سنڌ جو سک ديو : شهيد ذوالفقار ڪولاچي
”ماءُ
تو ڇو بغاوت ڪانه ڪئي!؟
چوندي آهيانس.
ان ڪري جو منھنجن پيرن هيٺان
منھنجي ماءُ شڪست جو ٻج پوکيو هو.
مان تنھنجي پيرن هيٺان بغاوت ٿي پوکيان.“
هن جي ماءُ جڏهن هن جي پيرن ۾ بغاوت پوکي هئي. تڏهن اها خبر شايد ڪنهن کي به نه هئي ته اها بغاوت کينس ساڙي وجهندي. جڏهن هن پنھنجي ڳوٺ کان شھر ڏي پنھنجا باغي پير کنيا هئا تڏهن ڪنهن ٿي ڄاتو ته هو تاريخ جي تمام وڏي سفر تي نڪتو آهي. جتي اروڙ جو ارڏو باغي راجا ڏاهر ۽ سن جو سيد سندس آجيان ڪندا ۽ کيس فخر مان نرڙ تي چمي ڏيندي چوندا ته، ”اي ذوالفقار! اسان کي توتي فخر آهي. تو اسان جي فڪر ۽ فلسفي جي لڄ رکي.“ اهو ذوالفقار ڪولاچي جنهن جيڪا ڳالهه چئي ان کي عملي جامو پھرائڻ لاءِ جڏهن بندوق ڪلهي تي رکي نئين صبح جي آجيان لاءِ رات جي رهزنن سان وڙهڻ کي تاريخ جو وڏو دليل سمجهيو هو تنھن کي سنڌ ڪڏهن به وساري نه سگهندي.
اهو به تاريخ جو اتفاق آهي ته هوانا جي هوائن ۾ دنيا جي مزاحمتي ڪردار ڊاڪٽر چي گويرا سان گڏ گوليون هلائيندڙ اليبرٽو گرنادو پنھنجي ڌرتيءَ کي آخري چمي ڏئي رهيو هو تڏهن ساڳئي مزاحمتي جنگ سان پنھنجو ناتو جوڙيندڙ ذوالفقار ڪولاچي موت کي ڌرتي خاطر لبيڪ چئي رهيو هو. اهو ڪو تاريخ جو معمولي حادثو به ڪونهي ته ساڳي تاريخ تي سفاڪ رياست جو کاڄ بڻجندڙ سنڌ جي منگل پانڊي سميع الله ڪلهوڙو جي شهادت ٿي هئي. شايد وقت جي سُڌ شهيد ذوالفقار ڪولاچي انڪاري ٿي نه سگهيو هو. هن هڪل ۾ هڪل ڏئي پنھنجي شهيد ساٿين کي اڪيلائيءَ جي احساس کان بچايو هو.
سڄي دنيا ۾ ٽي سؤ کان وڌيڪ قومي آزاديءَ جون جنگيون هلندڙ آهن، جيڪي ڪٿي مضبوط حالت ۾ آهن ته ڪٿي ڪمزور وجود رکن ٿيون پر مزاحمت موجود آهي، جيڪا سنڌ توڙي مظلوم قومن جي تحريڪ لاءِ اتساهيندڙ عمل آهي. انهن ۾ جيڪا سڀ کان وڌيڪ بغاوت جي باهه ڀڙڪي آهي اها وچ اوڀر ۽ اتر آفريڪا جي ملڪن تيونس، مصر ۽ لبيا ۾ جن رياستن جي بنياد کي لوڏي وڌو آهي. اهو ئي ڪارڻ آهي جوعرب ملڪن جون بادشاهتون پنھنجي زوال طرف تيزيءَ سان وڌيڪ رهيون آهن. جيتوڻيڪ تيونس ۽ مصر ۾ تبديليءَ جي