(مهاڳ) : ڌرتيءَ جي عشق مان اُڀريل دراوڙ احساس
ٻي پاسي سنڌي ترقي پسند ليکارين ۽ شاعرن جو اهو منفردپڻو ۽ سگھاري روايت ساراهه لائق آهي. جو انهن پنهنجي هن عظيم دراوڙن جي حُسناڪين، انهن جي تهذيب، ثقافت ۽ زندگين تي پيار جي ورکا ڪئي آهي. ڪارڻ رڳو اهو آهي جو دراوڙ اڄ به موئن جي دڙي جي شاهڪار تهذيب جا رکوال آهن. هُنن جي مائرن ۽ ونين پنهنجي لوڪ گيتن، همرچن، ڪوڏاڻن، راسوڙن ۽ ورساڙن جو جنم جاڳيل رکيو آهي. هُنن ڌرتيءَ کي ماءُ ڄاتو آهي ۽ سنڌو درياهه کي پنهنجو پيءُ سمجھيو آهي.
مون مٿي جيڪو تجزيو ڪيو آهي ان تناظر ۾ مون کي اڳتي به ڪجھه لکڻو آهي، پر في الوقت اهو ٿو ٻڌائڻ چاهيان ته آئون جڏهن سينٽرل جيل حيدرآباد ۾ قيد هئس، انهن ڏينهن يعني سن 2000ع ڌاري جهڏو شهر مان هڪ ڪچي وهيءَ جو هاءِ اسڪول ۾ پڙهندڙ اٺين ڪلاس جو سانورو دراوڙ ڇوڪرو مون کي پيار ۽ ايڪتا جي اظهار طور ڏاڍا خوبصورت خط لکندو هو، نه رڳو پاڻ پر پنهنجي اسڪولي سنگت جي ڇوڪرن کي به اتساهيندو هو ته “ پنهنجي قوم جي شاعر کي جيل ۾ خط لکو، ته جيئن هو سمجھي ته اسين سڀ هُن سان گڏ آهيون” ڏسجي ته هڪ ڪچي وهيءَ جي ڇوڪري جي اها سوچ ڪيڏي نه وڏي ۽ مانائتي هئي! اهو دراوڙ نوجوان محب ڀيل هو. اڳتي هلي هي نوجوان صحافت ۾ گھڙيو ۽ اُتي قلم ذريعي سماج جي روين جي نشاندهي ڪندو رهيو. ان کانپوءِ عملي سياست لاءِ رسول بخش پليجي جي پارٽي جو حصو ٿيو، ۽ نهايت سنجيدگي سان پنهنجو ڪردار ادا ڪندو رهيو آهي. هي مارڪسي نوجوان پنهنجي وطن جي وارثي لاءِ هر ويل عملي جدوجھد جي ميدان تي بيشمار تڪليفن جي باوجود به ثابت قدم رهيو آهي. هن جي تحرير، تقرير ۽ جدوجھد جو محور پنهنجو محبوب وطن ۽ ڌرتيءَ جي مظلوم ماڻهن سميت سڄي دنيا جا هيڻا ۽ لٽيل انسان آهن. ذات پرستي کي زهر سمجھندڙ هُن قلم ڌڻي مطالعي کي پنهنجو رهنما بڻائڻ شروع ڪيو جنهن جي اتساهه هُن کي لکڻ جي واٽ ڏيکاري ڇڏي. هُن جو ذهني پورهيو سنڌ جي مشهور اخبارن ۾ شايع ٿيندو رهيو آهي. هن جي لکڻين ۾ سماجي شعور جي جھلڪ موجود رهي آهي، ان سان گڏ هن جي لکڻين ۾ تنقيدي چهنڊڙين جو نرالو روپ به شامل هوندو آهي. هن جا تمام سٺا، وقتائتا ۽ ڪارائتا ڪالم ۽ مضمون مختلف اخبارن، ميگزينن ۽ رسالن ۾ اوليت جي بنياد تي مسلسل ڇپبا رهيا آهن. جن کي سنڌ ۾ بيحد قدر جي نگاهه سان ڏٺو ۽ پڙهيو وڃي ٿو. اهو محب ڀيل جي قلمي ڪاوشن جو نئون جنم آهي. هُن جي دل سان لکيل ڇرڪائيندڙ، توجھ ڇڪائيندڙ بهترين لکڻين کي سهيڙي ڪتاب “تتل سج هيٺان ” جي عنوان سان نروار ڪيو آهي. جنهن تي مهاڳ طور پنهنجا ويچار پيش ڪندي دلي سرهائي ان ڪري به محسوس ڪريان پيو جو هي ڪتاب منهنجي ڌرتي جي اصل وارث هڪ نوجوان دراوڙ جي لاجواب ڪوشش ۽ ڪاوش آهي.
