ڏُڪارن جا ڏمر ۽ ڏياري....
ٿاريلن جي اُداس رُوحن جي ريگستان تي لٿل ٻِٽن ڏُڪارن جي ڪاري رات واري قهر ۾ آيل هيلوڪي ڏياري تي ڀلا ڪهڙي سرهائي ڪجي؟ ايذائن ۽ عقوبتن واري اُڏوهي هٿان کاڌل، هيرڻ پن جهڙي هانو ۾ ملول من سان ڪيئن قرار ماڻجي هن پرمسرت موقعي تي...!؟ جاڙن ڏُڪارن جي جاڙ ۾ ڳڀي جي ڳولا ڪندي ڪندي پٿون ٿيل پيرن جي درد کي ڀلا ڪٿي رکجي؟ جو ڏياري ملهائجي.
ڪٿي رکجي اُن بي رحم درد کي، جنهن جي پيڙا ۾ سمورو صحرا سُڏڪي ٿو! ڇني ۽ ڇپني وارا واڪا ڪندڙ هيلوڪي ڏڪار سبب پيٽ بُکئي جي پالنا خاطر بئراج ڏي ويل بابُو جي پتي وِرتا اِستري هيل ڪهڙي ڏياري ملهائيندي؟ ڪاند ري پانڌ بنا سنجهي سيءَ مران واري ڪار هُو پل پل جيئندي ۽ مرندي نه رُڳو مقدر کي ميارون ڏيندي پر هن سماج کي هلائيندڙ اُن سرڪار کي به دانهن ڏيندي جنهن هن جي هيلوڪي ڏڪار ۾ ذري جيتري به سُهائتا نه ڪئي ۽ هُن جو لختِ جگر ساگر غذائي ڪمي سبب سرڪاري اسپتال جي وارڊ ۾ پيلي پن جيان هميشه لاءِ ڇڻي ويو. هيلوڪي ڏياري جا ڏيئا هن جي اڇوتي آتما کي نه رڳو ڏنڀ ڏيندا پر ويتر واسينگ جيان ڏنگيندا...!!
هيلوڪي ڏياري ملهائڻ کان اڳ ۾ اُن ٿاريلي جي ٿڪاوٽ کي به سوچن جي سفر ۾ ساڻ کڻجي جنهن جي ڪل پونجي فقط پنج رڍون هُيون جيڪي ماتا جي مرض ۾ مري ويون ۽ هُوءَ هاڻي هر روز لٿي سج ويلي وٿاڻ وڃي، رڍن کي ساري لڇندڙ رُوح کي لُڙڪن جي بارش ۾ ڀڄائي ٿي! هُن کي ڪير ٻُڌائي ته ويل ناهن ورندا.
قسمت جي ڪجلاسر تان ڌڪاريل اُنهن ڌنارن جي به هيل ڪهڙي ڏياري ٿيندي، جن جا مال بکن ۾ بي حال ٿي بي موت مري ويا. اُنهن جا وکريل وارن جهڙا بي ترتيب وجود پسي هر مارو من جا نيڻ نياڇا پهاڙي ندي جيان وهي هلن ٿا. ڏيئن جي سُهائي سان اُماوس ۾ سوجهرو اوتيندڙ ڏياري وڻجارن جي ونين لئه ازل کان ويرڻ بڻيل آهي. ڏياري ايندي آهي ته وڻجارين جي اکين جي وطن مان ننڊ جا پنڇي اُڏامي ويندا آهن.
ڏٺي ڏياري سامونڊين سڙهه سنڀايا،
وِجهيو ور ونجهه کي روئي وڻجاري،
ماريندي ماري! پرهه سُور پرين جا.
(شاهه)
وڻجارين لئه ويرڻ بڻيل ڏياري رامائڻ جي نائڪا سيتا لئه به سُٺو سنئوڻ نه بڻي، ايوڌيا جي نگري ۾ سيتا جي وڃائجي ويل آخري سُڏڪي جهڙو سچ اهو آهي ته مذهبن هٿان مقرر ٿيل اهڙن ڏڻن تي غريب نه رڳو احساس ڪمتري جو شڪار ٿين ٿا پر حياتي جي هماءَ تان به هٿ کڻن ٿا، ان ڪري اسان کي اهڙن ڏينهن تي پنهنجي هر سرهائي ۾ غريبن کي شريڪ ڪرڻ گهرجي. پنهنجي گهر جي ديوارن تي وڏا فانوس ٻارڻ کان سُٺو آهي ته مٽي جي ڏيئن مان ڪم وٺي ڪُجهه بچائجي ته جيئن ڪنهن غريب جي گهر ۾ ڪا ميڻ بتي ٻري سگهي. شيشي جي سُپر گلاسن ۾ رنگ برنگي مڌ پيئڻ کان سُٺو آهي ڪنهن غريب جو ٺريل چُلهه گهٽ ۾ گھٽ اهڙي شڀ ڏڻ تي ٻارجي، وڏو ڦٽاڪو وٺڻ کان سُٺو آهي ته ڪنهن يتيم جي هٿ تِري تي ٻه سِڪا خرچي لاءِ رکجن! مري ويل مورن ۽ ڍورن جي سوز ۾ سُڏڪندڙ ڍٽ ڌڃاڻيون هيل ڪهڙي ڪوڏ سان پنهنجي هٿ ريکائن تي حنا جا لال روهيڙا روپينديون ڇو ته هنن جا سڀئي حرس ڏُڪارن جي ڏمر جي نذر ٿي ويا آهن. سنهيءَ سُئي سان ٽُنبجي هُرمچ وارو هٿ رومال ڀري محبتن ۾ ويساهه هئڻ وارو ثبوت ڏيندڙ حنائي هٿ هيل هڪ به ڏيئو نه ٻاريندا ڇو ته انهن جا چڪور جهڙا چِت چنتائن جي چناب ۾ ٻُڏل آهن. اسر ويل اُٿي نگرو پوڄي پکين کي ان ۽ جل ارپيندڙ مٺي جون مها سُندريون بارشن جي بيرُخي سبب هيلوڪي ڏياري واري ٻڙ راجا جي پُتلي تي ڪو به پرشاد نه وجهنديون!