لھر ڪا الڳ وطن جي گُهر ڪونه پيون ڪن پر اقتدار ۾ عوام جي حڪومت- عوام لاءِ ۽ عوام طرفان هجڻ جو نعرو کڻي نڪتل عوام سڄي دنيا ۾ سجاڳي ۽ تبديليءَ جو تاريخي سڏ ٿي اڀريو آهي. ان ڪري سنڌ جي قومي تحريڪ اهڙي عمل جي آجيان ڪري ٿي ۽ ان عوامي بغاوت جا سڌي يا اڻ سڌي طرح سان سنڌ جي قومي تحريڪ محسوس ڪري رهي آهي. جنهن کي مزاحمت سان دلچسپي رکندڙ سنڌ جا نوجوان وڏو اتساهه وٺي رهيا آهن ۽ شهيد ذوالفقار ڪولاچيءَ ان جدوجھد کي لبيڪ چوندي پنھنجي مزاحمت کي تيز ڪيو ۽ ان جا اثر ڪشمور کان ڪراچيءَ تائين سڄي سنڌ محسوس ڪيا آهن. بلوچستان جي باغين به جڏهن پنھنجي بندوق کي ٿڌو ٿيڻ نه ڏنو آهي ته ان صورتحال ۾ سنڌ جي قومي تحريڪ سان واڳيل ارڏا، جن جي اهليت ۽ حڪمت عمليءَ سان اختلافن باوجود به سنڌ لاءِ اتساهه جو ڪارڻ بڻجي اڀريا آهن.
سنڌ کي سدائين اهو طعنو ملندو رهيو آهي ته سنڌي بندوق هلائي نه سگهندا آهن. پر جڏهن به سنڌ جي نوجوانن بندوق ڪلهي تي کنئي آهي ته ان کي اڪيلو ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي آهي. جڏهن مُکي جي ٻيلي ۾ سنڌ جي سورهيه بادشاهه جي سُورمن بندوق کنئي هئي تڏهن به ان کي مختلف الزام هڻي ان ويڙهه کي محدود ڪيو ويو هو ۽ ان کي سنڌ ۾ اڪيلو ڪري ڪچليو ويو هو ۽ اڄ جڏهن سنڌ جي نوجوانن پنھنجي اڀري سڀري حال ۾ بندوق ڪلهي تي رکي آهي ته انهن کي اڪيلي ڪرڻ جي ڪوشش، سنڌ ۾ ڪنھن به طرح سٺو سنوڻ ثابت نه ٿيندي.
سنڌ ۾ هڪ طرف سنڌ جي سُورن تي ماتم جاري آهي ته سنڌ سان هي ظلم ٿي رهيو آهي، سنڌ سان هو ظلم ٿي رهيو آهي. تڏهن سنڌ سان ظلم جي حَلَ لاءِ روايتي ڪلچر اپنائي احتجاج، مظاهري ۽ بک هڙتال کان مٿي جدوجھد نه ڪرڻ جا درس ڏيندڙ سنڌ جي اڳواڻن کي پٺي ڏئي جڏهن ڪو نوجوان چي گويرا وارو دڳ وٺڻ گهري ٿو ته ان جي پُٺي ٺپڻ ۽ رهنمائي ڪرڻ بجاءِ ان کي اڪيلو ڪرڻ ڪھڙي سنڌ دوستي آهي!؟ جيڪا ڳالهه اڄ تائين مون کي گهٽ ۾ گهٽ سمجهه ۾ نه ٿي اچي. اهي ساڳيا ماڻهو بلوچن جي ويڙهه تي ڪلما ڀرڻ لاءِ تيار آهن پر سنڌ اندر اڀرندڙ اهڙن خيالن کي ڦٽڻ کان اڳ ۾ دليلن جا پھاڙ ڪيرائي چيڀاٽيو پيو وڃي.
