؟ ڪٿي ڪٿي، ڪو ڪو جپاني، پاڪ فيوجي جبل اڳيان، وهندڙ اشيڪاري يا ڪيتاڪامي نديءَ جي ڪپر تي يوڪوهاما جي خوبصورت ياماشيتا پارڪ ۾، صبح جي دستوري Mediation (غور ۽ فڪر) ۾ اها ڳالهه ضرور سوچيندو هوندو.
چين ۽ ڪوريا جي اوڀر ۾، روس جي ڏکڻ ۾، ٻيٽن جي شڪل ۾ جپان الڳ ٿلڳ ملڪ آهي. (چار وڏا مکيه ٻيٽ جي جپان ٺاهين ٿا: هڪيدو، هونشو، شڪاڪو ۽ ڪيوشو آهن. ان کان علاوه منهوڙي جيڏا ننڍا ننڍا ٻيٽ، اوڪيناوا نالي آهن.) اوڪيناوا جا ٻيٽ ڪافي ڏکڻ ۾ آهن ۽ ڪراچيءَ واري ويڪرائي ڦاڪ تي ٿا اچن. ان ڪري اتي جي ڪراچيءَ جهڙي ئي موسم سمجهڻ کپي پر هڪيدو ڪشمير کان به ڪافي مٿي چاليهه پنجيتاليهه ڊگرين تي آهي، جتي سياري ۾ ڪافي سردي ۽ برف باري ٿئي ٿي. جپان جي ڌرتي ايشيا جي ائگريڪلچرل ملڪن: پاڪستان، هندوستان، ٿائلنڊ، برما وغيره وانگر نه پوک فصل ۾ امير آهي ۽ نه معدنيات ۾. ڪجهه به نه هجڻ جي باوجود جپان سڀني ايشيائي ملڪن ۾ امير ۽ ترقي يافته ملڪ آهي، جنهن تي سڄي ايشيا کي فخر آهي.
ظاهري طرح قدرت طرفان جپان تي، ايشيا جي ڪنهن هڪ ملڪ جيتري به مهرباني نه آهي: جپان جي جبلن ۾ نه لوهه آهي نه ٽامو پتل يا ڪو ٻيو ڌاتو. نه پوک لاءِ ڀلي زمين آهي ۽ نه وري زمين هيٺ وهندڙ تيل جا وهڪرا آهن (هرشيءِ ٻاهرن ملڪن مان گهرائي وڃي ٿي.) ان جي مٿان مصيبتون اهي ته سڄو جپان زلزلن جي لوڏن ۽ ٻرندڙ جبلن جي لاوا جي خوف هيٺ آهي. (جپاني سيسموگراف جپان ۾ سال ۾ هزار کان به مٿي زلزلن جا لوڏا رڪارڊ ڪن ٿا ان کان علاوه خوفناڪ طوفانن، ٽائفون ۽ سائڪلون جا سيسراٽ هر وقت لڳا رهن ٿاـ جپان ۾ نه زمين تي سک نه سمنڊ تي پورهيو ڪندڙن لاءِ سڪون آهي، پر تنهن هوندي به ـــ يا شايد انهن سڀني مصيبتن ۽ خوفن جي ڪري هتي جو ماڻهو سخت محنتي ۽ صابرين آهي. ۽ انهن ڳالهين ۾ دنيا جي گولي تي جپان جو مقابلو ڪير به نٿو ڪري سگهي. آزاد ملڪ هجي يا غلام ملڪ! ڪئپيٽلسٽ ملڪ هجي يا ڪميونسٽ. سوشلسٽ حڪومت وارو هجي يا بادشاهي راڄ وارو.