مهاڳ
هن ڪتاب ۾ ٿر ۽ ٿر جي ماروئڙن جي ڏکن، ڏولاون، ڏڪار جي موتمار صورتحال سان گڏ وسڪاري جي اڌورين آشائن جون ڪٿائون آهن، جيڪي مضمونن ۽ تاثر جي روپ ۾ بيان ڪيون ويون آهن.
ڪتاب جو پهريون تاثراتي ليک ”منهنجو صحرا سڏڪي ٿو!“ حساس دل پڙهندڙ کي سچ پچ سڏڪائي وجهي ٿو. امر رائيسنگهه ٿر جي ڌرتي، ٿر جي آڪاس، ٿر جي مسڪين ماروئڙن ۽ سندن معصوم ٻارن سان ٿيندڙ موت جي هاڃن سان گڏ ٿر جي پکين، پسوئن خاص طور مورن، ٿر جي وڻن ٻوٽن بابت بيانيه کي دل ڇهندڙ انداز ۾ لکيو آهي. هن ليک ۾ ٿر جي اُڃايل ڌرتي آڪاس کي پڪاري ٿي، پر انڌو، گونگو، ٻوڙو آڪاس نه ڏسي ٿو، نه ٻڌي ٿو، نه وسي ٿو.
امر رائيسنگهه صحرا جا جيڪي درد بيان ڪيا آهن تن جو انت آهي ڪونه. هر درد پاڻ سان گڏ اهو سوال کڻي اچي ٿو ته ڇا صحرا جي نصيب ۾ رڳو سُڏڪڻ آهي! هر گذرندڙ پل پيئڻ نانگ وانگر سونگهي ساهه ڪڍي ٿو، هر گذرندڙ پل سان گڏ صحرا سڏڪندو رهي ٿو.
امر رائيسنگهه جي ڪتاب ۾ صحرا جي سڏڪن جو آواز ايترو ته زوردار ۽ اثرائتو آهي جو پڙهندڙ کي اڳتي پڙهڻ جي همت نئين سر پيدا ڪرڻي پوي ٿي. ٿر بابت گهڻو ڪجهه لکيو ويو آهي ۽ لکيو پيو وڃي، پر ”منهنجو صحرا سڏڪي ٿو!“ جهڙي احساساتي ڪيفيتن سان ڀرپور لکڻي اڳي منهنجي نظر مان نه گذري آهي.
امر پنهنجن سمورن مضمونن ۾ ان جادوئي بيانيه واري اسلوب کي قائم رکيو آهي. سرلا ورهين جي وڇوڙي کان پوءِ سنڌ اچڻ لاءِ لاهور جي ريلوي اسٽيشن تي ڀاءُ جي ڀاڪرن ۾ دم ڏنو، ان دل ڏاريندڙ واقعي کي امر بيحد دردمنديءَ سان بيان ڪيو آهي. ورهاڱي جي پيدا ڪيل هاڃن جو درد اڻ کٽ آهي. سرلا جي ڪٿا به ورهاڱي جي پيڙائن جو تسلسل آهي.
ٿر جي ٿوهرن جو درد به ٿري ڄاڻن. امر رائيسنگهه اهو سچ لکيو آهي. هو انهن اداس ٿوهرن جي پلئه جي ڇانوَ ۾ پليو آهي. انهن سان گڏ ڀوڳنائن وارا سفر ڀوڳيا اٿس. انهن سان گڏ پن ڇڻ ۾ پيلو ٿي ڇڻيو آهي. ڏڪارن جا ڏنجهه ڀوڳيا اٿس.... تڏهن ته هو ٿوهرن جو درد چڱي طرح ڄاڻي ٿو.
ٿر جي ماروئڙن جي لاءِ امر جي لکيل ان ڳالهه ۾ ڪو شڪ ناهي ته هنن جون دليون روهيڙي جا رتا گُل آهن. هنن جا مومي مزاج ماکي جهڙا مٺا آهن. هن ديس ۾ رهي هو ٻيو ڪجهه ڄاڻن نه ڄاڻن پر سور سهڻ ۽ محبتون ونڊڻ ضرور ڄاڻن ٿا.
آئون ڪيترا ڀيرا ٿر ويو آهيان. ٿر بابت رائچند هريجن ۽ منگهارام اوجها ۽ ٻين ليکڪن جا ڪتاب ۽ ليک پڙهيا اٿم. ٿر جي ڏڪار ۽ معصوم ٿري ٻارن جي موتن بابت اخبارن ۽ ٽي. وي. چئنلن تي خبرن مان واقف آهيان ـــ پر امر رائيسنگهه جي ڪتاب پڙهڻ کان پوءِ مون کي لڳو ته ٿر بابت منهنجي ڄاڻ اڻپوري هئي، منهنجا احساس مٿاڇرا هئا. ٿر بابت احساساتي ڪيفيتون مون کي ”منهنجو صحرا سڏڪي ٿو!“ ڪتاب پڙهڻ کان پوءِ گھرائي سان محسوس ٿيون. مون کي پڪ آهي هر پڙهندڙ جي من ۾ هن ڪتاب پڙهڻ کان پوءِ اهڙا ئي احساس پيدا ٿيندا.
”سانوڻ ٽيج ــ هڪ رومانس ڀريو ڏڻ“ ٿريلين جي سَرهاين ۽ خوشين بابت هڪ شاندار ليک آهي. ٿر جي ڌرتي، ان جي ثقافت، لوڪ رنگ بابت امر رائيسنگهه جا سمورا مضمون انڊلٺ جي رنگن جيان ملوڪ ۽ موهيندڙ آهن. انهن ليکن جي ليکي ڪرڻ کان بهتر آهي ته پڙهندڙن تي ڇڏجي ته اهي پاڻ امر جي منفرد لکڻيءَ جا مکياري ٿين.
البت هڪڙي اهم ڳالهه جو ذڪر ڪرڻ ضروري ٿو سمجهان. سنڌي ادب ۾ مضمون نگاري جي صنف ورهاڱي کان پوءِ ڄڻ ختم ٿي ويل صنف بنجي وئي. پرمانند ميوارام، ڄيٺمل پرسرام، لالچند امرڏنو مل، مرزا قليچ بيگ، محمد اسماعيل عرساڻي سنڌيءَ جا وڏا مضمون نگار ٿي گذريا آهن. پر هنن کان پوءِ سنڌي ادب ۾ سڃ ٿي وئي. امر رائيسنگهه بلاشڪ مضمون نگاري جي صنف کي نئين سر جياريو آهي. شاعراڻي اسلوب، خوبصورت ٻوليءَ ۾ لکيل سندس مضمون سنڌي ادب ۾ بيش بها اضافو آهن.