تون هونئن به مرندين .....!؟ (شهيد سرائي قربان ۽ سندس ساٿي)
تون هونئن به مرندين ڪاڇي ۾،
اڄ ناهَر وانگر ڇال ڏئي،
تون آءُ پھاڙيءَ پاڇي ۾.
تون گوليون هيٺ هلائي ته ڏس،
۽ ڪنھن پٿر جي اوٽ ڏئي،
هن ڌرتيءَ کي ڌڌڪائي ڏس!
جي تنھنجو ڦرندو لاش ڪري،
نئن گاج مٿان، پرواه ناهي،
جي ڌرتيءَ تي آڪاش ڪِري.
هيءَ ڌرتي اُن کان هيڻي آ،
تون ڏاڍي جو ڏهڪاءُ نه ڏس،
هر دل بندوق وهيڻي آ،
هر گوليءَ کي ڪا ٻولي آ،
جا هرڪو ڄاڻون ڄاڻي ٿو،
تون چوندين هيءَ پرولي آ....
پر هيءَ سولي پرولي آ.
تون ڪنھن جون ٻانهون ناهين ڙي،
جي گولي تنھنجي گولي آ.
اڄ ناهَر وانگر ڇال ڏئي،
تون آءُ پهاڙي پاڇي ۾،
۽ ڪنھن جي پر ڍال ڏئي،
تون گوليون هيٺ هلائي ڏس،
۽ ٺا ٺا ..... ٺا ٺا ..... جي سُرَ تي.
ڳڻ آزاديءَ جا ڳائي ڏس!
تڏهن به هن جي آواز ۾ عجيب لرزش هوندي هئي. اکين ۾ سنڌ جي آزاديءَ جا سَوَ سپنا جاڳي پوندا هئا. هو آزاديءَ جي نعري تي بندوق جي ٺاٺا کي مَڌُر گيت سمجهي جهومڻ لڳندو هو. بندوق جي ٺاٺا تي آزاديءَ جا گيت ڳائڻ ۽ انهن کي معنى ڏيڻ لاءِ جڏهن تڪليفن جي سفر کي به راحت سمجهندو هو. اسان جڏهن به هُن سان پارٽي اجلاسن توڙي ذاتي ڪچھرين ۾ ملندا هئاسين تڏهن سدائين مُک تي مرڪ هوندي هيس. ڪڏهن به بيزاري يا چِڙَ مان ڳالهائيندي اسان هِن کي نه ڏٺو. سڀني ساٿين جي مالڪي، وارثيءَ جو وٽس انتھا درجي جو ڏانءُ هو. يارن جو يار اهڙو جو يارن تان سِرُ به قربان ڪبو پر ياريءَ تي ڪا ميارَ اچڻ نه ڏبي. سندس بااعتماد دوستن جو سنڌ ۾ تمام وڏو حلقو هو. جيڪي هڪ ٻئي لاءِ هر قرباني ڏيڻ لاءِ مون آتا ڏٺا. جڏهن هِن جو وڇوڙو ٿيو تڏهن سندن يارن جا جيءَ جُهرندي ڏٺا. هو هڪ ٻئي کي ڀاڪرين پئجي آٿت ڏئي رهيا هئا. سندس تدفين جي وقت شھدادڪوٽ ۾ هر اک آلي، چھرا لٿل، هر ماڻهوءَ ايئن پئي محسوس ڪيو ڄڻ ڪه سندس جگر جو ٽڪر ڪٽجي ويو آهي.
