ميان مِٺو! چُورِي کاءُ!
جهاز تي ڪم ڪندڙ خلاصين ۾ ڪيترن ئي قسمن جا ماڻهو ٿين، جهڙوڪ ڊيڪ جا خلاصي جيڪي جهاز کي صاف رکن ۽ رسا ڇڪين، انهن جو انچارج ڊيڪ سرنگ، انجن روم ۾ ڪم ڪندڙ تيل وارا ۽ آڳ وارا، انهن جو انچارج انجن سرنگ، واڍو جيڪو ”چِپي“ سڏجي، بورچي، ڀاڄي ڪٽڻ وارو جيڪو ”ڀنڊاري“ سڏجي، ماني کارائڻ وارا اسٽيورڊ ۽ انهن جو انچارج پئنٽري مئن، ٻه کن ڀنگي (جمعدار) جيڪي “Topas” سڏجن، اسٽور ڪيپر جيڪو ”بوسن مئن“ سڏجي، جهاز جي اسٽيئرنگ ويل کي جهلي بيهڻ وارا ٽي کن سکاني جيڪي ”ڪوارٽر ماسٽر“ سڏجن اهي سڀ خلاصي ڪئٽگري ۾ اچن ٿا.
بهرحال هن اسان واري 20 هزار کن ٽن وزني جهاز تي آفيسر ۽ خلاصي (Crew) ملائجن ته 65 کن ٿيندا ۽ انهن سڀني لاءِ جهاز تي رکيل ٻن لائيف بوٽس ۾ وهڻ ۽ راشن خوراڪ جو بندوبست آهي، جيئن جهاز کي باهه لڳي يا ٻڏڻ لڳي ته جهاز ۾ سوار سڀ انسان، انهن ٻيڙين (Life Boats) ذريعي جان بچائي سگهن.
جهاز جي رهائش ٽي چار ماڙ ٿئي. مٿين ٻن فلورن (ماڙين) تي آفيسر رهن ۽ باقي هيٺين تي خلاصين جو ڪئبنون (Cabins) ٿين. اهڙي طرح ڊرائنگ ۽ ڊائننگ روم به هرهڪ جا الڳ ٿين.
۽ پوءِ سمنڊ تي جهاز هوندو آهي ته ڊنر بعد وڏو مشغلو ۽ وندر پتي راند رهندي آهي. هڪ پارٽي باقر فورٿ انجنيئر جي ٿيندي آهي ته هڪ سلطان اليڪٽريڪل انجنيئر جي. باقي ٻيا انهن ۾ ورهائجي ويندا آهن، کيڏڻ وارا به ته ڏسڻ وارا به. اسلم زبيري ففٿ انجنيئر هميشه سلطان جي خلاف باقر کي صلاح مشورو ڏيندو آهي ۽ سلطان کي ان تي باهه هوندي آهي. جڏهن به باقر فورٿ انجنيئر هارائيندو آهي ته سلطان اليڪٽريڪل انجنيئر ٽوڪ طور چوندو اٿس: ”اڃان وٺ ان چرئي زبيريءَ جو مشورو ــ ڪمپنيءَ جي مشهوريءَ لاءِ مشورو مفت!“ ۽ ڪجهه ڏينهن بعد ماڳهين غريب زبيريءَ جو نالو ئي ”مشورو مفت“ پئجي ويو.
پتي راند کان وڌيڪ دلچسپ باقر ۽ سلطان جا رمارڪ هوندا آهن. مثال طور: باقر چوندو، ”پٽ ترس. هن دفعي پڪ کٽي ٿو ڏيکاريانءِ“ ته سلطان يڪدم ٽهڪ ڏئي پنهنجي منهن چوندو: ”بلڪل صحيح آهي جاني. هو به اهوئي چوندو رهندو هو ۽ پيهندو رهندو هو.“
يا تاش پيهڻ وقت چوندو اٿس: ”پيهي پيهي، ٻانهن جا ڏورا مضبوط ٿي ويا اٿئي، جاني.“
۽ پوءِ جيڪڏهن ڪا راند باقر کٽي ويندو ته سلطان چوندو: ”اڙي ڪهڙو تير هنئي! حڪم جا پتا رکي ته ٻار به کٽي سگهي ٿو!“
۽ کٽيل هٿ جڏهن ڇهه ٿي ويندا هئا ته ستون هٿ حاصل ڪرڻ کان اڳ سلطان کٽيل ڇهه هٿ هڪ ـــ هڪ، ٻه ــ ٽي دفعا اڳيان پويان ڪري ڳڻيندو ۽ تجسس پيدا ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو: ”هڪ، ٻه، ٽي، چار، پنج، ڇهه. ڇهه پنج چار ٽي ٻه هڪ. ڇُڪ ڇُڪ ڇُڪ ڇُڪ ڇُڪ...... اها هئي گاڏي ۽ هي اٿانوَ ستون هٿ انجڻ“ اهو چئي حڪم جو يَڪو وچ تي سٽيندو.
۽ پوءِ ڪڏهن ڪڏهن اهڙو اتفاق ايندو جو راڻيءَ مٿان سلطان کي بادشاهه جو پتو هڻڻو پوندو هو ته ان کان اڳ هو اعلان ڪندو هو ته ”اها هئي جنرل راڻي ۽ هي اٿانوَ يحيٰ خان.“ ۽ پوءِ ٽپ ڏئي ٽيبل تي اوڪڻون ٿي ويهي رهندو.