ڪپڙي کي ڪوري ٽُڪ واري رلي ٺاهي، سنڌ جي ثقافت کي آدجگاد کان جيئاريندڙ سُگهڙ سنڌياڻيون هيلوڪي ڏياري بک وگهي مري ويل اُنهن معصوم ٻارن جي نانءُ ڪنديون جن جي اُداس مائرن جي ممتا کي مُڏي ڪاتي سان ڪُهندي سنڌ جي وڏي ڪُرسي تي ويٺل اعليٰ اختيار ڌڻي گهڻو ڪجهه ڳالهايو هو. ڏُڪاريل ڏوٿين جي ڦٽن کي ڦلهوري انهن مان وهندڙ لهو تي لوڻ ٻُرڪندڙ ان ڌر ڌڻي جو ڌيان ڇڪائڻ خاطر سموري صحرا کي سوڳ ۾ رهڻ گهرجي. هيلوڪي ڏياري تي ڪو به ڏيئو نه ٻاري ۽ ڪو به ڦٽاڪو نه ڦوڙي ڇو ته ڍٽ ڌڃاڻين جي عزت جو سوال آهي! ان کان به وڏو سوال اهو آهي ته نمن جي شهر ۾ ننڍڙي سيتا جي ننڍپڻ ۾ تين وال ٿيل عزت جي غم ۾ ڀلا ٿر ڪهڙي ڏيار ڪندو؟ ڪهڙي ڏياري ڪندي اُها اڀاڳي ماءُ جنهن جي معصوم نينگري جي مقدس عصمت کي سفاڪ انسانن لوڌين جيان لُٽيو ۽ پٽيو....!! جنهن جي داد رسائي الئه ڪڏهن ٿيندي؟
اماوسَ رات ۾ سُهائي جو سنديشو کڻي ايندڙ ڏياري کي اُن بچان جي بيوسي جي ڪهڙي ڪل جنهن جي اڱڻ جي احاطي ۾ غربت بُکايل شينهن وانگي سُتي آهي ۽ ها ڪاري قحط ۾ آيل هيلوڪي ڏياري کي ان ساوتري جي سڌ نه هوندي جيڪا ڍولي جي چولي کي چتيون ڏيندي سوچي ٿي ته هيل به جيڪڏهن هُو نه آيو ته ڪير رٻ به اُڌاري نه ڏيندو ۽ آئون هن سپرٻي پرٻ تي پنهنجن ٻچن کي ڪهڙو جواب ڏينديس؟ ڪيئن ماٺ ڪرائينديس؟ اُن معصوم مومل کي جيڪا مُنهنجي سُڪل ڇاتي کي چنبڙي مون کان ٿڃ جي سُرڪ گهري ٿي. اُن ٻالڪڙي کي ڪهڙي ڪل ته بنا سام ڌڻي جي منهنجي ڇاتي جي ڪينجهر سانگا ڍنڍ جيان سُڪي ويئي آهي! جنهن تي ور جي وڻندڙ هٿن جا ڪبوتر الئه ته ڪيتري عرصي کان نه لٿا آهن. اهڙي قحط ۾ آيل هن ڏياري تي سواءِ ماتم جي ٻيو ڀلا ڇا ٿو ڪري سگهجي؟
هيرن، موتين ۽ ماڻڪن جي ممتا ۾ سمنڊ جي سفر تي ويل وڻجاري جي واٽ نهاريندي، لهندڙ سج جي لالائڻ ويلي سمنڊ ڪناري بيهي اُداس روح سان عقيدت جا اکا وجهندڙ ڪنهن وينگس جي ڀنڀن وارن ۾ لڳل موتي جي مهڪ ۽ ڀالوا جي ڀٽن ۾ رهجي ويل مارئي جي ڪُنواري ٽهڪ جهڙي هن ديوالي تي ڏڪاريل ڏيهه مان لڏي ويل ڪن محبوب مُهانڊن جي ياد سانجهه جي ستارن ۾ روح ولر کي روليندي ۽ هر مارو من، ڀنڀور جي ڀڙن ۾ رهجي ويل سسئي جي آخري اوڇنگار کي ڳائي بارش جهڙا بانورا احساس سيني ۾ سانڍي سرد شوڪارو ڀري ايئن چوندو ته؛
اڄ پڻ چڪيم چاڪَ، وَنهين ويڙهيچن جا،
سورن اچي سومرا! اندر ڪي اوطاق،
مارُو جي فراق، هڏ مُنهنجا ڪپيا.
(شاهه)
پنهنجن پيارن جي فراق ۾ هڏ ڳاريندڙ ڏوٿين لاءِ اسانجي اها ئي دعا آهي ته شل هيلوڪي ڏياري خيرن سان گُذري وڃي ڪنهن به غريب جو چُلهه اُجهاميل نه رهي ۽ ها! ڪير به احساس ڪمتري جو شڪار نه ٿئي.