ٿر جا مسئلا، ڪارو ڏڪار ۽ لابارو ڪندڙ ٿري لاهيارن جا درد
مارئي جي ملڪ ملير تي گذريل وڏي عرصي کان بادل هر ٽي کان چار سال جي رُسامي کانپوءِ برسڻ ڪري هتي گھڻو تڻو ڏڪار جي صورتحال برقرار رهي ٿي. ڊگھن ڏڪارن هن ديس کي ڀڙڀانگ بڻائي ڇڏيو آهي. جنهنڪري ٿر ۾ ڪارو ڏڪار هڪ اڌ وسڪاري کانپوءِ ڪر کنيو بيٺو آهي. هيستائين سوين معصوم ٻار غذائي کوٽ ۽ بيمارين جو وقت سر سهي علاج نه ٿيڻ سبب موت جو شڪار ٿي چُڪا آهن. وسڪاري ۾ جنت الفردوس جو ڏيک ڏيندڙ ٿر ڏڪار وقت ويراني جا منظر پيش ڪري ٿو. ٿر جا ڪجهه مکيه مسئلا آهن جن تي اعلى اختيار وس وارا سنجيدگي سان سوچي غور ۽ ويچار ڪن ته ڪجھه قدر ٿرواسين جي دردن جو درمان ٿي سگھي ٿو.
.(1) پاڻي جو مسئلو
گھڻي عرصي کان مُندائتا مينهن نه وسڻ ڪري ٿر ۾ جر جو پاڻي ڪيترن ئي علائقن ۾ تمام گھري سطح تائين هيٺ هليو ويو آهي جتي هاڻ جان جوکي ۾ وجھي کوهن جي کوٽائي ڪرڻ ٿرواسين جي وس جي ڳالهه نه آهي ۽ جڏهن ته ڪيترن ئي ڳوٺن جا کوهه يا ته کارا ٿي وڃڻ ڪري هاڻ پيئڻ جي لائق ئي نه رهيا آهن يا ته سُڪي ويا آهن. وڏن ڪشالن سان ٿرواسي جيڪو پاڻي پيئڻ لاءِ حاصل ڪري استعمال ڪن ٿا سو ڪنهن به صورت ۾ پيئڻ جي قابل نه آهي. کوهن جي پاڻي ۾ سنکيو، گندرف ۽ نمڪيات جو مقدار وڌڻ ڪري ٿر جي اڪثر عوام هيپاٽائٽس بي ۽ سي، پيٽ، چمڙي، گڙدن سميت ٻين ڪيترين ئي موذي مرضن ۾ مبتلا آهي. تنهڪري ٿر ۾ وسڪاري جي ٻه يا ٽي مهينن کانسواءِ هر وقت پيئڻ جي پاڻي جو وڏو مسئلو هوندو آهي.
(2)خوراڪ جي کوٽ جو مسئلو
ٿرواسين جي پيٽ گذر جو اهم ذريعو برساتي فصل ٻاجھر، جوئر، مورٺ، گوار، تر ۽ مڱ سميت چوپائي جو چارو پڻ هيل اڳ جي ڀيٽ ۾ تمام گھٽ ٿي سگھيو آهي. جنهنڪري لکين ٿرواسي اناج جي سخت اڻاٺ جو شڪار هئڻ سان گڏ جانور ۽ پکي پڻ وڏي عذاب جي ور چڙهيل هوندا آهن. جنهن سبب ٿر جا هزارين خاندان پيٽ گذر خاطر سنڌ جي بئراجي ضلعن بدين، حيدرآباد، نواب شاهه، ٺٺو، ميرپورخاص سميت سڄي سنڌ جي مختلف علائقن ڏانهن مزدوري تي وڃڻ ڪري سندن گھرن کي ڍينگھر آيل هوندا آهن. لڏپلاڻ سبب انهن جي معصوم ٻارن جي تعليم داءَ تي لڳل آهي.