يا ڪڏهن اهڙو موقعو ايندو جو ڪنهن کي راڻي ڪڍندي خيال ٿيندو ته متان اڳلي وٽ بادشاه هجي ۽ ان سوچ ۾ جي دير ڪندو ته ٻيو دانهن ڪري چوندس: ”ڪڍ رنڊي کي ٻاهر ته ڪتن کان بڇ ڪرايانس.“
راند ۾ گِدي عام هلي ٿي، بلڪه راند کان وڌيڪ ٺڳيءَ جي آرٽ جو قدر ڪيو ويو ٿي. هڪ ٻئي کان اکين ذريعي ۽ ٽيبل هيٺان لتون هڻي صلاحون ۽ Instructions ڏنا ۽ ورتا ويا ٿي. مثال طور ساڄي اک ڀڃڻ معنيٰ مون وٽ پان جا هٿ گهڻا آيا آهن. کاٻي اک معنيٰ چونڪڙي (Diamonds)، ساڄو ڪن کنهڻ معنيٰ ”ڪارو“ ۽ کاٻو معنيٰ ”لال پان“. اهي سگنل ۽ سائيفر ڪوڊ روز بدلبا هئا ۽ ساڳي وقت مخالف ڌر وارا ڳولڻ ۽ ڪوڊ ڀڃڻ جي ڪوشش ڪندا هئا.
۽ ڪڏهن ته ڪم ايترو وڌي ويندو آهي جو وات کان به ڪم ورتو ويندو آهي. مثال طور: سلطان چاهي ٿو ته سندس ساٿي لال پان جي پتي جي لهپ ڪري ته هو هن کي سوال جي نموني ڳالهه ٻڌائيندو: ”ها منهنجا ڀاءُ! جهانسي جي راڻي ڇا کائيندي آهي؟“ معنيٰ هو سمجهي ويندو ته ”پان“ ڏي اشارو آهي، يا چوندس: ”ڊاڪٽر صاحب دشمنن جون پهرين ڏاٺون ڪڍ پوءِ ڏند“ معنيٰ پهرين حڪم جا پتا لهي دشمنن وٽ آيل چند حڪم جا پتا ضايع ڪر.
کٽيل هٿ ڳڻڻ جو هڪ اهو به طريقو هو ته هڪ ٻي ٽي ڪرڻ بدران: روهڙي ــ سکر ــ روهڙي سکر ۽ هي خيرپور ميرس ــ يعني ستون فيصله ڪن هٿ! يا ساهيوال ملتان جو دور هلندو آهي.
راند جو خاتمو پاڪستاني فلمن وانگر خوش اسلوبي ۽ خير خوبيءَ سان پورو نه ٿيندو آهي پر گارين جي دس، ڪراڪري ڀڄڻ ۽ ڪرسيون هڪ ٻئي کي اڇلي هڻڻ سان ٿيندو آهي. يا هڪ ٻئي کي ساڳيا Patent رمارڪ روز جا ڏنا ويندا آهن. جن ۾ اسان جا نمائندا: سلطان ۽ باقر حصو وٺندا آهن. ڪڏهن کُٽي کڻندي آهي محمود فرج انجنيئر جي، ته نه ڏني نه ورتي اهو به ان ويڙهه ۾ چپجي ويندو آهي. سندس بيڊروم جهاز جي ڊرائنگ روم ڀرسان آهي ۽ هو اڪثر راند جي خاتمي مهل گوڙ تي ننڊ ڦٽڻ جو بهانو ڪري اچي نڪرندو آهي کيس ته ڇوٽ ۾ چيو ويندو آهي: ”اڙي ڪارا بس ڪر. جهاز ايجاد نه ٿين ها ته پاڪستان چوڪ ۾ کير جي وڏي تئي رکي، ڊگهي چمچي جو پوڇڙ ڪلهي تي رکي کير به گرم ڪندو رهين ها ۽ ملائي ايجاد ڪرڻ لاءِ ان ۾ لڪائي اٽي جون ڳوڙهيون به وجهندو رهين ها.“
”ڪارو کير کي گهاٽو ڪرڻ لاءِ اٽو وجهي ها. ملائيءَ جو تهه ٿلهو ڪرڻ لاءِ ان ۾ مسچٽو وجهي ها.“ ٻيو ٽيڪو ڏيندو آهي.
سلطان تي اهو الزام آهي ته جهاز تي اچڻ کان اڳ هو ڊگهي بانس جي لڪڻ تي جوهر (Papermint) هڻي ٻارن جي اسڪول اڳيان: ”گهوڙو ٺاهيندس، حقو ٺاهيندس، بندر بڻائيندس، رڇ بڻائيندس“، جا هوڪا ڏيندو هو.
رهيو باقر تنهن کي سلطان چوندو آهي ته هي جهاز ايجاد نه ٿين ها ته فٽ پاٿ تي ٽي پڇ ڪتريل طوطا وهاري کانئن قسمت جا لفافا به کولرائين ها ته چُوري به کارائين ها: ”ميان مٺو چُوري کاءُ، چُوري کاءُ.“
پوءِ اتي اسلم زبيري باقر جو پاسو ظاهر ظهور کڻي ڪاوڙ مان ڪرسيءَ ۾ هٿ وجهندو آهي. پوءِ جڏهن رات جو هي هاٿي وڙهندا آهن ته صبح جو ٻُوڙا (سڀني جا Boys) لتاڙبا آهن. ۽ ڪئبنون صاف ڪرڻ کان پهرين کين ڪا دير ڊرائنگ روم جي صفائي ۽ فرنيچر کي ٺيڪ ڪرڻ ۾ لڳندو آهي.