هونئن به ابوالڪلام آزاد چواڻي ته ”غلامي اهو بدنما داغ آهي، جيڪو ڪنھن قوم جي عزت آبرو کي صدين تائين ڪوجهو بڻائي ڇڏيندو آهي ۽ پوءِ اهڙي داغ کي ڌوئڻ ۽ صاف ڪرڻ لاءِ قوم کي رت جي دريائن تي انساني جسمن جا فصل پوکڻا پوندا آهن.“ هن اهو بدنما داغ ڌوئڻ لاءِ رت جي دريائن تي انساني جسمن جي فصلن کي پوکڻ کي به عيب نه پئي سمجهيو ۽ اها ئي تمنا کڻي پنھنجي زندگيءَ جو دان ڏيڻ کي اوليت ۾ رکيو، هي به تاريخ جو عجيب حادثو آهي ته جڏهن حُرن جي رهبر بندوق کڻي ”وطن يا ڪفن“ جو نعرو هڻي گوري سرڪار جون متيون مُنجهائي ڇڏيون هيون ۽ هي اها ئي سانگهڙ سنڌ جي گوريلن جو آماجگاهه رهي هئي ۽ اڄ ساڳي سرزمين تي وطن لاءِ بندوق کڻي گهمندڙ سرائي قربان کھاوڙ جي شھادت جو واقعو درپيش اچي ٿو. سنڌي قوم کي تاريخ جا سمورا مزاحمتي باب ياد ڏيارڻ لاءِ هيءُ واقعو معنى رکي ٿو. هن سانگهڙ ۾ حرن جي رت جا نشان تازا ٿي ويا آهن. ياد تازي ته ڪارونجهر جي ڪُک ۾ گورن سان گوريلا جنگ ڪندڙ روپلي ڪولهي جي به ٿي آهي. جنھن جڏهن ويڙهه جا سندرا ٻڌي ڪارونجهر جي اوٽ ۾ ٺاٺا ڪئي هئي. تڏهن ڪنھن ٿي ڄاتو ته تاريخ وري ڪنهن نه ڪنهن روپ ۾ الڳ سڃاڻپ سان ئي سهي پاڻ کي ورجائيندي آهي. وَري صدين پڄاڻان وارهه جي سرزمين تي عبدالجبار مان روپلي جو روپ وٺي، تاريخ جي ڳوري ذميواري ڪلهن تي کڻندو. هن جڏهن 26-مارچ 2011ع تي لاڙڪاڻي ۾ انور پيرزادو ڪانفرنس ۾ ڪامريڊ سوڀي جي اڳيان اهو اعتراف ڪيو هو ته ”مان ڪو دانشور اديب ته نه آهيان پر سنڌ جي آزاديءَ جو سپاهي ضرور آهيان. توهان ڀلي تاريخ جي ورقن مان دليلن سان ڳالهايو، اها توهان جي ذميواري اهي. پر اسان سنڌ جا جانثار وڙهڻ کي تاريخ جي ذميواري سمجهون ٿا.“ تڏهن مون سميت ڪامريڊ سوڀي جي جهونين اکين ۾ اميد جا ڪرڻا پيدا ٿي پيا هئا. اڄ جڏهن هن جي ڪَئي ڳالهه کي گهڻو وقت نه گذريو آهي تڏهن يقيناً هن پنھنجي قول کي عمل جي شڪل ڏني آهي. ڪنھن شاعر چواڻي ته:
ڪليون ڪو مين سيني ڪا لهو دي ڪر چلا هون،
صديون مجهي گلشن ڪي فضا ياد ڪري گي.