(3) صحت جي سهولتن جو ناڪاره نظام
اهيو الڳ ڳالهه آهي ته ملڪ جا ڪيترائي نالي وارا ڊاڪٽر ٿر سان تعلق رکن ٿا پر سندن صلاحيتون ۽ خدمتون ٿر جي مسڪين ماروئڙن جي نصيب ۾ نه آهن. ٿر جون سرڪاري اسپتالون پڻ عوام لاءِ شفاگهرن بجاءِ عذاب گاه بڻيل آهن. ميڊيا جي رپورٽن موجب ٿر جا سوين ٻار گھربل علاج نه ٿيڻ ڪري فوت ٿي چڪا آهن ۽ جڏهن ته ڪيترائي ٻار مسيحاهن جا مُنتظر ٿي آخري پساه کڻي رهيا آهن. جنهنڪري ٿر ۾ ٻارن جي موت جي شرح ڏينهون ڏينهن وڌي پئي. ٻهراڙي جي ڳوٺن ۾ ته سواري ۽ علاج جو بندوبست نه هئڻ ڪري حمل واريون عورتون، نانگ بلائن جا ڪکيل مريض ۽ معصوم ٻار اسپتالن تي پهچڻ کان اڳ موت جو شڪار ٿيو وڃن. وچٿري موسم ۾ ٿر جي صورتحال ڪنهن حد تائين ڪنٽرول ۾ هوندي آهي، پر جڏهن شديد گرميون ٿين ٿيون، لڪون ۽ جھولا لڳن ٿا ته مسلسل ڪيترن ئي سالن کان گھربل بارش نه وسڻ جا فطري شديد ناڪاري اثر بيمارين جي صورت ۾ ظاهر ٿيندا آهن. جنهن سبب وڌيڪ خطرناڪ ۽ پيچيده بيمارين جي پيدا ٿيڻ جو انديشو هوندوآهي. خاص طور معصوم ٻارن ۾ الٽي، جلاب، بخار، رت جي کوٽ ۽ جسم ۾ گهربل نمڪيات جي کوٽ جي ڪري ٻارڙا موسم جي ناڪاري اثرن جو نشانو بڻجي سگھڻ جو خدشو آهي. ڪارو سون (ڪوئلو) لوڻ، چائنا ڪلي، گرينائٽ ۽ شاندار فطري حسن رکندڙ ڌرتي جا ڌڻيءَ بُک، بدحالي، بيروزگاري سبب دربدري جا درد ڀوڳي رهيا آهن. ذميوار اعلى اختياريون ٿر ۾ آيل ڪاري ڏڪار بابت پنهنجي ذميواري محسوس ڪرڻ بجاءِ گوٿناٿ ڪنديون رهيون آهن. ٿر جي ڪاري ڏڪار ۾ ايمرجنسي بنيادن تي ميڊيڪل جون سهولتون ڏنيون وڃن ۽ خوراڪ جي قلت کي ختم ڪري مفت ۾ ڪڻڪ جي فراهمي کي شفاف ۽ يقيني بڻايو وڃي. معصوم ٻارن لاءِ اسپيشلٽ ماهر ڊاڪٽر، خشڪ کير، ڏارو، بسڪيٽن سميت خوراڪ جون ٻيون شيون ڏنيون وڃن. زندگي بچائڻ واريون سموريون دوائون ۽ ٻارن توڙي عورتن جي ماهر ڊاڪٽرن کي مقرر ڪري کين ڊيوٽي جو پابند بڻائڻ گھرجي. صاف پاڻي لاءِ هر ڳوٺ ۾ آر او پلانٽ لڳايا وڃن، جتي ممڪن ٿي سگھي ته درياهه جو مٺو پاڻي پهچائڻ لاءِ پائپ لائين لڳائي وڃي. ٿر ۾ آيل ڪاري ڏڪار واري خطرناڪ صورتحال تي سنجيدگي سان سوچڻ جي ضرورت آهي. جيڪڏهن ٿر جي مسئلن کي حل ڪرڻ لاء اڳواٽ رٿابندي نه ڪئي وئي ته ڪجهه عرصي کانپوءِ ٿر جي صورتحال اڃان به وڌيڪ خراب ٿيڻ جو امڪان آهي.
ٻي طرف ۾ ڪاري ڏڪار سبب ٿر جون حالتون سازگار نه هئڻ ڪري ٿرواسي جي زندگي عذاب ۽ پيڙاهن ۾ گذري رهي آهي. ٿر ۾ بيماريون، بک، بيروزگاري ۽ بدحالي ماروئڙن جي منهن تان مرڪون کسي ورتيون آهن. هڪ طرف هو پنهنجي گذر جو ذريعو چوپايي مال کي بچائڻ لاءِ پريشان آهن. ٿر ۾ ڏڪار ڪارڻ چوپائي جي چاري جي سخت کوٽ ۽ چوپائي مال ۾ بيمارين سبب ٿري ڀاڳين کي ڳڻتيون ڳارينديون رهن ٿيون. ڏڪاريل ڏيهه جا متاثرين ماروئڙا دنيا جي ترقي جي ڊوڙ ۾ شامل ٿيڻ بجاءِ فقط پنهنجي ۽ پنهنجي معصوم ٻچڙن جي پيٽ جي باهه اُجھائڻ خاطر سنڌ جي بئراجي پٽن تي ڪڻڪ جي لاباري تي لاهيارا بڻجي کُلي آسمان هيٺ دربدري جا عذاب ڀوڳيندا رهيا آهن. اهو الڳ ڳالهه آهي ته ڏڪار سبب بيگانه بڻيل مارو ماڻهو پنهنجي سيم جا زميندار به آهن.