هو جڏهن ڳالهائيندو هو ته محسوس ٿيندو هو ته سنڌ جي سينڌ سنوارڻ لاءِ هر قرباني ڏيڻ لاءِ تيار آهي ۽ هن جي روح ۾ عجيب قسم جي بيچيني هوندي هئي. جنھن ڪري پارٽي اندر ٿيندڙ سمورين ڏکين ڪمن کي پوري ڪرڻ جو ڪم هميشه اڳڀرو ٿي کڻندو هو ۽ هو جڏهن به ڪم هٿ ۾ کڻندو هو تڏهن پڪ ٿي ويندي هئي ته اهو ڪم ضرور ٿيندو. هو جڏهن به اسان کي نظر آيو تڏهن متحرڪ نظر آيو. سدائين اکين ۾ سنڌ جي آزاديءَ لاءِ اوجاڳا کڻي جڏهن هو سفر ڪندو هو تڏهن چپن تي سدائين انوکي باغي مرڪ ۽ صدين جو ويساهه کڻي نڪرندي هو. سچ پچ ته هو سنڌ جو ديو مالائي ڪردار هو. جيتوڻيڪ جنهن ساٿ ۾ هو هو هيو، ان ساٿ جون صفون ڪمزور هيون ۽ آهن پر سندس ساٿ جي نيتن تي شڪ نه هو ۽ نه آهي. اڄ تاريخ جي ضرورت آهي ته سنڌ جي سياست کي هن مورچي تي وڙهڻ جي ضرورت ۽ اهميت کي سمجهڻ گهرجي. ڪارل مارڪس چواڻي ته ”فلسفين هن وقت تائين صرف دنيا جي تشريح پئي ڪئي آهي پر بنيادي مسئلو ان کي تبديل ڪرڻ آهي.“ ان چواڻيءَ کي سنڌ جي پسمنظر ۾ ڏسجي ته سنڌ جي گهڻگهرن سنڌ ۽ ان جي مسئلن جي تشريح پئي ڪئي، بنيادي ڪم سنڌ جي تقدير تبديل ڪرڻ جي آهي. اها جيڪڏهن سياسي جدوجھد، عوامي جدوجھد ۽ فڪري جدوجھد جي وسيلي تبديل نه ٿي ٿئي ته پوءِ شھيدن جي رت جي ڏسيل واٽ کي ڏسڻ جي به ضرورت آهي. اها واٽ مقتلن ڏي وٺي ويندي آهي. جيڪا رات جي رهزنن کي ڊيڄاري وجهندي آهي. پر جيڪڏهن مقتلن کان ڪوئي باغي يا انقلابي ڊڄي ويهي رهي ته يقيناً تاريخ جي پيرن ۾ ڏاوڻ پئجي ٿا وڃن. تاريخ جي ارتقا جي رفتار سست ٿي وڃي ٿي.
هن جي تڏي تي جڏهن سنڌ جو اڪيلو چوٿين دنيا جو مفڪر آٿت ڏيڻ لاءِ سندس وارثن تائين اچي ٿو ته ٻين جي دعوائن تي شڪ به ٿيڻ لڳي ٿو ته ڪاڏي ويئي انهن جي انسان ۽ سنڌ دوستي جنهن جي دعوى ڪندي ٿڪبا نه آهن ته سنڌ ۽ سنڌي قوم جا محافظ آهيون پر جڏهن ڪو سنڌ جي عظمت جي رکوالي ڪندي ڪو شھادت جو جام پيئي ٿو ته انهن جي وارثن وٽ لڙي وڃڻ لاءِ به ڇرڪن ٿا. اسان تاريخ جي هن باغي ديوتا جي عظمت اڳيان پنھنجي اکين کي جهڪايون ٿا ته اي شهيد تنھنجي شھادت اڳيان اسان سرخرو به آهيون ته اسان تنھنجي واٽ تي فخر محسوس ڪريون ٿا.
سنڌ جي اماس تقدير اڳيان ارپنا لاءِ تنھنجي خون جي روشني هميشه رهنما ثابت ٿيندي. تاريخ تنھنجي سلامي آهي.
اُماس رات روح ۾،
ترار جيان کپي ويئي،
۽ روشنيءَ جا محسنؤ!
بتين جون بارشون ڪيو!