مزدور : آڻين ۽ چاڙهين ڏٿ ڏهاڙي سومرا
طاقتور سرمائدار قوتن جي خطرناڪ مزدور دشمن سوچ ۽ پاليسين جي جوڙيل عالمي ڪاروباري ۽ معاشياتي فارمولن تحت پورهيتن کي اڻ ڄاتل مدي تائين استحصال جو شڪار بڻائي ڪنگال رکڻ جو ڪامياب تجربا ٿي چڪا آهن. دنيا جي سرمائدارن هن پورهيت طبقي جي پگھر جي ڪمائي چڪتو ڦٻائڻ ۽ انهن کي فقط پنهنجي ڪارخانن، ملن، فيڪٽرين، روڊن، محلاتن، کيتن، ڪوئلي جي کاڻين ۾ نسلي طور ڪم ڪار ڪرڻ لاءِ زنده رکيو پيو وڃي. سرمائدارن جي انهن چالبازين کي ڪارل مارڪس چڱي ريت پرکي ويو هو، جنهن سرمائداري سان پنهنجي پورهيت دوست عظيم نظريي تحت مقابلي جو گس ڏنو. پر دنيا جي سمورن مزدور دوست مارڪسي سرخن کي سمجھڻ گھرجي ته جديد دور جي سرمائيدارن “داس ڪيپيٽل” جو کاٻن کان به گھرو مطالعو ڪري ان تي غور ۽ ويچار ڪري سائنس ۽ ٽيڪنالوجي مان ڀرپور فائدو وٺندي مزدورن کان وڌ مشينري مان ڪم وٺي مستقبل ۾ مزدور کي هن ڪائنات جو فضول ۽ غيرضروري ساهه وارو بڻائڻ جي تياريون ۽ ڪوششون عروج تي آهن.
پنهنجي پگھر جو پورهيو وڪڻڻ جي باوجود پورهيت طبقو محنت جي خريدارن جو محتاج بڻيل هوندو آهي. ائين ڇو آهي؟ روزگار جي انتظاري انهن جي ذهنن ۾ بي قراري جو سبب بڻجي ويندي آهي. روزگار نه ملڻ جي مايوسي ۽ خالي هٿين ڳرن قدمن سان گھر واپسي جو سفر پورهيت لاءِ ڪڏهن ڪڏهن دل شڪسته ٿي خودڪشين جو سبب پڻ بڻجي ٿو، ۽ پويان رهجي ويندا آهن مزدور جا يتيم ٻار جيڪي زماني جي اڻکٽ ستمن، ڌڪن، ٿاٻن واري سورن جي حياتي گھاري نيٺ وڏا ٿي ويندا آهن. ڪي بک ۽ بيمارين ۾ چُڙي چُڙي مري ويندا آهن. بک، بدحالي ۽ بيروزگاري سبب اهڙا حالات پيدا ٿي چڪا آهن جو هن وقت مزدور ڏينهن رات پورهيو ڪرڻ جي باوجود پنهنجن بکين ٻچڙن لاءِ اٽي جو سير وٺڻ جي سگهه به نٿو رکي. ڪڏهن ڪڏهن ته مزدوري لاءِ انتظار ڪندڙ پورهيتن جون اميدون نراس به بڻجي وينديون آهن جڏهن سندن اکين کي سڄو ڏينهن روزگار جي راهه تڪڻ جي باوجود به مزدوري جو ڪو ذريعو نٿو ملي. مايوسين جي ان درد جي ماپ ڪهڙي آلات سان ڪري سگهبي؟ مزدور جي ان درد کي ڪهڙي دل سان محسوس ڪري سگھبو؟ مزدور جي جهوپڙي ۾ ماني لاءِ ٻاڪاريندڙ ٻارڙن جون ڪيهون، پيرسن بيمار امڙ جي آخري هڏڪي ۽ پوءِ ان عظيم رشتي جي ڪفن دفن لاءِ مزدور جي دل جو بي وسي مان ٻرڻ، سڙڻ، پڄرڻ ۽ التجائي اکين سان نهارڻ جو تاب ڪو اهل دل ماڻهو جھلي سگھندو؟ سموري ڪائنات جي مزدورن جون ڳالهايون ويندڙ ٻوليون چاهي ڪهڙيون به هجن پر آفريڪا کان سعودي عرب، آمريڪا کان پاڪستان، ۽ ايران کان اٽلي تائين سموري ڌرتي تي محنت ڪش پورهيت مزدورن جا درد، تڪليفون ۽ سور به ساڳيا آهن. انهن جي هٿن ۾ پيل لڦن جي آڪيڙ ساڳي آهي. انهن سان ستم به ساڳيا آهن ته ستم ڪندڙ قوتون به ساڳيون آهن.