پر برابر “وسي ته ٿر، نه ته بر” عارضي طور ئي سهي پر پنهنجا ويڙها ڇڏڻ جو درد جيءَ کي جھوري وجھندو آهي. بک ته واقعي بُڇڙو ٽول آهي. جنهنڪري ٿر جي ڏڪار متاثر ماروئڙن کي پنهنجا معصوم ٻچڙا اڻڄاتل منزل تي وٺي مزدوري لاءِ رولاڪين، دربدرين، مصيبتن ۽ سورن جا سفر طئي ڪرڻا پون ٿا. سماجي اڻبرابري ۽ هٿ ٺوڪي معاشرتي وڏائپ جا تلخُ رويا وک وک تي کين سوين صعوبتون آڇين ٿا .ڇوته لاڙ لاباري تي آيلن ۾ اڪثريت سنڌ جي اصلوڪن دراوڙن جي آهي. جن ڌرتيءَ ڌڻين کي آرين جي آمد کان ئي خانه بدوش ۽ ڀٽڪندڙ نسل جي جبري شناخت ڏني وئي آهي. جيڪا شناخت پنج سئو صديون مڪمل ٿيڻ تي به ختم نه ٿي سگھي آهي. هُنن جي فيس بڪ تي هلندڙ ان بحث سان ڪا دلچسپي ڪونهي ته “آدمشاري جي خاني ۾ شيڊول ڪاسٽ لکائجي يا هنڌو؟” ٻڌڻ ۾ اچي پيو ته دنيا ڏيپلي ۽ ڇاڇري جيڏو گلوبل ڳوٺ بڻجي وئي آهي، ماڻهو مريخ تي اڳواٽ پلاٽن جي بڪنگ پيا ڪرائن. “پر هو چون ٿا ته سائنسي ترقي مان اسان کي ٻيو ڪجھه به نٿو گھرجي فقط جي ٿي سگھي ته “بک” جو بندوبست ڪيو وڃي! هو ته فقط اٽي لاءِ سوچين ٿا. هر وقت “ماني” سندن وڏو مسئلو بڻيل آهي. اهو جائز مسئلو اڄ ڏينهن تائين حل نه ٿي سگھيو آهي. انهن ڌرتيءَ ڌڻين کي ٿر ۾ نالي ماتر هلندڙ امدادي ڪارواين مان به فقط “غريب” هجڻ جي اتفاقي ۽ ڪبيري گناهه ڪارڻ نظرانداز ڪيو وڃي ٿو. ٿرپارڪر ۾ معصوم ٻارن ۽ مورن تي موت جي موسم سماپت ئي نٿي ٿئي. ڪڻڪ جي سيزن ۾ ڏڪاريل ڏيهه جا هزارين ٿري خاندان لاباري خاطر سنڌ جي بئراجي علائقن جي ڳوٺن ۾ پوٺن تي کُلي آسمان هيٺ ديوين جي ڍينگھرن جا عارضي اجھا ٺاهي بي يارو مددگار بڻيل هوندا آهن. پنهنجي ککن کان ڏور هجڻ ڪري ڪڻڪ جي وڍائي تي آيل لکين ٿرواسي لاهيارا پيٽ جي پاپرن سبب پنهنجي مستقبل جي معمارن کي تعليم به نٿا ڏيئي سگھن. اٽي، لٽي ۽ اجھي کانسواءِ فقط نيري آسمان جي ڇپر ۽ ڇانءَ هيٺ گرم هوائن ۾ سڙندڙ ٿر جي معصوم وجودن کي خبر نه آهي ته کيس ڪهڙي نمبر جو شهري تسليم ڪيو وڃي ٿو؟ بک ۽ بيمارين سبب ٿر ۾ ٻارن تي موت جو راڪاس روز رقص ڪري ٿو. ٿر جي ڀٽن تي سوڳواري وار کولي ويٺل هوندي آهي. قبرستانن ۾ مسلسل پتڪڙين قبرن جو انگ وڌندو وڃي. پنهنجي ئي ملڪ جي ڏڪاريل خطي جا مسڪين ماروئڙا پنهنجن ٻچڙن کي بک ۽ بيماري کان بچائڻ لاءِ رات ڏينهن اڙانگن پندن جون سفري صعوبتون برداش ڪري بئراجي علائقن ۾ لاباري جي مند ۾ لڏا لاهن ٿا. هڪ طرف سرڪار جو به فرض ٿئي ٿو ته پنهنجي ديس جي ڏڪار متاثر ماروئڙن جي دردن جو درمان ڪري جيڪو سرڪار جي ذميواري سان گڏ فرض به آهي. ۽ ٻي طرف بئراجي علائقن جي سکين ستابن ماڻهن کي به پنهنجي صديون پراڻي مهمان نوازي واري عظيم ثقافت، تهذيب ۽ روايت کي برقرار رکندي ٿري لاهيارن جو خاص خيال رکڻ گھرجي.