هي ننڍڙيون پر جامع لکڻيون، سائنسي، روشن خيال، ترقي پسند سوچن جون عڪاس آهن. اهي جديد دور جي المين، سانحن، غليظ روين، طبقاتي رهزنين کي تنقيدي نظر سان واضع ڪن ٿيون، ته عالمي مونجھارن جا عڪس به هنن لکڻين ۾ موجود ملن ٿا. محب ڀيل جو هڪڙو اهم سماجي ڪم اهو به آهي ته هُن پنهنجي سماج ۾ جاري رهندڙ ناسور جھڙي ڀوپا ڪلچر، رجعت پرستي ۽ تنگ نظر انتهاپسندن کي رڳو قلم ذريعي ننديو آهي، پر هُن ذاتي طور عملي طرح به ان وبا خلاف وڏي جاکوڙ ڪئي آهي، جنهن ڪري هُن جي بغاوت تي ذاتي طور ڪيترن ئي ڪند ذهنن جون آڱريون اُڀيون ٿينديون رهيون آهن، پر هُن فقير منش ماڻهو ان جي ڪڏهن به پرواهه ناهي ڪئي. “دنيا جو اصل مسئلو بک آهي” جھڙو لاجواب ۽ شاندار مضمون ثابت ڪري ٿو ته هُن جو شعور ڪيترو جاڳيل آهي. بک سچ ته دنيا جو وڏو الميو آهي. بک دنيا جو توازن وڃائي ڇڏيو آهي. سنڌ جي ماڻهن ۾ پنڻ جي عادت تي لکيل ليک بنا شڪ جي سماجي ڪوڙهه جي نشاندهي آهي. هن لعنت سنڌ جھڙي زرخيز ڌرتيءَ جي حُسن کي ڄڻ گار ڏني آهي. محب ڀيل اُن اهم موضوع تي ڪمال جو لکيو آهي. هُن پورهيتن جي پگھر تي صرف ورق ڪارا ناهن ڪيا پر هُن پرزور نموني انهن جي آزارن ۽ عذابن تي دل جي روشني وڌي آهي. فطرت سان هٿ چراند هجي يا ڏڪارن جي ڏهڪاءُ جي ڳالهه هجي يا سنڌ جي پاڻي جو ڪيس هجي هُن انهن موضوعن سان زبردست نڀايو آهي. هارين جي جدوجھد هجي يا معاشيات جا ڳرا مونجھارا هجن، پکين جي عذابن جي ڳالهه هجي يا ماحوليات جا الميا هجن، مارئي جي ملڪ جا درد هجن، محب ڀيل هر موضوع تي جديد سوچ ۽ عقلي بنياد تي شاندار لکيو آهي. هُن جي لکڻين جي خاص خوبي هي آهي ته هُن بظاهر ننڍڙا نظر ايندڙ موضوعن تي ڪافي ڪشادي نموني لکيو آهي، جنهن ذريعي هن ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي ته دنيا ۾ ڪابه حقيقت، ڪوبه سچ، ڪابه شئيءَ ننڍڙي ناهي. اهميت ملڻ کانپوءِ هر حقيقت وسيع ٿي ويندي آهي. محب ڀيل جي هنن لکڻين جي ٻولي ڏاڍي خوبصورت آهي. اسان جي هن نوجوان ليکڪ سچ ته نظرياتي وابستگي ۽ اُجري عشق سان هي قلمي پورهيو ڪيو آهي. هن جي لکڻين جي اهميت کان ذرو به انڪار نٿو ڪري سگھجي. هي لکڻيون پنهنجي وجود ۾ بارشون به رکن ٿيون، ته ڪاڙهن کي به نروار ڪن ٿيون. هنن تحريرن ۽ مضمونن مان گلابن جي مهڪ به اچي ٿي ته اوڇنگارن جا آلاپ به پاڻ کي لڪائين نٿا. هنن مضمونن ۾ روشن خياليءَ جي ڇانءَ به آهي ته ظلم خلاف آواز اٿارڻ جو عزم به موجود آهي، هن جون لکڻيون مدي خارج سماج سان بغاوت جو سڏ به آهن ۽ انهي ڄار مان آجپي جو گس به آهن. محب ڀيل جون لکڻيون قومي عشق مان اُڀري عالمي انساني عشق سان سلهاڙجڻ جو خواب بڻجڻ ۽ انسانيت جو نظريو اڀارڻ جي تمنا به رکن ٿيون. محب ڀيل انهن موضوعن کي به آندو آهي جن موضوعن تي سوين سالن کان انسانن سوچيو ۽ ان تي پنهنجو اظهار ظاهر ڪيو آهي. ڪي اهڙا موضوع به آهن جيڪي محب ڀيل نواڻ ۾ رڱي سهڻائي سان پيش ڪيا آهن. مجموعي طور تي هي ڪتاب “تتل سج هيٺان” هڪ بهترين علمي ادبي ڪاوش ۽ ڪوشش آهي. جنهن جي ضرور آجيان ٿيڻ گھرجي.
ايوب کوسو