يقيناً صدين تائين تاريخ کين وساري نه سگهندي. جڏهن سنڌ ۽ سَنَ جو ذڪر ٿيندو تڏهن هزارين مرجهايل مکڙين لاءِ اتساهه ۽ ويساهه جو ڪارڻ بڻجي سرائي قربان ۽ روپلي جو رت اڳيان اڀري ايندو. سندس ساٿين لاءِ هيءَ امتحان ۽ غور ويچار جي گهڙي به آهي ته جن دڳن تي سندن ساٿي شھادت جو جام پي اڳتي ويا آهن، انھن جي صفن کي ڪيئن ۽ ڪھڙيءَ طرح مضبوط ۽ مستحڪم رکجي. سنڌ ۾ هي بحث به نئين سري سان ڇڙي پيو آهي ته مزاحمت، عوام ۽ پارٽيءَ کان سواءِ ڪيئن ڪري سگهجي ٿي؟ اسان کي يا سنڌ جي ساڃاهه وند ڌرين کي ان ڳالهه تي ڪوبه اختلاف ڪونهي ته مزاحمت يا ويڙهه نه ٿيڻ کپي. پر سوال حڪمت عملين جو آهي. هن مزاحمت کي عوام سان ڳنڍڻ گهرجي، ڇاڪاڻ ته عوام کانسواءِ مزاحمت، يا جنھن مزاحمت کي عوام پنھنجو نٿو سمجهي اها مزاحمت گهڻو وقت جٽاءُ نه ٿي ڪري سگهي ۽ ان مزاحمت کي منظم ڪرڻ لاءِ تنظيم ۽ ان جي شعبابنديءَ جي به اشد ضرورت آهي، جيڪا اسان مزاحمت، تنظيم کانسواءِ ۽ عوام جي اعتمادي کانسواءِ وڙهنداسين ته يقيناً اها مزاحمت گهڻي عرصي تائين جاري رهي نه سگهندي. جنگي مهارت رکندڙ سن زو جو چوڻ آهي ته ”پھرين پنھنجي دشمن جي طاقت جو اندازو لڳايو، پوءِ پنھنجي طاقت کي ڏسو ۽ پوءِ دشمن تي وار ڪيو. ان طريقي سان توهان دشمن سان بھتر نموني وڙهي سگهندؤ.“ پوئتي هٽڻ به ڪا بزدلي ڪانهي. جڏهن سمجهو ته اسان کان وک تڪڙي يا غلطي ۾ کڄي ويئي آهي ته ان کي سنڀالڻ لاءِ يا بھتر ڪرڻ لاءِ ٻه وکون پوئتي ڪري، دشمن تي وار ڪجي. هن وقت قومي تحريڪ تي تاريخ جي اهم ذميواري عائد ٿي آهي ته هو فيصلا ڪن ويڙهه ڪري پر اهو ڪيئن وڙهجي ان تي غور ويچار ڪرڻ لاءِ اسان سڀني تي فرض بڻجي ٿو. هونئن سنڌين تي اهو الزام به آهي ته سنڌي قوم ڪڏهن منظم مزاحمتي جنگ نه ڪئي آهي ۽ صرف پنھنجي بچاءَ ۾ وڙهي آهي. جن ۾ دشمن قوتن اسان جو نقصان وڌيڪ ڪيو آهي. اڄ اسان کي ۽ شھيد جي ساٿين کي منظم ٿيڻ، تنظيم طرف ڌيان ڏيڻ ۽ عوام کي پنھنجي عملن ۾ شامل ڪرڻ لاءِ وسيع طرف ڌيان ڏيڻ ۽ عوام کي پنھنجن عملن ۾ شامل ڪرڻ لاءِ وسيع ترين ۽ گهڻ رخي جدوجھد جي ضرورت ۽ اهميت آهي.
هيءَ سڄي سنڌ شھيد سرائي قربان کھاوڙ ۽ روپلي چولياڻي توڙي سندس ساٿيءَ نور الله تونيو جي سوڳ ۾ ورتل آهي ۽ ان جون نظريون پراميد آهن ته سندن ساٿين جا ڇڏيل مورچا خالي نه ٿيندا ۽ ڪامريڊ مائوزيتنگ جي هن چوڻيءَ ۽ جنگي اصولن جي عملي تفسير پيش ڪندا ته:
”فوجين کي عوام ۾ ڦھلجي وڃڻ گهرجي ۽ انھن کي دشمن خلاف ڀڙڪائڻ گهرجي. جيڪڏهن دشمن اڳتي وڌي ته پوئتي هٽڻ گهرجي. جيڪڏهن دشمن رڪجي وڃي ته ان کي پريشان ڪرڻ گهرجي. جيڪڏهن دشمن ٿڪجي پئي ته ان تي حملو ڪرڻ گهرجي. جيڪڏهن دشمن واپس ٿئي ته ان جو پيڇو ڪرڻ گهرجي.“