دنيا جا ڪيترائي منجھيل سوال جوابن جا منتظر آهن. هن دنيا ۾ پگھر جو پورهيو ڪندڙ محنت ڪش پورهيت طبقا پنهنجي پيٽ گذر خاطر سخت جسماني پورهيو ڪري هن ڪائنات جي تعمير ۽ ترقي لاءِ لکين سالن کان نسل درد نسل پتوڙڻ جي باوجود اڄ به بک ۽ بدحالي جو شڪار ڇو آهي.؟ جيڪي پورهيت پنهنجي زندگين جا خوبصورت لمحا هن ڪائنات لاءِ گرمين توڙي سردين ۾ اناج پيدا ڪرڻ خاطر ڪارين راتين ۾ لنڊيون لتاڙيندي کيتن ۾ گذارين ٿا، ڇا انهن جي ڪکائن جھوپڙين ۾ داڻن جي ڪا گُندي پيل آهي؟ پورهيت ته ڪائنات لاءِ اناج جا انبار اُپائي به پاڻ سرمائدار اڳيان پنهنجي پگھر جي ڪمائي به جھولي جھليو وٺن ٿا. “منهنجي ڪڻڪ کڻڻ وارا سرمائدارو! مون کي ٿورو اٽو ته ڏجو” اربين ٽن اناج پيدا ڪندڙ پورهيتن جي گھر ٿيلهي ۾ سير اٽو به روز اچي ٿو يا کين ڪڏهن ڪڏهن بکئي پيٽ سمهڻو پوي ٿو؟ لکين ٽن ڦٽي جو فصل پيدا ڪندڙ پورهيتن جي معصوم ٻارن جي انگ تي ڪڏهن ڦاٽل شلوار يا قمص آهي ته ڪڏهن ناهي ۽ اڪثر مزدورن کي پاتل نيلامي ڪپڙن کي پٺن وٽان چتي ڇو لڳل هوندي آهي؟ ڪارخانن ۾ اُچيون ۽ مهانگيون جتيون ٺاهيندڙ پورهيتن جي پيرن ۾ سدائين اڳڙين سان ٻڌل ڇڳل ٺوڳر ڇو هوندا آهن؟ دنيا جون سموريون ماڙيون، محل، بنگلا ۽ پلازا ٺاهيندڙ پورهيتن جا گھر ڪکاوان ڇو آهن؟ آر سي سي ڇتون ٺاهيندڙن جا غريباڻا جھوپا طوفاني هوائن جي پهرين جھونڪي تي ئي پٽ ڇو پئجي ويندا آهن؟ ڪائنات ۾ گھر جوڙي ڏيندڙ ماڻهن جي اڪثريت بي گھر ڇو آهي؟ مزدورن جون جھوپڙيون ماڙين جي پاڇي ۾ الوپ ڇو ٿين ٿيون؟ بنگلا اجگر بلائون بڻجي ڪکن پنن جي انساني آکيرن کي ڇو کايو وڃن ٿا ؟ دنيا جا وڏا روڊ ۽ رستا ٺاهيندڙ مزدورن جون گاڏيون ڪڏهن انهن روڊن تي هليون آهن؟
پٿر ڍوئيندي ڪولهڻ سوچيو،
سارو جڳ تغاري آهي.
ملن، فيڪٽرين، ڪارخانن ۾ پنهنجن لڦن وارن پٿر جهڙن هٿن سان خوبصورت شيون ٺاهيندڙن مزدورن جي مسڪين پريوارن اهي رانديڪا، گل دستا، ڪيڪ پيسٽريون، بسڪيٽ، اُچا لٽا، گاڏيون، ڪتاب، مشروب، دوائون، آرام ده قالين وغيره جون نه پوريون ٿيندڙ خواهشون ڪڏهن اتفاق سان به پوريون ٿيون آهن؟ ڪڏهن اهڙو چمتڪار ٿيو آهي؟ پورهيتن جا هن دنياداري ۾ ناتا، رشتا، واسطا، ياريون ۽ دوستيون ڪونه آهن؟ انهن لاءِ ميلا، ملاکڙا، تهذيبي ڏڻ، ثقافتون، شاديون، غميون، راڄ نيتي، ريتون، رسمون، ڪُنيون، مانيون، وڌاڻا، ٻارسون، عيدون، باراتون ڪونه ٿين؟ هُنن جون خواهشون، خيال، تمنائون ۽ حسرتون ڪونه آهن؟ ڇا ڌرتي جي هنن عظيم محنت ڪش مزدورن کي فقط “انسان” سمجھڻ جي “نوازش” ڪئي وئي آهي؟ سرمائداراڻي اک ۾ پورهيت ڪا ٻي مخلوق آهن؟ جنهن وٽ دل، دماغ، پيٽ، جسم به آهي ۽ ان جسم ۾ ساهه به آهي. انهن کي به بک شدت سان لڳي ٿي. انهن جا به احساس آهن. هو به ڏک ۽ خوشي کي محسوس ڪن ٿا. هنن جا به لڙڪ آهن، پر ايترن سارن عذابن، عقوبتن، ڏکن، تڪليفن، مصيبتن جي باوجود هن ڪائنات جا پورهيت ڪڏهن به ننڊ جون گوريون کائي نٿا سمهن، چاهي سندن چلهه نه به ٻري هجي. پورهيتن جو ڪوليسٽرول نٿو وڌي، مزدور مٺن پيشابن جي بيماري گھٽ مبتلا هوندا آهن. پورهيتن جو بلڊپريشر اسٽاڪ ايڪسچينج جيئن هيٺ مٿي نٿو ٿئي. چاهي دنيا جي ڪهڙي به ليبارٽري مان ايڇ پائلري ٽيسٽ ڪرايو پر پورهيتن کي معدي ۾ رڳو بک جي بيماري کان سواءِ ٻي ڪابه بيماري نه هوندي. هو گجر، بصر هضم ڪريو وڃن، هو ساوا مرچ ته اڻڀي ماني جي گرهه ۾ ويڙهي ڪچا ئي کايو وڃن، پر اُکري ۾ اڌ ڏڏريل زهر جهڙن ڳاڙهن مرچن ۽ مُڪ سان ٽوڙيل بصر سان به رکا ٽڪر شوق سان کائن ٿا. انهن کي گيس ۽ بد هضمي واري تڪليف جي شڪايت نٿي ٿئي. هو برف ڄمائيندڙ سيارن ۽ لڱ ساڙيندڙ گرمين ۾ اگھاڙين پيرين، اوجاڳيل اکين ۽ پٺي لڳل پيٽ سان مشڪل ڪم ڪري پيٽ جي دوزخي آگ کي اُجھائڻ جي ڪوشش ڪن ٿا. اها ڪوشش ڪائنات جي وجود ۾ اچڻ کان ويندي اڄ ڏينهن تائين بنا وقفي جي جاري آهي.
انساني حقن جي تحفظ لاءِ ڪم ڪندڙ عالمي ادارا ۽ خاص طور مزدورن جي حقن لاءِ پتوڙيندڙ عالمي سطح جون يونين ۽ ادارا مزدورن جي مسئلن ۽ مستقبل لاءِ ڪهڙو سنجيده پروگرام رکن ٿا؟ ۽ هيستائين انهن ڇا ڪيو آهي؟ انهن جي ڪوشش سان پورهيتن جي زندگي ۾ ڪا بهتري واري تبديلي آئي آهي؟ سرمائدار جي اها سوچ هئي ته مزدور مشينن جيئن ڪم ڪن وٽائن ڪجھه گھرن نه سندن اهڙي خواهش اجگر مشينن ذري گھٽ پوري ڪري ڇڏي آهي. غريب پورهيتن جي پيٽ تي لت هڻندڙ ظالم عالمي سامراج جي سرمائدارانا نظام پاران هر وقت پورهيتن جي حق تلفي جون پاليسيون جوڙڻ، انهن جي عالمي اتحاد ۽ يونين ۾ ٽوڙ ڦوڙ جون سازشون ڪرڻ، پورهيتن جي مزدوري جا من پسند اگھه مقرر ڪرڻ، کين پيڙهين تائين هڏ خريد غلام رکڻ خاطر ڪوڙن قرضن جي ڄار ۾ چوکُنڀو ڦاسائي رکڻ، سندن غربت، هيڻائي، مجبوري، بيوسي ۽ لاچاري مان ناجائز فائدو حاصل ڪري پنهنجا واپاري، مالي ۽ ڪاروباري مفاد ماڻيا وڃن ٿا. انهن سبب ڪري پورهيت طبقو هزارين سالن جا عذاب ڀوڳي رهيو آهي. ڇا پورهيتن جا مسئلا حل طلب ناهن؟ دنيا جي انساني حقن جا عالمي ادارا، پورهيتن جون عالمي تنظيمون، اعلى عدليه قانون ۽ انصاف جا بين القوامي ادارا، سول سوسائٽي، صحافتي ادارا ۽ جمهوريت پسند سياسي ڌريون پورهيتن جي بنيادي انساني حقن جو تحفظ، زندگي جي سمورن مسئلن جي حل، صحت سميت روزگار جهڙن اهم مسئلن تي سنجيدگي اختيار ڪري پورهيتن کي مڪمل حق، انصاف ۽ تحفظ ڏنو وڃي.